tag:blogger.com,1999:blog-23215351188147040822024-03-06T04:36:42.522+09:00漢字研究ブログ主に漢字についての記事を掲載するブログkirara0048http://www.blogger.com/profile/09252098960895947611noreply@blogger.comBlogger114125tag:blogger.com,1999:blog-2321535118814704082.post-64201472236119055012020-03-21T17:00:00.000+09:002020-03-21T17:00:06.351+09:00泉屋博古館『金文-中国古代の文字-』釈文の訂正<h3>
1. 頌簋蓋
</h3>
<h4>
●
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEih9my6Ka-W3500d91l1IgxnveGH6e-C7JtNy65i_xLyppN5L1LJjSN_6mQVb62aKJlkGxh3fhQTUvTVnj0vJq65Z0nFKJFJWvrKxzEW065OAoxK-IBGxr_Divq3ceeqL7FWv1WmNKJzUl8/s1600/senoku_1-1.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="100" data-original-width="60" height="50" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEih9my6Ka-W3500d91l1IgxnveGH6e-C7JtNy65i_xLyppN5L1LJjSN_6mQVb62aKJlkGxh3fhQTUvTVnj0vJq65Z0nFKJFJWvrKxzEW065OAoxK-IBGxr_Divq3ceeqL7FWv1WmNKJzUl8/s50/senoku_1-1.png" width="30" /></a>
</h4>
<div>
釈文はこの字(以下、△)を、「貯」字と隷定し、「貯蔵庫」と翻訳する。<br />
「△」字はかつて「貯」とされていたが、80年代に「賈」と読むべきであるという指摘がされた。
当初、「△」字の上部と「賈」字の上部には字形上隔たりがあることからこの説は広くは受け入れられなかったが、戦国文字研究の進展にともなって現在は「賈」説が主流となっている。
主な根拠は以下の通り。
</div>
<ol>
<li>
魯方彝蓋(西周中期,《銘圖》13543)銘文中の「<span style="color: #9fc5e8;">△休多贏</span>」は、《左傳・昭公元年》「<span style="color: #9fc5e8;">賈而欲贏,而惡囂乎?</span>」に類似している。
</li>
<li>
「△」字が使われている裘衛諸器、格伯簋、兮甲盤などは交易に関する文章が綴られている。これらにおいて「△」字を「賈」や「價」と解釈するのは自然であるが、「貯」では通じないかあるいは文脈上不自然になる。なお「貯」を「予」(あたえる)の通仮とする説があるが、両字は実際には漢代以前には通仮不可能である上、この意味の「予」の通仮に用いられる「舎」字が同銘文上に現れているため用字習慣上からも否定される。
</li>
<li>
△子己父匜(西周晩期,《銘圖》14958)は荀侯稽匜(春秋早期,《銘圖》14958)とともに山西省聞喜県から出土した。賈・荀はともにかつてこの付近に存在し、晋に滅ぼされた国である。賈国は《左傳・桓公九年》「<span style="color: #9fc5e8;">荀侯、賈伯,伐曲沃。</span>」など史書にも記載があるが、逆に「貯」なる国はない。このほか△伯簋(西周晩期,《銘圖》05130-05132)、△叔鼎(春秋早期,《銘續》0203)も山西出土とされている。
</li>
<li>
春秋戦国出土文献には「△」字が人名に用いられている例が多く存在する。伝世文献には「賈」という名の人物はよく見られる。
</li>
<li>
清華簡《繫年》「<span style="color: #9fc5e8;">鄭之△人弦高</span>」が秦軍を労ったという話は、《左傳・僖公三十三年》「<span style="color: #9fc5e8;">鄭商人弦高</span>」が秦軍を労ったという話と対応する。
</li>
</ol>
<div>
「△」字と「賈」字の上部の関係は未だ十分な関係がなされてはいないものの、戦国時代出土文献では「△」字が「賈」としか読めない部分で用いられており、「字形が「賈」に似ていないから」という理由の否定意見はもはや通らなくなった。<br />
以上より、「△」字は「貯」字ではなく「賈」字であり、ここでは「商人」と翻訳すべきである。<br />
なお「新造」を「新しく作った」と翻訳するが、これは官名である(包山楚簡などにも見られる)。<br />
<br /></div>
<div>
<span style="font-size: x-small;"><参考></span><br />
<span style="font-size: x-small;">李學勤(1981)《重新估價中國古代文明》;《新出青铜器研究》,文物出版社,1990年6月,頁8-9。</span><br />
<span style="font-size: x-small;">李學勤(1984)《兮甲盤與駒父盨――論西周末年周朝與淮夷的關係》;《新出青铜器研究》,文物出版社,1990年6月,頁144-145。</span><br />
<span style="font-size: x-small;">李學勤(1985)《魯方彝與西周商賈》;《當代學者自選文庫・李學勤卷》,安徽教育出版社,1998年12月,頁305-307。</span><br />
<span style="font-size: x-small;">李學勤(1992)《包山楚簡中的土地買賣》;《綴古集》,上海古籍出版社,1998年10月,頁152-155。</span><br />
<span style="font-size: x-small;">裘錫圭(1992)《釋“賈”》;《裘錫圭學術文集・金文及其他古文字卷》,復旦大學出版社,2012年6月,頁440-443。</span><br />
<span style="font-size: x-small;">彭裕商(2003)《西周金文中的“賈”》;《考古》2003年第2期,頁153-157。</span><br />
<br /></div>
<hr />
<h3>
7. 亜𡩜夫鼎
</h3>
「𡩜夫」を二字と解釈しているが、これは一文字の族名(族徽)である。また「止」も族名である。根拠は以下の通り。<br />
<ol>
<li>「𡩜」のみの族名を記した器が存在しない。</li>
<li>「夫」のみの族名を記した器が存在しない。</li>
<li>「𡩜夫」のみ記された器は存在する。</li>
<li>
「𡩜」字および「憲」字は「害」を声符とする字であるが、同じく「害」を声符とする字に「㝬」字が存在する。
</li>
<li>「止(址)」のみ記された器は存在する。</li>
<li>
「𡩜夫止」と記された器と「止(址)」のみ記された器が同一地点から出土している(1990年10月安陽)。
</li>
</ol>
したがってこの器の名前は「亜𫴂止鼎」あるいは「亜㝬址鼎」とするのがよいと思われる。<br />
<br />
<hr />
<h3>
9. 宰椃角
</h3>
<h4>
●王各宰椃从
</h4>
<div>
釈文は「<span style="color: #9fc5e8;">王格。宰椃从。</span>」と区切って読み、器主は「宰椃」という人物であったと解釈する。しかし、これでは「格」の目的語がなく不自然である。他の器の銘文中の「(王)格」はほぼ必ず後ろに場所が示されている(「格」と場所の間に「于」が入ることも多い)。<br />
<br />
この部分は「<span style="color: #9fc5e8;">王格宰。椃从。</span>」と読むべきと思われる。戍𫲱鼎(商晩期,《銘圖》02320)に「<span style="color: #9fc5e8;">才(在)<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjFJcQpmcujteSaMYiveuRwv1RkqmsuqFQYAN7z1CNMzDUv9ilRNJokX55KwDSpdHrkFAmLiw-cLRvEBnW9TYiJZbGvPR3geuqs31GxZ__vQgX_U-XJjmEQxQXL-GjUDyxaWIl82S3LULA0/s1600/senoku_9-1.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="100" data-original-width="60" height="40" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjFJcQpmcujteSaMYiveuRwv1RkqmsuqFQYAN7z1CNMzDUv9ilRNJokX55KwDSpdHrkFAmLiw-cLRvEBnW9TYiJZbGvPR3geuqs31GxZ__vQgX_U-XJjmEQxQXL-GjUDyxaWIl82S3LULA0/s40/senoku_9-1.png" width="24" /></a><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEirKmF7IetVF0B1FilB8C8MdrNbJ6mCbLIA9-qUPL1E0x6Oy4WiwxwjlXZH5V4XfAnPLmpeFE4tZlTPxK67M2Aj6mpUvC7YPbWiAsDngSV-cjNkfOhPfaVzCercBCRwJFrNkXae1VtuckEy/s1600/senoku_9-2.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="100" data-original-width="100" height="40" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEirKmF7IetVF0B1FilB8C8MdrNbJ6mCbLIA9-qUPL1E0x6Oy4WiwxwjlXZH5V4XfAnPLmpeFE4tZlTPxK67M2Aj6mpUvC7YPbWiAsDngSV-cjNkfOhPfaVzCercBCRwJFrNkXae1VtuckEy/s40/senoku_9-2.png" width="40" /></a></span>」とある。「<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEirKmF7IetVF0B1FilB8C8MdrNbJ6mCbLIA9-qUPL1E0x6Oy4WiwxwjlXZH5V4XfAnPLmpeFE4tZlTPxK67M2Aj6mpUvC7YPbWiAsDngSV-cjNkfOhPfaVzCercBCRwJFrNkXae1VtuckEy/s1600/senoku_9-2.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="100" data-original-width="100" height="40" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEirKmF7IetVF0B1FilB8C8MdrNbJ6mCbLIA9-qUPL1E0x6Oy4WiwxwjlXZH5V4XfAnPLmpeFE4tZlTPxK67M2Aj6mpUvC7YPbWiAsDngSV-cjNkfOhPfaVzCercBCRwJFrNkXae1VtuckEy/s40/senoku_9-2.png" width="40" /></a>」字はしばしば「宗」字と解釈されるが、この字の中部は「示」とは明らかに異なり、むしろこの字は「宰」字に近い。宰椃角・戍𫲱鼎ともに、「𪧶」地に存在する「宰」と呼ばれる地点ないし施設を表していると解釈するのが自然である。<br />
ゆえに器名も「椃角」とするのがよいと思われる。<br />
<br /></div>
<div>
<span style="font-size: x-small;"><参考></span><br />
<span style="font-size: x-small;">謝明文(2012)《商代金文的整理與研究》,復旦大學年博士論文,2012年5月,頁482-483。</span><br />
<br /></div>
<hr />
<h3>
10. 執父辛簋
</h3>
<h4>
●<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhN6Kzm1NVZPUTfiZFnz739aQvFZxOf67abbe-kPYpadOzgTQb4U6buU4Y67XZRoKMy39b2rF4Zp1YQ6i2a1_3V9XJxDQcdCtu5KXKvvQ2As2_Uzarqh1kqjJrCJO0PNh0XDzE8Dcv3ohmo/s1600/senoku10-1.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="100" data-original-width="50" height="50" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhN6Kzm1NVZPUTfiZFnz739aQvFZxOf67abbe-kPYpadOzgTQb4U6buU4Y67XZRoKMy39b2rF4Zp1YQ6i2a1_3V9XJxDQcdCtu5KXKvvQ2As2_Uzarqh1kqjJrCJO0PNh0XDzE8Dcv3ohmo/s50/senoku10-1.png" width="25" /></a>
</h4>
<div>
釈文はこの字(以下、△)を、「執」字とする。解説に「<span style="color: #9fc5e8;">執は</span>……<span style="color: #9fc5e8;">甲骨文などには人物の両手に器具を取り付けて拘束するような字姿で表される</span>」とあるのは正確である、それゆえにこの器の「△」字を「執」字と考えることはできない。
</div>
<div>
<br />
甲骨金文において「執」字とされている字は、<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiHhz89iGeX4zIxnKNfrT6HtBJL7JJ_6v9QtwkvZpe73aKoK23FPXJFghJn4roLd0TghoqFSzYaG_dACAtcsANVWRfedWasmHtDQFKU2ceY8wUqua3oB84JQx9-cW_hOeiEcKdc5dS9cq6x/s1600/senoku10-2.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="100" data-original-width="57" height="40" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiHhz89iGeX4zIxnKNfrT6HtBJL7JJ_6v9QtwkvZpe73aKoK23FPXJFghJn4roLd0TghoqFSzYaG_dACAtcsANVWRfedWasmHtDQFKU2ceY8wUqua3oB84JQx9-cW_hOeiEcKdc5dS9cq6x/s40/senoku10-2.png" width="22" /></a>や<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjrho2KCMOcgzwpOiF-SWkdH80-DIzabxtjDWVIM1jePMbbj92by4h3kh3HywVII-1FLUzzbpmHqst-xVUgl1Nd9BPL70UX0vgaorQQi7KGTcxMWMakKQpIpH_v1imi4Xw-EF_Cxh7vMu_N/s1600/senoku10-3.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="100" data-original-width="100" height="40" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjrho2KCMOcgzwpOiF-SWkdH80-DIzabxtjDWVIM1jePMbbj92by4h3kh3HywVII-1FLUzzbpmHqst-xVUgl1Nd9BPL70UX0vgaorQQi7KGTcxMWMakKQpIpH_v1imi4Xw-EF_Cxh7vMu_N/s40/senoku10-3.png" width="40" /></a>のような字形で、これは上述の通り人を拘束した形である。「△」字は明らかにこれとは形が異なる。
<br />
<ol>
<li>
<span style="color: #9fc5e8;">甲午貞:令戎<u>執</u>麇。十二月。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
《合集》10389(賓組)</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>
<span style="color: #9fc5e8;">己巳貞:〼<u>執</u>井方〼。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
《拼集》222(歴組)</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>
<span style="color: #9fc5e8;"><u>執</u>𡀚(訊)隻(獲)𡿿(馘)。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
𦵯簋(西周中期,《銘圖》02383)</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
</ol>
「執」字は、殷墟甲骨文では獲物や敵を捕らえること等に用いられる。西周金文では多くが「執訊」に用いられており、この語は《詩・小雅・出車》「<span style="color: #9fc5e8;">執訊獲醜</span>」など伝世文献にも見られる。<br />
<br /></div>
<div>
「△」字は殷墟甲骨文にも用いられているが、その用法は「執」とははっきり異なる。以下に例をいくつか挙げる。
<br />
<ol start="4">
<li>
<span style="color: #9fc5e8;">翌日辛王其省田,<u>△</u>入,不雨。</span><br clear="all" />
<span style="color: #9fc5e8;">夕入,不雨。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
《合集》28628(無名組)</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>
<span style="color: #9fc5e8;">甲寅[卜,尹,]貞:王賓<u>△</u>祼,亡𡆥。才(在)九月。</span><br clear="all" />
<span style="color: #9fc5e8;">貞:亡拇(吝)。</span><br clear="all" />
<span style="color: #9fc5e8;">甲寅卜,尹,貞:王賓夕祼,亡𡆥。才(在)九月。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
《合集》25488(出組)</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>
<span style="color: #9fc5e8;">王其田,丁𥁰(向)戊其<u>△</u>,亡𢦏(災),弗每(悔)。</span><br clear="all" />
<span style="color: #9fc5e8;">弜(勿)<u>△</u>,其每(悔)。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
《合集》27946(無名組)</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>
<span style="color: #9fc5e8;">丙子卜:<u>△</u>祼戉(歲)。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
《合集》30745(無名組)</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>
<span style="color: #9fc5e8;">辛酉,貞:在宀*[⿱我祭*]其<u>△</u>。</span><br clear="all" />
<span style="color: #9fc5e8;">辛酉,貞:[⿱我祭*]弜(勿)<u>△</u>戠禾。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
《合集》34399(歴組)</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
</ol>
例4,5では「△」と「夕」が対になっている。したがって「△」は「夕」と同じく時間帯を表す言葉である。例6は丁の日から戊の日にかけてのことを占っていることから、「△」が指す時間帯は深夜~早朝のどこかであることがわかる。<br />
また商金文には「△」族徽と「或」族徽をあわせた<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgIvEvvjhjQEnOKNAWdNpD8FJnEQ1AD1dlW5swMIKp8HAKL2MUQD0qaumX5sB7IWdmx1kOSKqQZHR8E6n9wyMlECKWaHp-XoEnkOzdHuuYd85AuQBcPpJhvxHa4tF7cT48BM-ezjTuVH012/s1600/%25E3%2582%25A2%25E3%2582%25BB%25E3%2583%2583%25E3%2583%2588+8.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="100" data-original-width="90" height="40" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgIvEvvjhjQEnOKNAWdNpD8FJnEQ1AD1dlW5swMIKp8HAKL2MUQD0qaumX5sB7IWdmx1kOSKqQZHR8E6n9wyMlECKWaHp-XoEnkOzdHuuYd85AuQBcPpJhvxHa4tF7cT48BM-ezjTuVH012/s40/%25E3%2582%25A2%25E3%2582%25BB%25E3%2583%2583%25E3%2583%2588+8.png" width="36" /></a>(《銘圖》08325),<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgs1hl68-EzqNn9rXuTXUsVYEKgY34JTuRpJKQha75S950KDbAkvXb8FCfWUo1cSPGwZItLJLaj30PjocLDUyaY5qOMXRLZS7WJ0Zh6oK8NPmOqzfk_k2meFiCHTQ-s_t1xtK5O7khHGlmR/s1600/%25E3%2582%25A2%25E3%2582%25BB%25E3%2583%2583%25E3%2583%2588+7.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="100" data-original-width="126" height="40" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgs1hl68-EzqNn9rXuTXUsVYEKgY34JTuRpJKQha75S950KDbAkvXb8FCfWUo1cSPGwZItLJLaj30PjocLDUyaY5qOMXRLZS7WJ0Zh6oK8NPmOqzfk_k2meFiCHTQ-s_t1xtK5O7khHGlmR/s40/%25E3%2582%25A2%25E3%2582%25BB%25E3%2583%2583%25E3%2583%2588+7.png" width="50" /></a>(《銘圖》09843)が見られる。<br />
<br /></div>
<div>
「△」字は「丮」と「屮/木」に従う字である。「丮」字には以下の用例がある。
<br />
<ol start="9">
<li>
<span style="color: #9fc5e8;">乙亥卜,王𡉚(往)田,亡𢦏(災)。</span><br clear="all" />
<span style="color: #9fc5e8;">弜(勿)<u>丮</u>。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
《合集》33413(歴組)</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>
<span style="color: #9fc5e8;">丙午卜:<u>丮</u>祼〼</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
《合集》34621(無名組)</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>
<span style="color: #9fc5e8;">〼才(在)〼宀*〼其<u>丮</u>〼叒(諾)。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
《合集》16415(賓組)</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
</ol>
例9,10の「丮」字の辞例は例6,7の「△」字の辞例と同じである。例11の文は明らかでないが、例8と関連する可能性がある。<br />
また商金文には「丮」族徽と「或」族徽をあわせた<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjS4tlf4pmvno-PfrPWqlUcKnDFNck6lBSECTzAZIZON4JSd8tcgpT0ik-3rxcOWI78BbfA4ep-cmKbeY111JdrKI-YyBWjJYND27LuzMrXyHC7R68UXxcHIpjyW0b8XDXPQeJgBXJlmWp7/s1600/senoku10-6.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="100" data-original-width="130" height="40" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjS4tlf4pmvno-PfrPWqlUcKnDFNck6lBSECTzAZIZON4JSd8tcgpT0ik-3rxcOWI78BbfA4ep-cmKbeY111JdrKI-YyBWjJYND27LuzMrXyHC7R68UXxcHIpjyW0b8XDXPQeJgBXJlmWp7/s40/senoku10-6.png" width="52" /></a>(《銘圖》13217)が見られる。<br />
<br /></div>
<div>
「丮」に従う字に「𡖊」字がある。この「𡖊」字は多くの研究者によって「夙」と解釈されている。
<br />
<ol start="12">
<li>
<span style="color: #9fc5e8;">王其田,叀犬𠂤(師)匕(比),禽,亡𢦏(災)。</span><br clear="all" />
<span style="color: #9fc5e8;">王其田,叀成犬匕(比),禽,亡𢦏(災)。</span><br clear="all" />
<span style="color: #9fc5e8;">弜(勿)<u>𡖊</u>。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
《合集》27915(無名組)</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
</ol>
例12の「𡖊」字の用法は例6,9の「△/丮」字の用法と同じである。また「夙」(早朝)は例6より推察される「△」の時間帯範囲内である。<br />
<br /></div>
<div>
以上より、「△」字は「丮」字や「𡖊」字とともに甲骨文において「夙」(早朝)を表す字である可能性が非常に高く、また「執」とは字形・用例とも異なる別字である。<br />
したがって器名は「[⿰屮丮]父辛簋」あるいは「夙父辛簋」とすべきである。<br />
<br /></div>
<div>
<span style="font-size: x-small;"><参考></span><br />
<span style="font-size: x-small;">沈培(1995)《説殷墟甲骨卜辭的“𬂤”》;《原學》第3輯,中國廣播電視出版社,1995年8月,頁75-110。</span><br />
<span style="font-size: x-small;">謝明文(2018)《説夙及其相關之字》;《出土文獻與古文字研究》第7輯,上海古籍出版社,2018年5月,頁30-49。</span><br />
<br /></div>
<hr />
<h3>
20. 𨕘甗
</h3>
<h4>
●圧(<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEikwLNhF_kBgGm6U7rlSvvFolM5BMzJdTouKtob5JMMm7iceEHLHizyUqyOcb2OaQhhzGlwOuQyxE97hBNodSpLW4GDl_LpBQX-2Aavyr-Xi9idWRykTrU9tGlPQcQuuZXwXn4Y3QblD9px/s1600/senoku20-1.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="100" data-original-width="70" height="50" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEikwLNhF_kBgGm6U7rlSvvFolM5BMzJdTouKtob5JMMm7iceEHLHizyUqyOcb2OaQhhzGlwOuQyxE97hBNodSpLW4GDl_LpBQX-2Aavyr-Xi9idWRykTrU9tGlPQcQuuZXwXn4Y3QblD9px/s50/senoku20-1.png" width="35" /></a>)
</h4>
<div>
釈文はこの字(以下、△)を、「圧」字とする。<br />
「△」字には以下の用例がある。
<br />
<ol>
<li>
<span style="color: #9fc5e8;">休白(伯)大(太)師<u>△</u>𬎲(任)𩛥臣皇辟。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
師𩛥鼎(西周中期,《銘圖》02495)</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>
<span style="color: #9fc5e8;">天子<u>△</u>事(使)㲽(梁)其身邦君大正。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
梁其鐘(西周晩期,《銘圖》15522-15527)</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>
<span style="color: #9fc5e8;">白(伯)庶父乍(作)<u>△</u>。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
伯庶父匜(西周晩期,《銘圖》14888)</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
</ol>
例1,2は𨕘甗と同様の辞例である。例3は器名として使われている。<br />
<br /></div>
<div>
「△」字は「尸」と「月」とに従う字である。造字方法を考えるとこの字は象形字とは考え難く、「尸」「月」のどちらかは声符である可能性が高い。<br />
「尸」字は先秦文献ではしばしば「夷」に用いられるが、「夷」には語助詞の用法がある。
《周禮・秋官・行夫》「<span style="color: #9fc5e8;">使則介之</span>」鄭玄注「<span style="color: #9fc5e8;">《故書》曰:“夷使。”</span>……<span style="color: #9fc5e8;">玄謂“夷,發聲。”</span>」、《周禮》古書の「<span style="color: #9fc5e8;">夷使</span>」は金文の「<span style="color: #9fc5e8;">△使</span>」と完全に同じである。<br />
ゆえにこの「△」字は「夷」と読むのが自然であり、文中では意味をもたない。例3は「匜」の通仮と考えられる。<br />
<br /></div>
<h4>
●于㝬侯𨕘暦
</h4>
<div>
「𥎦(侯)」の下に重文符号と「蔑」字がある。この部分は「<span style="color: #9fc5e8;">于㝬侯侯蔑𨕘暦</span>」とすべきである。<br />
<br /></div>
<h4>
●暦(<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhsT6wf0b8Z6fbOpnjEF-F8ThM_8PuPzau3d-JB-xE90UH1CebAqKWcjTxNBxioBhCg1AMVTkjlUApm275MkY87dbS1qbsvdu2TZsY-izxBA7DW9F9tokg9H85B4K56uRc8l9Ecq6LPv31_/s1600/senoku20-1.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="100" data-original-width="86" height="50" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhsT6wf0b8Z6fbOpnjEF-F8ThM_8PuPzau3d-JB-xE90UH1CebAqKWcjTxNBxioBhCg1AMVTkjlUApm275MkY87dbS1qbsvdu2TZsY-izxBA7DW9F9tokg9H85B4K56uRc8l9Ecq6LPv31_/s50/senoku20-1.png" width="43" /></a>)
</h4>
<div>
釈文はこの字(以下、△)を、「暦」字とする。<br />
「△」字は西周金文中に多く見られるが、この字の上部は「秝」ではなく、「林」と書かれることが多く、また特に早期には「⿲木丄木」と書かれることが多い。
最も早い例は商代晩期の小子[⿱夆囧]*卣(《銘圖》13326)の<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEidAuXaR8mlwMlMlmHhhyNpXCVztzkqeKXflVKb8CNvzr4jWNsU8dRYOagxENlORtyQag4BNoGPuxBpvyLE8HYKl1n8xPAhcyDPfxJ-ah9UkvIZw2K2Hmxt_2QLHlpLBw2mEovJQJdo5JIg/s1600/senoku20-3.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="100" data-original-width="86" height="40" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEidAuXaR8mlwMlMlmHhhyNpXCVztzkqeKXflVKb8CNvzr4jWNsU8dRYOagxENlORtyQag4BNoGPuxBpvyLE8HYKl1n8xPAhcyDPfxJ-ah9UkvIZw2K2Hmxt_2QLHlpLBw2mEovJQJdo5JIg/s40/senoku20-3.png" width="34" /></a>である。
小臣𬣆簋(西周早期,《銘圖》05269-05270)にこの「⿲木丄木」を含む<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgcBkoj5_5nimdxH3SprjhjPsqgc2t5YmNsoG6XpkCko9qPAmDUm-_TvG_WvoaOsIwU61qLz8xSDT3yMlG4MNARXyUgMTTdM7Ew_McGhP9KoKUvbVClLA4zeEOz18WGd7NrBoHeJ0f9FPnt/s1600/senoku20-4.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="100" data-original-width="60" height="40" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgcBkoj5_5nimdxH3SprjhjPsqgc2t5YmNsoG6XpkCko9qPAmDUm-_TvG_WvoaOsIwU61qLz8xSDT3yMlG4MNARXyUgMTTdM7Ew_McGhP9KoKUvbVClLA4zeEOz18WGd7NrBoHeJ0f9FPnt/s40/senoku20-4.png" width="24" /></a>字が見られる。同じ器でこの字は<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjCxH9cgu2jaypTPiQ5OaO1j8auEAItIsVGaEUig5HrzzhkSDljjUAiuOy2Ty4BEW5nzoxxvEwjXYA4LU5UXtNCxYEO8I3C5zg-U2gPiK5tdHyU_G6rn5NGzvPsB0Ake9vKuiMoxwfc_agb/s1600/senoku20-5.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="100" data-original-width="66" height="40" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjCxH9cgu2jaypTPiQ5OaO1j8auEAItIsVGaEUig5HrzzhkSDljjUAiuOy2Ty4BEW5nzoxxvEwjXYA4LU5UXtNCxYEO8I3C5zg-U2gPiK5tdHyU_G6rn5NGzvPsB0Ake9vKuiMoxwfc_agb/s40/senoku20-5.png" width="26" /></a>とも書かれる。
この字は一般に「懋」字と解釈されている。したがって「△」字も「懋」に近い音であった可能性が非常に高い。<br />
また、「歷」字は「⿱秝止」の形で殷墟甲骨文から存在し、上部を「林」「⿲木丄木」のように書く形は見られず、「△」字のような「蔑」とセットで使う例もない。<br />
ゆえに「△」字は「歴/暦」とは無関係の字である。金文中のこの字の解釈は参考文献参照。<br />
<br /></div>
<div>
<span style="font-size: x-small;"><参考></span><br />
<span style="font-size: x-small;">于豪亮(1984)《陝西扶風縣强家村出土虢季家族銅器銘文考釋》;《古文字研究》第9輯,中華書局,1984年1月,頁259。</span><br />
<span style="font-size: x-small;">陳劍(1999)《青銅器自名代稱、連稱研究》;《中國文字研究》第1輯,廣西教育出版社,1999年7月,頁339-340。</span><br />
<span style="font-size: x-small;">陳劍(2018)《簡談對金文“蔑懋”問題的一些新認識》;《出土文獻與古文字研究》第7輯,上海古籍出版社,2018年5月,頁91-117。</span><br />
<br /></div>
<hr />
<h3>
21. 彔簋</h3>
<h4>
●䵼(<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg_f6D8aMWLBXboek-INfI_y2NEytrwQLeKl_DAX39OC22Z0JBtMEyhMmAzQ-jRkSTKztjlG40Ldasm96ZuZpHavBxeHxWo27JFk31899tUlO8Gj3dQyxOw1oqF0aENH8JmwvwrC2HbC4kR/s1600/senoku21-1.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="100" data-original-width="66" height="50" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg_f6D8aMWLBXboek-INfI_y2NEytrwQLeKl_DAX39OC22Z0JBtMEyhMmAzQ-jRkSTKztjlG40Ldasm96ZuZpHavBxeHxWo27JFk31899tUlO8Gj3dQyxOw1oqF0aENH8JmwvwrC2HbC4kR/s50/senoku21-1.png" width="33" /></a>)</h4>
<div>
釈文はこの字(以下、△)を、「䵼」字とする。<br />
「△」字はかつて《玉篇》に「<span style="color: #9fc5e8;">煮也</span>」とある「䵼」字とされてきたが、現在は「肆/逸」字と解釈するのが一般的である。実際のところ、「△」字が「爿」を声符とする形声字であるという証拠はない。<br />
しかし、
<br />
<ol>
<li>
<span style="color: #9fc5e8;">衛肈乍(作)氒(厥)文考己中(仲)寶<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi5Mq_PD4p1Ncoa2AOE7uswPmcr-eOQLM_l-eXP_pZ4IUA3W1B6YrPQRa1fnVeFMijivmcpi0WvUmONX8oCoVHjVT3WzW4Y9EzIV18R4u1bFQChlxMnmuCwjtVqxfhKqCydTULZdTETFi5K/s1600/senoku21-2.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="100" data-original-width="70" height="40" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi5Mq_PD4p1Ncoa2AOE7uswPmcr-eOQLM_l-eXP_pZ4IUA3W1B6YrPQRa1fnVeFMijivmcpi0WvUmONX8oCoVHjVT3WzW4Y9EzIV18R4u1bFQChlxMnmuCwjtVqxfhKqCydTULZdTETFi5K/s40/senoku21-2.png" width="28" /></a>鼎。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
衛鼎(西周中期,《銘圖》02346)</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>
<span style="color: #9fc5e8;">湯(璗)鐘一<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEijGJtYoEQUN4C0Wh7wYo_KmogC2L6aDFTuazVk_m3Aqgdap9Z5ic1XothT15g8X7V0GWZc-rS8gyRJ_U7FWeAYwjDFxTLVak2bayuZRY92_xExC8Y1ByHnWkJADscw60PnYozFP9eineF_/s1600/senoku21-3.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="100" data-original-width="96" height="40" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEijGJtYoEQUN4C0Wh7wYo_KmogC2L6aDFTuazVk_m3Aqgdap9Z5ic1XothT15g8X7V0GWZc-rS8gyRJ_U7FWeAYwjDFxTLVak2bayuZRY92_xExC8Y1ByHnWkJADscw60PnYozFP9eineF_/s40/senoku21-3.png" width="38" /></a>。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
多友鼎(西周晩期,《銘圖》02500)</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>
<span style="color: #9fc5e8;">戎𫷂乍(?)氒(?)父宗彝<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEho8y9QruRazxcF8hasTntDZGxihPNzsHVPhf5syBYtggHSLulUGNUW6m8B5fPFTtOWdjYJhTep3Hkyb1Vhb_HWKbxclI4y3TBwbTLfHSIBaHjDHV04TbcdQ_8AmX3Ev2dfJ2ojrFixynVX/s1600/senoku21-4.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="100" data-original-width="76" height="40" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEho8y9QruRazxcF8hasTntDZGxihPNzsHVPhf5syBYtggHSLulUGNUW6m8B5fPFTtOWdjYJhTep3Hkyb1Vhb_HWKbxclI4y3TBwbTLfHSIBaHjDHV04TbcdQ_8AmX3Ev2dfJ2ojrFixynVX/s40/senoku21-4.png" width="30" /></a>。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
戎𫷂卣(西周早期,《銘圖》13209)</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>
<span style="color: #9fc5e8;">麃父乍(作)𢦚䢊從宗彝<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjo3gIAarnkbxUehLzUUE9p2BaDVzrapKH3bA_VB948DYekMiPkpNhm0oNOIOIvso3J59mBtH-4HSuGizhe4f6jqPz4jrqFGPI8dEj_oS2INcZc3IB7Dufa4bUaUTt9-PwFEYvY7Z60zhbg/s1600/senoku21-5.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="100" data-original-width="86" height="40" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjo3gIAarnkbxUehLzUUE9p2BaDVzrapKH3bA_VB948DYekMiPkpNhm0oNOIOIvso3J59mBtH-4HSuGizhe4f6jqPz4jrqFGPI8dEj_oS2INcZc3IB7Dufa4bUaUTt9-PwFEYvY7Z60zhbg/s40/senoku21-5.png" width="34" /></a>。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
麃父卣(西周早期,《銘圖》13229)</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>
<span style="color: #9fc5e8;">宗彝一<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjwN3R8EPf-EeiaWB78hXGsil-YhzhoSKrPj7I7byCVzJbKpsnYMUJwYGNcs5f4UmuzgLd6aVvXEOIAdrwIpihNeuCEyn4RkaKAoVuOgL_PpUXII5hQGpewMwmpgF2AUfpCUb_W9k5Z2e31/s1600/senoku21-6.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="100" data-original-width="60" height="40" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjwN3R8EPf-EeiaWB78hXGsil-YhzhoSKrPj7I7byCVzJbKpsnYMUJwYGNcs5f4UmuzgLd6aVvXEOIAdrwIpihNeuCEyn4RkaKAoVuOgL_PpUXII5hQGpewMwmpgF2AUfpCUb_W9k5Z2e31/s40/senoku21-6.png" width="24" /></a>。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
繁卣(西周中期,《銘圖》13229)</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>
<span style="color: #9fc5e8;">巿鉣用<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj4s6yFoDHUkDjX0woJ_DvmTOJw4VQMiMZTdS7rPrcmWH9y7W1ofZz7OkJ1UK2NAZimHgy7VxkLXHTx5gFFgjytY96MAW1rjN_BSd6hvi4yZ_RPfiypR1c8mn6u7IEx5GcLhfd5ElTyqXvL/s1600/senoku21-7.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="100" data-original-width="60" height="40" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj4s6yFoDHUkDjX0woJ_DvmTOJw4VQMiMZTdS7rPrcmWH9y7W1ofZz7OkJ1UK2NAZimHgy7VxkLXHTx5gFFgjytY96MAW1rjN_BSd6hvi4yZ_RPfiypR1c8mn6u7IEx5GcLhfd5ElTyqXvL/s40/senoku21-7.png" width="24" /></a>宜。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
秦政伯喪戈(春秋早期,《銘圖》17356)</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>
<span style="color: #9fc5e8;">巿魼用<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgLYdSNf5P67pLzJEuzaiXQagmriwHY71ZLj_faXLf83Rlx-qmQCn5WzwbQskIWni-KFemqfE57dzm4AHNxhS97eFvpfsUBQOjYaP_FYks3ZXOnI6tx0_dDH1HvVgFfby35c8ZK_E0otZf1/s1600/senoku21-8.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="100" data-original-width="96" height="40" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgLYdSNf5P67pLzJEuzaiXQagmriwHY71ZLj_faXLf83Rlx-qmQCn5WzwbQskIWni-KFemqfE57dzm4AHNxhS97eFvpfsUBQOjYaP_FYks3ZXOnI6tx0_dDH1HvVgFfby35c8ZK_E0otZf1/s40/senoku21-8.png" width="38" /></a>宜。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
秦子矛(春秋早期,《銘圖》17670)</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
</ol>
例1~7の字はみな「鼎」が「兔」になっている以外は、「△」字と同様「爿」「肉」「刀」などに従う。かつ、例1の字の用法は彔簋の「<span style="color: #9fc5e8;">用乍(作)文且(祖)辛公寶<u>△</u>𣪘</span>」の「△」字の用法と完全に同じである。また、例1の字と同形の例2の字の用法は例3, 4,
5の字と同じである。例6と例7も同じ用法である。「△」字と上記の例1~7の字は間違いなく同一字である。<br />
例7の字は「兔」と「辵」に従い、明らかに「逸」字であり、ゆえに「△」字も「逸」字とすべきである。金文中のこの字の解釈は参考文献参照。<br />
<br /></div>
<div>
<span style="font-size: x-small;"><参考></span><br />
<span style="font-size: x-small;">陳劍(2008)《甲骨金文舊釋“䵼”之字及相關諸字新釋》;《出土文獻與古文字研究》第2輯,復旦大學出版社,2008年8月,頁13-47。</span><br />
<span style="font-size: x-small;">蘇建洲《釋〈上博九・成王爲城濮之行〉的“肆”字以及相關的幾個問題》;《中正漢學研究》第24期,2014年12月,頁41-65。</span><br />
<br /></div>
<hr />
<h3>
23. [⿰⿱⿰彖彖口攵]卣</h3>
<h4>
●[⿰⿱⿰彖彖口攵](<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi2NopTx-LchkYW9mn6ZcY39s4lWy1azwi5anv-a7UmVt0_owGFRYf_1aLPTBn0FbhJC4rX_d6wmyjGbL5bzdP4YGeMWSN2JZIIar60zo1WxiplpvrrhLQ2W8jB9l7ZlnP11SvZyge0W0fQ/s1600/senoku23-1.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="100" data-original-width="80" height="50" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi2NopTx-LchkYW9mn6ZcY39s4lWy1azwi5anv-a7UmVt0_owGFRYf_1aLPTBn0FbhJC4rX_d6wmyjGbL5bzdP4YGeMWSN2JZIIar60zo1WxiplpvrrhLQ2W8jB9l7ZlnP11SvZyge0W0fQ/s50/senoku23-1.png" width="40" /></a>)</h4>
<div>
釈文はこの字(以下、△)を、「⿰⿱⿰彖彖口攵」と隷定し、読みを「彖」からとって「たん」とする。<br />
「△」字の左上部は「彖(<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhRUt64S-jep_3A4YzUJKOnLPc_lok7LxIJmZFqH5T3lf6ZCYSPLu4IWY5yu9nPFb0ldc6k2O7t15gZ-tlinwoDr38eTlWm1hU50uUhIu6JRaesRxdyPVjBAx9MAzxTFNXDbcda32m6Cal9/s1600/senoku23-2.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="100" data-original-width="50" height="40" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhRUt64S-jep_3A4YzUJKOnLPc_lok7LxIJmZFqH5T3lf6ZCYSPLu4IWY5yu9nPFb0ldc6k2O7t15gZ-tlinwoDr38eTlWm1hU50uUhIu6JRaesRxdyPVjBAx9MAzxTFNXDbcda32m6Cal9/s40/senoku23-2.png" width="20" /></a>)」とは明らかに形が異なり、この隷定と読みは正確ではない。この字の左上部は「㣈」である。<br />
<br /></div>
<hr />
<h3>
25. 楷侯簋蓋</h3>
<h4>
●𫳇(<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiElcTYNOKfGXn3BoYqfBKqxvCL5cIYLBnHU-WIiyYtjH9to7-5S-TjJbLeMvdkYFtx5q-epAVDJAKitcIF_iwp7gGezHwZEqdCj1xHiISyGgYkT1h29vbFM0qJLLvlelaPFlHBUUb4z4T7/s1600/senoku25-1.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="100" data-original-width="100" height="50" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiElcTYNOKfGXn3BoYqfBKqxvCL5cIYLBnHU-WIiyYtjH9to7-5S-TjJbLeMvdkYFtx5q-epAVDJAKitcIF_iwp7gGezHwZEqdCj1xHiISyGgYkT1h29vbFM0qJLLvlelaPFlHBUUb4z4T7/s50/senoku25-1.png" width="50" /></a>)</h4>
<div>
釈文はこの字(以下、△)の読みを「きゅう」とする。参考文献に挙げられている『金文通釈』で「△」字を「休」としたのに従っているものと思われる。<br />
ここにおける「△」字が「休」「賜」「光」等の字と同様の意味であることは多くの研究者が認めるところであるが、「休」と読むのは確実に誤りである。
<br />
<ol>
<li>
<span style="color: #9fc5e8;">爯對揚王不(丕)顯休<u>△</u></span>
<div style="float: right; text-align: right;">
爯簋(西周中期,《銘圖》05233)</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
</ol>
「休△」は同義の単語を重ねた熟語であろう。
<br />
<ol start="2">
<li>
<span style="color: #9fc5e8;">對揚朕考易(賜)休,用<u>△</u>𢆶(兹)彝。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
孟簋(西周中期,《銘圖》05174)</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
</ol>
楷侯簋や爯簋と違い、孟簋において「△」字は器を作るという意味の動詞に用いられている。いずれにせよ「休」字と同時に現れる以上この字を「休」と解釈することは不可能である。<br />
現在では、「△」字は戦国竹簡において「從」「漸」等に用いられている<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgH1FR5dQdc8zNJKklaj78RSIy7ucVQToeG_7VKMijEWc33meaS04zDBUbNcM98mreXNS362C4851WoS9o8ZtZexQwsMnDpboPQEB9KNkQ4dwodPZCNPSkCKmZK78W4lqXXo8k9qCb0EO6k/s1600/senoku25-2.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="100" data-original-width="60" height="40" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgH1FR5dQdc8zNJKklaj78RSIy7ucVQToeG_7VKMijEWc33meaS04zDBUbNcM98mreXNS362C4851WoS9o8ZtZexQwsMnDpboPQEB9KNkQ4dwodPZCNPSkCKmZK78W4lqXXo8k9qCb0EO6k/s200/senoku25-2.png" width="24" /></a><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhMWbSww8ba2SAYBxyj22lu3sfGShKba0KeWEFegkycvYztshe9GkYdO34rThSCpkDt79M-qoItPyx2aD0zY8_3RPz23OOIVV2MKij-Fm6XFHN23qiqigRkklibNH7fvJYiOEXA2mLXkTnh/s1600/senoku25-3.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="100" data-original-width="70" height="40" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhMWbSww8ba2SAYBxyj22lu3sfGShKba0KeWEFegkycvYztshe9GkYdO34rThSCpkDt79M-qoItPyx2aD0zY8_3RPz23OOIVV2MKij-Fm6XFHN23qiqigRkklibNH7fvJYiOEXA2mLXkTnh/s200/senoku25-3.png" width="28" /></a>字と同一字とし、楷侯簋や爯簋の例は「寵」と読み、孟簋の例は「造」と読むのが定説である。参考文献参照。<br />
<br /></div>
<div>
<span style="font-size: x-small;"><参考></span><br />
<span style="font-size: x-small;">陳劍(2006)《釋造》;《出土文獻與古文字研究》第1輯,復旦大學出版社,2006年12月,頁55-100。</span><br />
<br /></div>
<hr />
<br />
<br />
<br />kirara0048http://www.blogger.com/profile/09252098960895947611noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2321535118814704082.post-91295407964524174392019-11-19T00:07:00.001+09:002019-11-19T18:21:10.918+09:00泉屋博古館分館でやってる「金文展」に行った泉屋博古館分館で11月9日から開催されている「金文展」に行ってきた。<br />
<br />
僕が見てきたのは、開催前日に行われた「ブロガー内覧会」というもので、ようは記者は先行して見ていいよというヤツである。そういうわけで本来撮影禁止のところ、許可を得て撮影ができたので、ここでレポートしたい。<br />
<br />
<br />
<a name='more'></a><br />
<br />
<br />
泉屋博古館分館は、東京メトロ南北線の六本木一丁目駅から一瞬で着く場所にある。<br />
駅周辺にも金文展の宣伝ポスターやのぼりがたくさん貼ってあり、それを辿っていくと着いた。<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEid8Rsg1-5fv2vNxczpiIxK63JSe_O03ZHZnX-qg_-jjXFau-Siuj6MMQ0966XQxtX1MEnYlJS1EihO0LbjJ_ZTPXSZDD0hnh55v3-IRqNf9CNG3TjTemwl1C3ZbjVIMX2dpXRPO7qgpM1T/s1600/e024d9c54a4d08905fef0112f44f4ee4da13d2f5.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="720" data-original-width="1280" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEid8Rsg1-5fv2vNxczpiIxK63JSe_O03ZHZnX-qg_-jjXFau-Siuj6MMQ0966XQxtX1MEnYlJS1EihO0LbjJ_ZTPXSZDD0hnh55v3-IRqNf9CNG3TjTemwl1C3ZbjVIMX2dpXRPO7qgpM1T/s320/e024d9c54a4d08905fef0112f44f4ee4da13d2f5.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
18時なのでもう暗い。<br />
<br />
入ると最初に広いところに出る。<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhOKZzYjIuQrX7-OYsDCQLMdxuh1SzHIrTadzbGanMo-zCpoDqspWaErUQjzyjR70yO-4PyDl_JP3d2nZEdTSWCNBZ-fmq_It8tlcnNq1Tb7Lb-yGZh9uiIq7SD3MwVwEVIHmuiihnS3DRe/s1600/DSC_0173.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="900" data-original-width="1600" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhOKZzYjIuQrX7-OYsDCQLMdxuh1SzHIrTadzbGanMo-zCpoDqspWaErUQjzyjR70yO-4PyDl_JP3d2nZEdTSWCNBZ-fmq_It8tlcnNq1Tb7Lb-yGZh9uiIq7SD3MwVwEVIHmuiihnS3DRe/s320/DSC_0173.JPG" width="320" /></a></div>
<br />
ここにはモニターが設置されており、漢字の歴史を紹介したり金文とはなんぞやというビデオが流れていた。ビデオはあやしげな字源説を紹介したり、大盂鼎を「大孟鼎」と紹介していたり、正直あんまり良い印象はなかった。<br />
<br />
展示スペースに入ると青銅器が並んでいた。<br />
各青銅器は器種ごとにまとめられており、おおむね時代順に並んでいる。<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgzKn7-E5r18-GFue9Z8WKX7jg4Rxt41L4Ri2UWECOoyra-J19IfSsMGT_xcrD5GXRsR8gzYZAktN18kJfkBwnGPG35ml8Hgxtj5jL7MAiY6sQl5g-bVEskSrwV3vVJL1PucUtNTvYBFrAa/s1600/DSC_0162_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="900" data-original-width="1600" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgzKn7-E5r18-GFue9Z8WKX7jg4Rxt41L4Ri2UWECOoyra-J19IfSsMGT_xcrD5GXRsR8gzYZAktN18kJfkBwnGPG35ml8Hgxtj5jL7MAiY6sQl5g-bVEskSrwV3vVJL1PucUtNTvYBFrAa/s320/DSC_0162_1.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
まず最初は「商代の金文」として、<a href="https://www.academia.edu/25014555">崎川隆氏が考証した</a>亞長鉞や、いわゆる爵・觚などが並ぶ。<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj0lACG7ccoSTZeL0aUxxUUTmLvJgd0co9eofPDsXaxjF48jspAHQtZH-NDOYvsiI_BmTjXrhsZunM8dEuMxiPim6Bqzkl2MMuuuY4M3pmWyyaFz_FO16CG1qovWSuQcot7nXYNqJyhB7eR/s1600/DSC_0150_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="900" data-original-width="1600" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj0lACG7ccoSTZeL0aUxxUUTmLvJgd0co9eofPDsXaxjF48jspAHQtZH-NDOYvsiI_BmTjXrhsZunM8dEuMxiPim6Bqzkl2MMuuuY4M3pmWyyaFz_FO16CG1qovWSuQcot7nXYNqJyhB7eR/s320/DSC_0150_1.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
青銅器は銘文が見やすいように陳列されている。これはなかなかない。一般的な青銅器展などでは普通に器の頭部を上に向けているので銘文が見えなかったりするのだが、この金文展ではそういうことはない。(とはいえ鋬内部の銘文はさすがに見づらい)<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgD0AFcjeV4Abwo3Jyu0GV2bl1F3o4lBGLZbFbCuW1hzEdBYy4jwcgY-EpVciHUEjHdjVm5OzbckgjJarrrIXyEVTUgDrtpBxFCwwP_EonADe77Dwwp8Xsz0FEyAMl72gdR_r3wM7hmX1Go/s1600/DSC_0164_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="900" data-original-width="1600" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgD0AFcjeV4Abwo3Jyu0GV2bl1F3o4lBGLZbFbCuW1hzEdBYy4jwcgY-EpVciHUEjHdjVm5OzbckgjJarrrIXyEVTUgDrtpBxFCwwP_EonADe77Dwwp8Xsz0FEyAMl72gdR_r3wM7hmX1Go/s320/DSC_0164_1.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
各器には解説・銘文拓本・釈文・現代語訳文が併記されている。上の写真の左側にある物体は銘文を複製したものである(後述)。<br />
<br />
商ゾーンを過ぎると西周ゾーンに入る。<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjJmtXAv6wSp0AePmr6rOiY9TFFj741SWsLqdWiZEyrLE-bUQu6ohpVoD7Jhc7CiA_g1Hxnhwsb9sUF6s-x6PhXC4CtzzrkpFTq9pLBanfyewxUtX9IgerLJ79qKS7RpO_uocsARa8pT1cA/s1600/DSC_0152_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="900" data-original-width="1600" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjJmtXAv6wSp0AePmr6rOiY9TFFj741SWsLqdWiZEyrLE-bUQu6ohpVoD7Jhc7CiA_g1Hxnhwsb9sUF6s-x6PhXC4CtzzrkpFTq9pLBanfyewxUtX9IgerLJ79qKS7RpO_uocsARa8pT1cA/s320/DSC_0152_1.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
今回の目玉の一つである2器の小克鼎。向かって左の大きほうが京都黒川古文化研究所蔵(《銘圖》02455)で右側の小さい方が台東区書道博物館蔵(《銘圖》02459)のもの。2器が並ぶのは初らしい。ちなみに壁の上部に貼ってある写真は銘文が金色に塗られていて見やすくしてある。<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgEj5owAh3Ix6gTqM65LKRRurlWvA0VxGdUVAch5rFgHzqMf93rx8o1F8hcr9E27h35SmLrnl4PfTHB51isDSm4shyphenhyphenoWjdKXuaFMATzp_hFtlZ_4yXNGgPjmeaBwnK-X3La7owf0h8aYKTs/s1600/DSC_0169_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="900" data-original-width="1600" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgEj5owAh3Ix6gTqM65LKRRurlWvA0VxGdUVAch5rFgHzqMf93rx8o1F8hcr9E27h35SmLrnl4PfTHB51isDSm4shyphenhyphenoWjdKXuaFMATzp_hFtlZ_4yXNGgPjmeaBwnK-X3La7owf0h8aYKTs/s320/DSC_0169_1.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
黒川研蔵器は「令」字が抜けていたり、「壽」字が訛体になっているなどの違いがある。<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj2uC4-ZAi0gPbKJaxkljweC5t7xwhqRjP_ZvHR5N20HrOM3OxkJgGIUQhkwQRlcBru1dyZx8a5oSqznWrjEHaPFmzRn8bcYjpdtlPCiByLHFJWoae88n4ekNNScNDZUA36VDArICOwXpWP/s1600/DSC_0153_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="900" data-original-width="1600" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj2uC4-ZAi0gPbKJaxkljweC5t7xwhqRjP_ZvHR5N20HrOM3OxkJgGIUQhkwQRlcBru1dyZx8a5oSqznWrjEHaPFmzRn8bcYjpdtlPCiByLHFJWoae88n4ekNNScNDZUA36VDArICOwXpWP/s320/DSC_0153_1.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
今回の目玉の二つ目、2器の虢叔旅鐘。右の大きい方が台東区書道博物館蔵(《銘圖》15585)、左の小さい方が京都泉屋博古館蔵(《銘圖》15589)のもの。<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiR4hKGH2UgFxuT1g_oHerQIYs_z91JFWfSOIZNo9lTpLfHw1LcvjSObPZq4XmDC_EZ_YpTY_eLcp-wJemRqekNi5pON0tjlvBAg6QxMa6j6YKVubGiwv6mRfgr3rKgHhFF096N_ufwS7rg/s1600/DSC_0154_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="900" data-original-width="1600" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiR4hKGH2UgFxuT1g_oHerQIYs_z91JFWfSOIZNo9lTpLfHw1LcvjSObPZq4XmDC_EZ_YpTY_eLcp-wJemRqekNi5pON0tjlvBAg6QxMa6j6YKVubGiwv6mRfgr3rKgHhFF096N_ufwS7rg/s320/DSC_0154_1.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
今回の目玉の三つ目、2器の𡚬鐘。右が京都泉屋博古館蔵(《銘圖》15322)、左の小さい方が台東区書道博物館蔵(《銘圖》15321)のもの。<br />
<br />
別の部屋に移動すると春秋・戦国時代コーナー。<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi0Q8YoiFNj8AHyrJLAir-1iBCw-CnOFS5H1cHfByF9_-4uuJOqVEO_SbnxXQ6h_5F5JJjG_WyTnfODxxyRAyKDzz267zHtDDp7T3CI-KhxSj63DCODKOcNmw8rxTJMffhMJ_ffA2csTULL/s1600/DSC_0157_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="900" data-original-width="1600" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi0Q8YoiFNj8AHyrJLAir-1iBCw-CnOFS5H1cHfByF9_-4uuJOqVEO_SbnxXQ6h_5F5JJjG_WyTnfODxxyRAyKDzz267zHtDDp7T3CI-KhxSj63DCODKOcNmw8rxTJMffhMJ_ffA2csTULL/s320/DSC_0157_1.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
者𣱼鐘。<br />
<br />
続いて秦漢以降コーナー。<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhEKT6tLKl66YmX4r6sBGF0qdbVo5IUEelyMaHINsY0WlKRCQALelTyg8dDR-BPEnVgtoY_XtNN3x-tumx1w-kjLT5tUo0UutwwsNP6IAr3Xeq9B0yy93E_WSxCVtTCiEhX96YyNk5vWU81/s1600/DSC_0156_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="900" data-original-width="1600" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhEKT6tLKl66YmX4r6sBGF0qdbVo5IUEelyMaHINsY0WlKRCQALelTyg8dDR-BPEnVgtoY_XtNN3x-tumx1w-kjLT5tUo0UutwwsNP6IAr3Xeq9B0yy93E_WSxCVtTCiEhX96YyNk5vWU81/s320/DSC_0156_1.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
始皇詔権。<br />
<br />
以上で青銅器は終わり。<br />
<br />
<br />
続いて、金文復元鋳造コーナー。<br />
ここでは、金文の作成過程を再現し、その鋳型を陳列している。実際の銘文のレプリカを作成しており、このコーナー以外でも同工法で作成した大量のレプリカが青銅器とともに飾られている。<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgnGmfTs2O_hYZ17i4VZynPManHJ06lDVAVoB6Rockoa924L3G1E8O3bj_KXogtW5EQEOA04JwMgFGGMFrsGRFRBZILrRPSuXnJqBOl_rLCI6077Q5ONt6Aa3xS5H-PvYqbDiq2XH485-JZ/s1600/DSC_0172_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="900" data-original-width="1600" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgnGmfTs2O_hYZ17i4VZynPManHJ06lDVAVoB6Rockoa924L3G1E8O3bj_KXogtW5EQEOA04JwMgFGGMFrsGRFRBZILrRPSuXnJqBOl_rLCI6077Q5ONt6Aa3xS5H-PvYqbDiq2XH485-JZ/s320/DSC_0172_1.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
金文の作成方法は実際のところ不明で、長年いろいろと議論されているが、近年日本では松丸氏の説が定説となっている(らしい)。しかし、この金文展では、泉屋博古館学芸員の山本尭氏がつい最近発表したばかりの新説、鋳型に泥水をつけた筆で書いたという説に基づいている。<br />
山本氏は、実際に自分で作成する過程で松丸氏の説が違うと感じこの説を思いついた(というようなことを言っていたと思う)といい、この説に相当な自信があるようであったが、<a href="http://shogaku-shodoushi.org/?p=1586">発表の場</a>には松丸氏も参加しており、議論は大荒れとなったらしい。別のある参加者いわく「神回」であったと。<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgrXAYvUuG1SXj0QSpspMxDQ_AiVYXrObfZ-wrfhTHYFm19tV83gcH4lhXZvQX2m4KusswfwZp6bRdnuBel6km6aYgjBTAYtJanc-dzJhs6H0Eo1D6DdfdC_axY7FDlNCoFL6HTUsWH_R4m/s1600/DSC_0171_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="900" data-original-width="1600" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgrXAYvUuG1SXj0QSpspMxDQ_AiVYXrObfZ-wrfhTHYFm19tV83gcH4lhXZvQX2m4KusswfwZp6bRdnuBel6km6aYgjBTAYtJanc-dzJhs6H0Eo1D6DdfdC_axY7FDlNCoFL6HTUsWH_R4m/s320/DSC_0171_1.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
(これは触っていいレプリカだが常設されていない。12月14日に行われるイベントで展示予定とのこと。)<br />
<br />
山本氏の説の根拠を以下にまとめておく。まず前提として2つ。<br />
<ul>
<li>青銅器を調べると銘文の周りに段差があることがよくある。これは器内側の鋳型のうち銘文が来る部分だけをおおまかにくりぬいておき、後から「銘文プレート」が鋳型にはめこまれたことを表す。</li>
<li>器の曲率に合わせてしっかり銘文プレートを内側の鋳型にはめ込むためには、まだ柔らかい状態の銘文プレートを押し付けるほかない。ゆえにこの時点ではまだ字は書かれていない。</li>
</ul>
さて、青銅器銘文は陰刻されている(字がへこんでいる)から、鋳型には凸型の字があったということになるが、①直接鋳型に凸型の字を書いた、②(筆で普通に字を書き、その部分を削るなどして作った)「陰刻原型」いういなれば鋳型の鋳型から転写した、の2通り考えられる。しかし「陰刻原型」というものが存在せず、鋳型に直接凸型の字を書いたという根拠が4つ。<br />
<ul>
<li>上記の工程の後に陰刻原型を使用するにははめ込んだ銘文プレートに陰刻原型を押し付けるしか無いがそれではうまく転写されない(字に厚みがでない)。</li>
<li>陰刻原型の出土例がない。(そもそも文字部分の鋳型の出土例がない)</li>
<li>陰刻原型があったのならば銘文が使い回せるはずだが、殷・西周金文は同一文章の器であっても毎回文字は書き直されており、字形がコピーされた例はない。</li>
<li>銘文の筆画の断面を見るとえぐれた形になっている部分も存在する。</li>
</ul>
これらを全て説明するのが、銘文プレートに直接泥水を含んだ筆で、字の形に塗り重ねていく方法だという。凸型に塗り重ねていくのであれば工法や断面形状は容易に説明でき、青銅器完成時には字は剥離し残った銘文プレートも鋳型ごと破壊されるので後にはのこらない、と。<br />
<br />
<br />
最後に見てるだけじゃつまらないよという方のために体験コーナーがあることを紹介しておく。一見ただ「金文を筆で臨書してみよう」というものだが、これは大変興味深い。<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgsM2EknYQ2tCD4xkuBuBQXc8FfFHCvvaO1v3KGt_XuKbrgjY7qpzyH73FrZlIe5h_ITdS46t72wy52-iNPzD5uFK5zwvAWqUd0JXSLHIAsiAjiw2DSMEWzzra9qXo0JBBGHk2bbtQpdrsj/s1600/DSC_0160_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="900" data-original-width="1600" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgsM2EknYQ2tCD4xkuBuBQXc8FfFHCvvaO1v3KGt_XuKbrgjY7qpzyH73FrZlIe5h_ITdS46t72wy52-iNPzD5uFK5zwvAWqUd0JXSLHIAsiAjiw2DSMEWzzra9qXo0JBBGHk2bbtQpdrsj/s320/DSC_0160_1.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
ここに手本として掲示されている拓本はみな反転はしていない。二行以上あるものは、竹簡と同じく右から左に向かって行が進んでいく。しかし、上記の山本氏の仮説が正しければ、銘文作成の際には筆で、これらをそのまま反転した字を書いていたということになる。そういう面で、<u>ここに掲載する手本は左右反転しておくべきだった</u>と突っ込んでおきたい。商・西周文字には正反区別がない例も多少はあるが、おおむねその方向は固定的であり、もし金文のために左右反転した字を書いていたのだとしたら、銘文筆者はなかなかのやり手である。<br />
<br />
なお、 銘文の作成法に関して「同一文章の器であっても毎回文字は書き直されており、字形がコピーされた例はない」と述べたが、この手本の左から二番目(魚尊,《銘圖》11560)の銘文には、<a href="https://www.academia.edu/24523954/_%E9%8A%98%E6%96%87%E9%87%8D%E5%90%88%E6%B3%95_%E5%B0%8D%E5%95%86%E5%91%A8%E9%9D%92%E9%8A%85%E5%99%A8%E9%8A%98%E6%96%87%E8%BE%A8%E5%81%BD%E7%A0%94%E7%A9%B6%E7%9A%84%E9%87%8D%E8%A6%81%E6%80%A7">この字形をコピーした銘文を持つ偽器が複数存在している</a>。もしそこまで考えて魚尊を手本として掲示しているのであれば、この体験コーナーはめちゃめちゃ意味深い。<br />
<br />
<hr />
<br />
この金文展は12月20日まで開催される。その後2年間改修工事で休館となるので、展示品はもしかしたら長期間見られなくなるかもしれないということで宣伝しておく。<br />
特に、綺麗な図版(器影・拓本とも)や、山本氏の論文が掲載された図録はぜひ購入しておくことをおすすめする。kirara0048http://www.blogger.com/profile/09252098960895947611noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2321535118814704082.post-14482469411006424632018-11-21T16:51:00.000+09:002019-03-07T06:41:07.600+09:00「労(勞)」の字源2018年11月18日付日本経済新聞の以下の記事に「労」についての記述があった。<br />
<br />
(遊遊漢字学)二宮尊徳像なき時代の「勤労」 阿辻哲次 :日本経済新聞 <a href="https://www.nikkei.com/article/DGKKZO37843480W8A111C1BC8000/">https://www.nikkei.com/article/DGKKZO37843480W8A111C1BC8000/</a><br />
<blockquote>
<span style="color: #9fc5e8;">「労」(本来の字形は「勞」)は二つの《火》と《冖》(家の屋根)と《力》からできており、その解釈にはいくつかの説があるが、一説に屋根が火で燃える時に人が出す「火事場の馬鹿力」の意味から、「大きな力を出して働く」ことだという。</span></blockquote>
この記事を書いた阿辻氏が編集に加わっている『新字源』改訂新版には以下のようにある。<br />
<blockquote>
<span style="color: #9fc5e8;">力と、熒(𤇾は省略形。家が燃える意)から成る。消火に力をつくすことから、ひいて「つかれる」、転じて「ねぎらう」意を表す。</span></blockquote>
上記の説は《説文》段注をもとにしたものと思われるが、誤りである。<br />
<br />
このほか、インターネットサイトや字書・辞典等で「労(勞)」の字源を「熒+力」としているものが多いが、「労(勞)」は「熒」とは無関係であり、みな誤りである。<br />
<br />
<a name='more'></a><br />
<hr />
<h3>
一、春秋戦国文字中の「勞」字</h3>
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgk__jDHQyCiqqWTPB7zYnUKn_TKziONzgvGtyR51dbxgNEx-S04He5_iPj2AkZk7TGp3e4c2LVEVhCHmo_86YhZMAHK_p0f9jOCyMpyuW-JcS5rJZwe8FQI0EoXACsIXomaKldcLlV3RIv/s1600/181121_1.jpg" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="470" data-original-width="800" height="235" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgk__jDHQyCiqqWTPB7zYnUKn_TKziONzgvGtyR51dbxgNEx-S04He5_iPj2AkZk7TGp3e4c2LVEVhCHmo_86YhZMAHK_p0f9jOCyMpyuW-JcS5rJZwe8FQI0EoXACsIXomaKldcLlV3RIv/s400/181121_1.jpg" width="400" /></a><br />
斉国の春秋金文にA字が見られる。A字は「炏+衣」からなり、「𬡤」と隷定できる。<br />
<ol>
<li value="1"><span style="color: #9fc5e8;">𩍂弔又成<b><u>A</u></b>于齊邦</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
𦅫<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/11/blog-post.html#_edn1" name="_ednref1">[1]</a>鎛(《銘圖》15828);春中</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li><span style="color: #9fc5e8;">女巩<b><u>A</u></b>朕行師</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
叔夷鎛(《銘圖》15829);春晩</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li><span style="color: #9fc5e8;">堇<b><u>A</u></b>其政事</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
叔夷鎛(《銘圖》15829);春晩</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
</ol>
この字は古くは「恪」や「襋」などと読まれていたが、楊樹達は3の「堇A」を「勤勞」だとし、A字は「勞」の古文字であると考えた<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/11/blog-post.html#_edn2" name="_ednref2">[2]</a>。<br />
「堇A」は戦国竹簡にも見られる。<br />
<ol>
<li value="4"><span style="color: #9fc5e8;">昔公堇<b><u>A</u></b>王[⿱爪家]</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
清華壹《金縢》11;戰晩</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li><span style="color: #9fc5e8;">堇<b><u>A</u></b>王邦王[⿱爪家]</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
清華壹《皇門》5;戰晩</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
</ol>
今本《尚書・<span style="text-align: right;">金縢</span>》に「<span style="color: #9fc5e8;">昔公勤勞王家</span>」とあり、また《逸周書・皇門》に「<span style="color: #9fc5e8;">勤勞王家</span>」とあり、たしかに「堇A」は「勤勞」と読むべきだとわかる<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/11/blog-post.html#_edn3" name="_ednref3">[3]</a>。<br />
<br />
また楚簡本《<span style="text-align: right;">緇衣</span>》中にもA字が見られる。<br />
<ol>
<li value="6"><span style="color: #9fc5e8;">下難智則君倀(長)<b><u>A</u></b></span>
<div style="float: right; text-align: right;">
郭店《緇衣》6;戰晩</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li><span style="color: #9fc5e8;">則君不<b><u>A</u></b></span>
<div style="float: right; text-align: right;">
郭店《緇衣》7;戰晩</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li><span style="color: #9fc5e8;">則君不<b><u>A</u></b></span>
<div style="float: right; text-align: right;">
上博一《緇衣》4;戰晩</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li><span style="color: #9fc5e8;">卒<b><u>A</u></b>百眚</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
郭店《緇衣》9;戰晩</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li><span style="color: #9fc5e8;">卒<b><u>A</u></b>百眚</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
上博一《緇衣》6;戰晩</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
</ol>
今本《禮記・緇衣》は、やはりA字をみな「勞」に作る<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/11/blog-post.html#_edn4" name="_ednref4">[4]</a>。A字は上例以外にも多く見られるが、本文では一々解説しない<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/11/blog-post.html#_edn5" name="_ednref5">[5]</a>。<br />
<br />
したがって、A字は間違いなく「勞」字の古文字である。<br />
<br />
<hr />
<h3>
二、「心」に従う「勞」の異体字</h3>
「勞」に近形の字に、「心」に従うB字がある。<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgs-J8-5-ObBv_30jMEVw8nKghvhs38IME7XGfZGgyr6x8Sq-8eX9eloUxff6V0UDoY9duGz_k6EhLEpcjyJi89Co7iFhY9dY19j2OyVHCQCa8D6SLZw1f2oYAD-PXDx5OxES6whtSm0b1V/s1600/181121_2.jpg" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="230" data-original-width="800" height="115" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgs-J8-5-ObBv_30jMEVw8nKghvhs38IME7XGfZGgyr6x8Sq-8eX9eloUxff6V0UDoY9duGz_k6EhLEpcjyJi89Co7iFhY9dY19j2OyVHCQCa8D6SLZw1f2oYAD-PXDx5OxES6whtSm0b1V/s400/181121_2.jpg" width="400" /></a><br />
<ol>
<li value="11"><span style="color: #9fc5e8;"><b><u>B1</u></b>其[⿰爿夃]𢗞之力敢單也</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
郭店《六德》16;戰晩</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li><span style="color: #9fc5e8;">㠯㥑<b><u>B2</u></b>邦家</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
中山王鼎(《銘圖》02517);戰晩</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
</ol>
B1はA字に「心」を加えた字で、やはり「勞」の異体字である<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/11/blog-post.html#_edn6" name="_ednref6">[6]</a>。<br />
B2はB1の「衣」を省略した字体、あるいはA字の「衣」を「心」に換えた字と思われ、趙誠が「勞」と読んだ<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/11/blog-post.html#_edn7" name="_ednref7">[7]</a>のが正しい。<br />
「労心」「憂労」「愁労」といった熟語が有るように、{勞}は心に関する意味を持ち、B字を「勞」の異体字と考えるのは合理的である。証拠に、「勞」字の説文古文「𢥒」の下部はB字同様に「心」に従っている。<br />
知っての通り、{勞}は「勤労」「労働」等、力(作業・労務)に関する意味も持っている。「勞」はB字の「心」を「力」に換えた字と考えられる。<br />
<br />
B3「⿱𤇾心」字は後漢《孟孝琚碑》にある字で、一般に「勞」の異体字と考えられている<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/11/blog-post.html#_edn8" name="_ednref8">[8]</a>。本文でもこの説に賛同する。<br />
B3字及び「勞」の中部の「冖」は、B1字の「衣」の下部を省略したものではないだろうか。或いは、B2字及びB2の「心」を「力」に換えた「⿱炏力」字が、近形の「營」「榮」等のいわゆる「熒」声系字(これらの字の上部と「勞」の上部は無関係である。後述)と同化して、「冖」が追加されたとも考えられる。<br />
<br />
<hr />
<h3>
三、甲骨文中の「勞」字</h3>
殷墟甲骨文中にC字がある。<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi3DWRXCjT8K90MY3QQN1YxmblB87hcl-AYzp45qObjXVXC-W1BldwCvRr3CY3AltaCdwMj0Ia0XNPwCzUabUMHCsb71IXzm0YDi77GUibQITZcoC0nHen_yi6-1dyRxwWtYs8zn_O_-p9_/s1600/181121_3.jpg" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="110" data-original-width="800" height="55" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi3DWRXCjT8K90MY3QQN1YxmblB87hcl-AYzp45qObjXVXC-W1BldwCvRr3CY3AltaCdwMj0Ia0XNPwCzUabUMHCsb71IXzm0YDi77GUibQITZcoC0nHen_yi6-1dyRxwWtYs8zn_O_-p9_/s400/181121_3.jpg" width="400" /></a><br />
C字の字体はA字とよく似ており、違いはC字の「衣」の内部に小点があることのみである。またC字は先述した説文古文の字体とも極めて似通っている。したがってC字もまた「勞」字と考えられる<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/11/blog-post.html#_edn9" name="_ednref9">[9]</a>。<br />
<br />
C字は数十例見られるが、みな地名「𠂤C」に用いられている<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/11/blog-post.html#_edn10" name="_ednref10">[10]</a>。<br />
<ol>
<li value="13"><span style="color: #9fc5e8;">辛丑卜,行,貞:今夕亡憂。在𠂤<b><u>C</u></b>。</span><br />
<span style="color: #9fc5e8;">壬寅卜,行,貞:今夕亡憂。在二月。在𠂤<b><u>C</u></b>卜。</span><br />
<span style="color: #9fc5e8;">癸卯卜,行,貞:今夕亡憂。在𠂤<b><u>C</u></b>卜。</span><br />
<span style="color: #9fc5e8;">甲辰卜,行,貞:今夕亡憂。在二月。在𠂤<b><u>C</u></b>卜。</span><br />
<span style="color: #9fc5e8;">乙巳卜,行,貞:今夕亡憂。在𠂤<b><u>C</u></b>卜。</span><br />
<span style="color: #9fc5e8;">丙午卜,行,貞:今夕亡憂。在二月。在𠂤寮卜。</span><br />
<span style="color: #9fc5e8;">□□卜,行,[貞:今]夕[亡]憂。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
《合補》8091;出組</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li><span style="color: #9fc5e8;">貞:亡吝。在𠂤<b><u>C</u></b>卜。</span><br />
<span style="color: #9fc5e8;">癸丑卜,行,貞:王賓夕祼亡憂。在二月。一</span><br />
<span style="color: #9fc5e8;">貞:亡吝。在𠂤<b><u>C</u></b>卜。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
《合集》24307;出組</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li><span style="color: #9fc5e8;">甲寅卜,旅,貞:今夕亡憂。在二月。在𠂤<b><u>C</u></b>卜。</span><br />
<span style="color: #9fc5e8;">辛□卜,□,貞〼</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
《合集》24316;出組</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
</ol>
<br />
また殷墟甲骨文中にD字が見られる。<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEin4cjSw58PQ6D112S9a9D7fby2GU7voGBBHk83NafD6jIx3PPSY4Xswv7o6uLvfvtlAvh16B1AB4Szy7A5B-hWjZCEoThyphenhyphenu8Z3V2IR0q3C5dSXH5Ks4f3_En_nkLlol0BfPlosbe3wc8Cn/s1600/181121_4.jpg" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="230" data-original-width="800" height="115" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEin4cjSw58PQ6D112S9a9D7fby2GU7voGBBHk83NafD6jIx3PPSY4Xswv7o6uLvfvtlAvh16B1AB4Szy7A5B-hWjZCEoThyphenhyphenu8Z3V2IR0q3C5dSXH5Ks4f3_En_nkLlol0BfPlosbe3wc8Cn/s400/181121_4.jpg" width="400" /></a><br />
<ol>
<li value="16"><span style="color: #9fc5e8;">[乙丑]卜,[王]。在𠂤<b><u>D</u></b>卜。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
《綴彙》880;出組</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li><span style="color: #9fc5e8;">[己]丑貞〼王尋告土方于五示。在<b><u>D</u></b>,十月卜。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
《屯南》2564;歷組</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li><span style="color: #9fc5e8;">〼在<b><u>D</u></b>,十月卜。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
《村中南》212;歷組</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li><span style="color: #9fc5e8;">□酉貞:王步□[⿰⿱白白山]于<b><u>D</u></b>。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
《合集》32486;歷組</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
</ol>
16の文例はC字の例と全く同じであり、同一地名であろう<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/11/blog-post.html#_edn11" name="_ednref11">[11]</a>。<br />
<ol>
<li value="20"><span style="color: #9fc5e8;">丙寅卜:丁卯子<b><u>D</u></b>丁,爯黹圭一、聯九。在■。來狩[自]觴<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/11/blog-post.html#_edn12" name="_ednref12">[12]</a>。一二三四五</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
《花東》480;子組</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li><span style="color: #9fc5e8;">丁卯卜:子<b><u>D</u></b>[丁,爯]黹圭[一、聯九]。在■。狩[自]觴。一</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
《花東》363;子組</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
</ol>
李学勤は20・21を「武丁を慰労する」の意味とする<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/11/blog-post.html#_edn13" name="_ednref13">[13]</a>。<br />
<br />
D字の例は16を除いてみな武丁期の例である。よってD字が「勞」字の初形といえる。D字は「衣」と小点に従うが、その造字本義は不明。<br />
<br />
C字はDを声符・2つの「火」を意符とする形声字で、おそらく「燎」の異体字。「勞」「燎」はともに來母宵部で双声畳韻。「勞」声系字と「尞」声系字の通用例は多く、「澇」は或いは「潦」に作り、「蟧」は或いは「蟟」に作り、「膋」は或いは「膫」に作る。したがってC字の本義を{燎}とするのは合理的である<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/11/blog-post.html#_edn14" name="_ednref14">[14]</a>。A字は小点を省略した簡体。<br />
<br />
<hr />
<h3>
四、「勞」字といわゆる「熒」声系字</h3>
「勞」字はしばしば「榮」「營」等の字とともに「熒」の省体に従うと説明される。「榮」「營」等の字の上部は明らかに声符であるが、それらの字音は喉音耕部である一方、「勞」および「犖」「膋」「䝁」の字音は舌音宵部で、声韻ともに大きく異なり、両者を同一視するのは不合理である。<br />
「勞」字の上部は先述したようにAの省体であるが、「榮」「營」等の字の上部はそれとは別源である。<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEggWowPAbP6GEieehVvsJT_Yw5Om0q_n7Qb3JHhA5W4Hg5c8efX-UGdeqHGbyXjbyKe6j2ipds7C_4-6ObnAGkAbe9tUg8yUftPxb-bT6EoRtV36wQ53202j7WsaaVe69JF8_A2xjN2qk32/s1600/181121_5.jpg" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="230" data-original-width="800" height="115" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEggWowPAbP6GEieehVvsJT_Yw5Om0q_n7Qb3JHhA5W4Hg5c8efX-UGdeqHGbyXjbyKe6j2ipds7C_4-6ObnAGkAbe9tUg8yUftPxb-bT6EoRtV36wQ53202j7WsaaVe69JF8_A2xjN2qk32/s400/181121_5.jpg" width="400" /></a><br />
いわゆる「熒」声系字は両周金文に多く見られる。「𬊇(熒)」字は2つの「火」の下部から伸びた斜画が交差しており、一般にかがり火・松明の類の象形と考えられている。
「縈」「鎣」などの字もみな「火」の下部が乂形になっており、Aの「火」の下部分とは明らかに異なっている。<br />
<br />
したがって、A字の省体である「勞」の上部とかがり火の象形と思われる「熒」等の上部は別個に変化しており、形音とも異なる別の部品である。<br />
<br />
<hr />
<h3>
五、結論</h3>
「勞」字は、「衣+小点」(本義待考)を声符・2つの「火」を意符とする形声字「𬡤」(本義は{燎})の下部を「力」に換えた字である。
また上部の「𤇾」は、かがり火の象形と思われる「𬊇」の変形である「榮」「營」等の字の上部とは無関係である。<br />
<br />
<br />
<hr />
<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/11/blog-post.html#_ednref1" name="_edn1">[1]</a>器主名の字は実際は「𦅫(紷)」ではなく、「國」と読むべき字である。<br />
傅修才《東周山東諸侯國金文整理與研究》,復旦大學2017年博士學位論文,第399-402頁。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/11/blog-post.html#_ednref2" name="_edn2">[2]</a>楊樹達《積微居金文説(增訂本)・𩍂𦅫鎛跋》,科學出版社1959年,第102頁。<br />
なお、楊樹達より早くには胡石査が「勞」と読んでいる。以下を参照。<br />
吴大澂《愙齋集古録》,1930年涵芬樓影印本(原1918年),第二冊第25頁。<br />
潘祖蔭《攀古樓彝器款識》,1872年滂喜齋木刻本,第二冊第6頁。<br />
孫剛《東周齊系題銘研究》,吉林大學2012年博士學位論文,第9、413-414頁。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/11/blog-post.html#_ednref3" name="_edn3">[3]</a>以下も参照。<br />
李學勤主編《清華大學藏戰國竹簡(壹)》,中西書局2010年,第158-162、164-172頁。<br />
趙朝陽《出土文獻與〈尚書〉校讀》,吉林大學2018年碩士學位論文,第79-80頁。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/11/blog-post.html#_ednref4" name="_edn4">[4]</a>以下も参照。<br />
荆門市博物館《郭店楚墓竹簡》,文物出版社1998年,第129-137頁。<br />
馬承源主編《上海博物館藏戰國楚竹書(一)》,上海古籍出版社2001年,第178-181頁。<br />
劉釗《郭店楚簡校釋・緇衣》,福建人民出版社2003年,第53頁。<br />
虞萬里《上博館藏楚竹書〈緇衣〉綜合研究》,武漢大學出版社2009年,第46頁。<br />
鄒濬智《〈上海博物館藏戰國楚竹書(一)・緇衣〉研究》,臺灣師範大學國文研究所2014年碩士學位論文,第62-63頁。<br />
聶富博《簡本〈緇衣〉與傳世本〈緇衣〉異文匯釋》,遼寧師範大學2015年碩士學位論文,第45頁。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/11/blog-post.html#_ednref5" name="_edn5">[5]</a>詳しくは以下などを参照。<br />
徐在國著《上博楚簡文字聲系(一~八)》,安徽大學出版社2013年,1875-1877頁。<br />
禤健聪《战国楚系简帛用字习惯研究》,科学出版社2017年,第190-191頁。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/11/blog-post.html#_ednref6" name="_edn6">[6]</a>荆門市博物館《郭店楚墓竹簡》,文物出版社1998年,第187頁。<br />
禤健聪《战国楚系简帛用字习惯研究》,科学出版社2017年,第190-191頁。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/11/blog-post.html#_ednref7" name="_edn7">[7]</a>趙誠《〈中山壺〉〈中山鼎〉銘文試釋》;吉林大學古文字研究室編《古文字研究》第一輯,中華書局1979年,第257頁。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/11/blog-post.html#_ednref8" name="_edn8">[8]</a>毛遠明校注《漢魏六朝碑刻校注》,綫裝書局2009年,第一册第64頁。<br />
毛遠明《漢魏六朝碑刻異體字典》,中華書局2014年,第503頁。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/11/blog-post.html#_ednref9" name="_edn9">[9]</a>蔡哲茂《甲骨綴合集》,樂學書局1999年,第380頁。<br />
季旭昇《從甲骨文説勞字》;中國文字學會編《第十六届中國文字學國際學術研討會論文集》,高雄師範大學國文系2005年。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/11/blog-post.html#_ednref10" name="_edn10">[10]</a>姚孝遂主編《殷墟甲骨刻辭類纂》,中華書局1989年,第725-726頁。<br />
蔡依静《出組卜王卜辭的整理與研究》,政治大學2012年博士學位論文,第121-127頁。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/11/blog-post.html#_ednref11" name="_edn11">[11]</a>陳思怡《〈旅順博物館所藏甲骨〉與〈殷墟小屯村中村南甲骨〉文字整理研究》,華東師範大學2017年碩士學位論文,第88-90頁。<br />
李霜潔《殷墟小屯村中村南甲骨刻辭類纂》,復旦大學2014年碩士學位論文,第349頁。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/11/blog-post.html#_ednref12" name="_edn12">[12]</a>李春桃《释甲骨文中的“觞”》;中国古文字研究会、吉林大学中国古文字研究中心編《古文字研究》第三十二辑,中华书局2018年,第83-89頁。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/11/blog-post.html#_ednref13" name="_edn13">[13]</a>李学勤《从两条〈花东〉卜辞看殷礼》;《文物中的古文明》,商务印书馆2008年,第127頁。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/11/blog-post.html#_ednref14" name="_edn14">[14]</a>林義光は早くに「勞」が「燎」の初文であることを指摘している(ただしその字形変化の考えには賛同できない)。<br />
林義光《文源》,1920年:中華書局2012年,卷六第34-35頁(中華書局本第246-247頁)。<br />
林志強等評注《〈文源〉評注》,中國社會科學出版社2017年,第289-290頁。kirara0048http://www.blogger.com/profile/09252098960895947611noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-2321535118814704082.post-11543229885634432932018-09-08T12:21:00.001+09:002018-09-14T07:39:21.510+09:00「函数」が音訳というデマと、本当の語源数学用語「function」は、中国語で「函数」と翻訳された。この語は日本にも輸入され、現在も日中で使われている(ただし現在日本では「関数」の表記が主流)。<br />
<br />
この「函数」は、「function」に近い音の字を当てて作った語であるという説があるが、これにはいくつかの不審な点があり、戦後の日本で生まれた俗説であると思われる。<br />
<br />
「函数」という語は音訳ではなく、「ある変数が含まれる」という19世紀半ばの数学界における函数の認識を踏まえて作られた言葉である。<br />
<br />
<br />
<a name='more'></a><hr />
目次<br />
1.<a href="#h1">「函数」語の初出</a><br />
2.<a href="#h2">「函数」音訳説</a><br />
3.<a href="#h3">音訳説の不審点</a><br />
3.1.<a href="#h31">音が異なる</a><br />
3.1.1.<a href="#h311">子音の不一致</a><br />
3.1.2.<a href="#h312">韻尾の不一致</a><br />
3.2.<a href="#h32">他の用語は意訳である</a><br />
3.3.<a href="#h33">近年の日本でしか聞かない</a><br />
4.<a href="#h4">「函数」の本当の語源</a><br />
4.1.<a href="#h41">「函」の意味</a><br />
4.2.<a href="#h42">「function」の概念</a><br />
4.3.<a href="#h43">原文の記述</a><br />
5.<a href="#h5">まとめ</a><br />
<br />
<hr />
<h2 id="h1">
1.「函数」語の初出</h2>
「函数」という語の初出はElias Loomis著・Alexander Wylie口訳・李善蘭筆述『代微積拾級』(1859)とされる。<br />
『代微積拾級』の中を見てみると、『凡例』3頁表に<br />
<blockquote>
<span style="color: #9fc5e8;">一、諸數字之旨各異、<br />
<u>函數</u>者、言其數中函元之加減乘約開方自乘諸數也、<br />
長數者、言幾何漸增漸減之微數也、<br />
變數者、言其數或漸變大、或漸變小、非一定之變也、<br />
常數者、言其變一定不變也、</span></blockquote>
とある。また巻十1頁裏に<br />
<blockquote>
<span style="color: #9fc5e8;">凡此變數中函彼變數、則此爲彼之<u>函數</u>、<br />
如直線之式爲 <span style="font-size: x-small;">地=甲天⊥乙</span> 、則地爲天之<u>函數</u>、</span></blockquote>
とある。<br />
<br />
<hr />
<h2 id="h2">
2.「函数」音訳説</h2>
「函数」音訳説とは、<b>「函数」という語は昔の中国人が数学の書物や概念を翻訳する際に「function」の発音に近い字を選んで作った言葉である</b>、というものである。一般向けの数学書にはしばしばこの説が記されている。<br />
<br />
土井里香『おとなの楽習 (6) 数学のおさらい 図形』(自由国民社2016)<br />
<blockquote>
<span style="color: #9fc5e8;">函数は英語でファンクション(function)といいます。この学術用語が中国に入ったとき、できるだけ近い発音の漢字で訳そうということで、中国語で「ハンスー」のような発音になる「函数」と書かれました。</span></blockquote>
小寺隆幸『地球を救え!数学探偵団:一次関数』(国土社1996)14頁<br />
<blockquote>
<span style="color: #9fc5e8;">ファンクションという英語を、中国ではその音に近い「函数」と訳した</span></blockquote>
またWikipediaの『<a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E9%96%A2%E6%95%B0_(%E6%95%B0%E5%AD%A6)">関数 (数学)</a>』項に<br />
<blockquote>
<span style="color: #9fc5e8;">「函数」の中国語における発音は(拼音: hánshù) であり、志賀浩二や小松勇作によればこれはfunctionの音訳であるという。</span></blockquote>
とあり、小松勇作『数学100の慣用語』(数学セミナー1985年9月増刊)「<span style="color: #9fc5e8;">我が国へは中国で音訳された函数が輸入され</span>」と志賀浩二『数学が生まれる物語/第4週 座標とグラフ』(岩波書店1992)70頁「<span style="color: #9fc5e8;">函数という表記は,中国語でこの英語の発音に近いファンスゥをあてたものだといわれている</span>」の記述を出典としている(引用文はノートより)。<br />
<br />
このほか武部良明『漢字の用法』(角川書店1976)にも同様の記述があるという(未確認)。<br />
<br />
<hr />
<h2 id="h3">
3.音訳説の不審点</h2>
前章の通り、音訳説は現在よく耳にする言説であるが、これにはいくつかのおかしな点がある。<br />
<br />
<h3 id="h31">
3.1.音が異なる</h3>
そもそも、「函数」と「function」とでは、<b>発音が全く近くない</b>。<br />
<br />
「function」の1つ目の音節「func」について、同様の発音をする外来語が中国語でどのように音訳されるかというと、以下のようになる。<br />
<ul>
<li>Funk(音楽用語):放克(fàng kè)</li>
<li>Casimir Funk(生化学者):冯克(féng kè)</li>
<li>Nolan Gerard Funk(俳優):冯克(féng kè)</li>
<li>Whangarei(地名):旺阿雷(wàng ā léi)</li>
</ul>
<br />
<h4 id="h311">
3.1.1.子音の不一致</h4>
「func」の子音は/f/で、唇を使って発声する音である。唇音の外来語を中国語に音訳する場合は、当然同じ唇音を用いる。<br />
<ul>
<li>République française(国家):法(fǎ)蘭西共和國</li>
<li>Phoenicia(地名):腓(féi)尼基</li>
<li>Adam Ferguson(哲学者):福(fú)格森</li>
<li>Johannes Vermeer(画家):弗(fú)美爾</li>
<li>Anselm Feuerbach(画家):費(fèi)爾巴哈</li>
<li>fluorine(元素):氟(弗:fú)</li>
</ul>
しかし、「函(hán)」の子音は唇音ではなく喉音/x/であり、音が異なっている。<br />
<br />
なお、例外として、唇音を喉音で写した以下の例がある。<br />
<ul>
<li>Daniel Gabriel Fahrenheit:華(huā)倫海特</li>
<li>Pfizer(製薬会社):輝(huī)瑞</li>
</ul>
しかしこの「華」と「輝」は、「函」とは異なり、唇をすぼめる合口介音をもち、実際に南方方言では唇音で発音される(粤語では「華」は「faa1」)。<br />
<br />
<br />
<h4 id="h312">
3.1.2.韻尾の不一致</h4>
「func」の韻尾は軟口蓋鼻音/ŋ/である。「ŋ」で終わる語を中国語に音訳する場合は、一般には同じ「ŋ」韻尾を用いる。<br />
<ul>
<li>Neil Armstrong(宇宙飛行士):阿姆斯特朗(lǎng)</li>
<li>Grand Junction(地名):章克(zhāng kè)申</li>
<li>Angkor(遺跡):吴(粤ng4)哥</li>
<li>Hjørring(地名):約靈(líng)</li>
</ul>
しかし、「函(hán)」の韻尾は/ŋ/ではなく/n/であり、音が異なっている。<br />
<br />
「function」の「tion」と「函数」の「数」についてもほぼ同様のことが言えるが、詳細な検証は省略する。<br />
<br />
<br />
<u>以上のように、「function」と「函数」では明らかに音が異なっており、「近い音の字を当てた」と言うことはできない。</u><br />
<br />
<br />
<h3 id="h32">
3.2.他の用語は意訳である</h3>
『代微積拾級・凡例』をもう一度引用する。
<br />
<blockquote>
<span style="color: #9fc5e8;">一、諸數字之旨各異、<br />
函數者、言其數中函元之加減乘約開方自乘諸數也、<br />
長數者、言幾何漸增漸減之微數也、<br />
變數者、言其數或漸變大、或漸變小、非一定之變也、<br />
常數者、言其變一定不變也、</span></blockquote>
ここでは「函数」は「長数」「変数」「常数」等と並列して説明されている。「長数」は「increment(増分)」、「変数」は「variable」、「常数」は「constant(定数)」の訳語である。『代微積拾級』ではこのほか「代数」「係数」「対数」「指数」「級数」「微分」「切線」「多項式」など多くの翻訳された数学用語が使われているが、どれもみな音訳とは考えられず、明らかにその定義から考案されている。<br />
<br />
<u>数多くの訳語の中で「函数」だけが音訳というのは不自然である</u>。<br />
<br />
<br />
<h3 id="h33">
3.3.近年の日本でしか聞かない</h3>
音訳説についてインターネットで検索しても日本語のサイトしかヒットせず、中国のサイトで紹介されている様子がない。李善蘭や数学用語に関する中国の論文や書籍をいくつか見たが、それらにも音訳説は見られなかった。<br />
また、戦前の本でこの説を取り上げたものも現在見つけられていない。Wikipediaの記述の出典が『代微積拾級』から100年以上後に日本で出版された書籍であることは前章で紹介したとおりである。<br />
<br />
<br />
ところで、ここで音の不一致について再度確認する。<br />
<br />
「func」の頭は/f/(唇音)で尾は/ŋ/、一方「函」の頭は/x/(喉音)で尾は/n/、と異なっているから音訳ではありえないと述べた。<br />
一方日本語において、「ふ」/ɸ/(唇音)と「は」/h/(喉音)はともに「は行」という同じ系列に位置し、また「「案外」の「ん」」/ŋ/と「「案内」の「ん」」/n/はともに「ん」字で表記され区別がない。<br />
<br />
ゆえに「func」と「函」は音声上異なるのだが、日本語音にすると「ファン(ク)」と「ハン」で、ともに「「は行」で始まって母音が「ア」で終わりが「ン」」という似た関係にすることができる。<br />
いうなれば、<b>音訳説は日本語にとってとても都合がいい説なのである</b>。<br />
<br />
<br />
<br />
以上のことから、<u>「音訳説は、「函数」語が誕生してから100年近く経った後に、日本人によって作られた俗説」ではないか?</u>と自分は推測する。<br />
<br />
<hr />
<h2 id="h4">
4.「函数」の本当の語源</h2>
前章では「函数」音訳説が俗説であると述べた。では「函数」とはなんなのか?<br />
<br />
<h3 id="h41">
4.1.「函」の意味</h3>
『代微積拾級』で使われている訳語は、「variable」は変化する数だから「変数」、「constant」は常に一定の数であるから「常数」、のように非常にシンプルにその定義から考えられている。「函数」も「“函”の数」ということが予想される。<br />
<br />
「函」字はどういう意味の字なのか、漢和辞典『新字源』改訂新版で調べると以下のようにある。<br />
<ol>
<li>①いれる。<br />②つつむ。<br />③ふくむ。<br />④よろい。</li>
<li>①はこ。<br />②封書。</li>
</ol>
日本語では「函」字はあまり使われないが、この字は「含」字と同じことば(漢単語)を表していて(ゆえに「函」と「含」は音が同じである)、「ふくむ」とか「つつむ」のような意味を持つ。「はこ」「よろい」はその名詞形である。<br />
<br />
<br />
<h3 id="h42">
4.2.「function」の概念</h3>
「function」の語は17世紀中晩期にライプニッツが最初に用い、その後にベルヌーイやオイラーらによって整理され、18世紀には「ある数によって変化する数(あるいは式)」のように理解されていた。<br />
そして、『代微積拾級』が著された19世紀半ばの数学者は以下のように言う。<br />
<blockquote>
<span style="color: #9fc5e8;"> Any expression which contains x in any way is called a <i>function</i> of x: thus a+x, a+bx², &c. are functions of x; they are also functions of a and b, but may be considered only with regard to x.</span><br />
<div style="float: right; text-align: right;">
(Augustus De Morgan『The Elements of Algebra』(1837)P168)</div>
</blockquote>
<div style="clear: both;">
</div>
<blockquote>
<span style="color: #9fc5e8;"> 8.<i>Definition</i>.――Any algebraic expression involving a symbol x is termed a function of x, and may be represented under the abbreviated general form f(x).</span><br />
<div style="float: right; text-align: right;">
(George Boole『An investigation of the laws of thought』(1854)P71)</div>
</blockquote>
<div style="clear: both;">
</div>
<blockquote>
<span style="color: #9fc5e8;"> 35. A function of a quantity is any expression containing that quantity.</span><br />
<div style="float: right; text-align: right;">
(Elias Loomis『A Treatise on Algebra』(1868)P18)</div>
</blockquote>
<div style="clear: both;">
</div>
<br />
彼らは共通して、「<b>ある数xが含まれる任意の式を、xの函数という</b>」と述べている。<br />
<br />
つまり、前節の漢和辞典の記述とあわせれば、<u>「函数」は「xを“含む”」から「“函”数」である</u>ということがわかる。<br />
<br />
<br />
<h3 id="h43">
4.3.原文の記述</h3>
「function」がなぜ「函数」と翻訳されたか、というのは実は『代微積拾級』を読めば容易にわかる。<br />
冒頭に引用した巻十1頁裏の文章をもう一度引用する。<br />
<blockquote>
<span style="color: #9fc5e8;">凡此變數中<u>函</u>彼變數、則此爲彼之函數、<br /> 如直線之式爲 <span style="font-size: x-small;">地=甲天⊥乙</span> 、則地爲天之函數、</span></blockquote>
「此変数中に彼変数を<u>含む</u>とき、此を彼の函数という。例えば直線の式 地=甲天+乙 があるとき、地を天の函数という。」と書いてある。これは「function」の概念の説明であるが、この文章を読めば、「函数」は「<span style="color: #9fc5e8;"><u>函</u>彼變數</span>」であるから「函数」と訳されたということは自明である。<br />
<br />
念のために、『代微積拾級』の原著である『Elements of analytical geometry and of the differential and integral calculus』を確認しておこう。
<br />
<blockquote>
<span style="color: #9fc5e8;"> (158.) One variable is said to be a function of another variable, when the first is equal to a certain algebraic expression <u>containing</u> the second.</span><br />
<span style="color: #9fc5e8;">Thus, in the equation of a straight line,</span><br />
<span style="color: #9fc5e8;"> y=ax+b,</span><br />
<span style="color: #9fc5e8;">y is a function of x.</span><br />
<div style="float: right; text-align: right;">
(Elias Loomis『Elements of analytical geometry and of the differential and integral calculus』(1835)P113)</div>
</blockquote>
<div style="clear: both;">
</div>
<br />
「ある変数が別の変数を<u>含む</u>代数式と等しい時、前者を後者の函数とよぶ、例えば直線の方程式y=ax+bについてyはxの函数である。」と書かれており、『代微積拾級』の記述とほぼ一致する(当たり前だが)。「<span style="color: #9fc5e8;"><u>函</u>彼變數</span>」が「<span style="color: #9fc5e8;"><u>containing</u> the second (variable)</span>」に対応するということもわかる。<br />
<br />
<br />
以上まとめると、<u>「function」は「ある数xが含まれる任意の式(あるいは数)」であると数学者達に認識されており、またLoomisの著書にもそのことが書いてあった。李善蘭はその中の「後者の変数を含む」と言う一節を「函彼變數」と中国語訳するとともに、「function」を「“函(彼変数)”数」の認識から「函数」と造語した。</u>ということになる。<br />
<br />
ついでに、これは、「函数」の「函」は「はこ」を意味する、という説も否定するものである。この説も「函」字がもはや「函館」にしか用いられないことによって、「ふくむ」という意味よりも「はこ」の意味の方が連想しやすい、日本ならではの説ではないかと思われる。<br />
<br />
<hr />
<h2 id="h5">
5.まとめ</h2>
『代微積拾級』において、李善蘭は数学用語「function」を「函数」と造語して翻訳したが、これが、原著や同時代の数学書の「ある変数を含む」という記述から、他の訳語と同様に用語の定義から考案されたものであることがわかった。<br />
このことから「函数」の「函」は「はこ」を表しているという説は誤りであること、それに加えて「function」と「函数」の発音の隔たりから、近い発音の字をあてたという説も誤りであることも示された。<br />
<br />
「はこ」説や音訳説が広まっている範囲が時間・空間的に近年の日本に偏っていることや、日本語話者にとっては連想しやすい構造になっていることから、これらの俗説は戦後日本人によって生み出された臆測である可能性が高いと推測できる。<br />
しかし、現在のところこれらの説の初出は明確にはわかっていないため、これについては今後の調査を待ちたい。<br />
<br />
<hr />
<br />
追記(2018/09/14)<br />
当記事公開後、音訳説が掲載された書籍について調査してくださった方がいらっしゃいました。<br />
<a href="http://mmfftt.blogspot.com/2018/09/blog-post.html">Midnight Floating Thought:「函数」音訳説について探してみる</a><br />
<br />kirara0048http://www.blogger.com/profile/09252098960895947611noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2321535118814704082.post-22408591802665052322018-08-20T01:24:00.002+09:002018-08-29T18:58:33.551+09:00「柿/杮(かき/こけら)」の書き分けは絶対ではない漢字には、「シ(音)、かき(訓)」と読む字と、「ハイ(音)、こけら(訓)」と読む字がある。字源も表す語も異なる、別字種である。<br />
<br />
本やTV番組やインターネット等で、この両字について「<span style="color: #9fc5e8;">「かき」の旁は5画で、「こけら」の旁は縦棒を貫いて4画で書く</span>」のだという意見が存在する。両字を書くときに、<b>この書き分けをすることは問題ない</b>。<br />
しかし、さらに、「<span style="color: #9fc5e8;">上記の書き分けをしなければ誤りである</span>」つまり「<span style="color: #9fc5e8;">旁を5画で書くのが「かき」で、旁を4画で書くのが「こけら」である</span>」という考えも存在している。が、このような<b>「書き分けなければならない」という考えは不適である</b>。<br />
世の中には「<span style="color: #9fc5e8;">漢字は、各1字が、それぞれ別のたった1つの字体をもつ</span>」のような考え方が強かれ弱かれ存在し(この考え方こそが誤りである)、「かき」と「こけら」の書き分けもその考えから生まれたものだと思われる。<br />
<br />
「かき」と「こけら」の書き分け問題は、「I(大文字アイ)」と「l(小文字エル)」のそれに似る。<br />
「大文字アイ」と「小文字エル」は基本的には両方とも縦棒1本であるが、長さを変えたり、端部を曲げたり、あるいは上や下に短い横棒(セリフ)をくっつけたりして区別することもある。<b>このような区別(書き分け)は、人によって異なり、「こう書かなければならない」といったルール</b><b>は存在しない</b>。「「かき」の旁を5画にして「こけら」の旁を4画にする」というのも、書き方で両字を区別する方策の一例でしかない。<br />
<br />
中国の印刷字体を見るとたしかに「旁5画=「かき」、旁4画=「こけら」」が規範となっているが、日本にはそのような決まりはない。「かき」は常用漢字なので(少なくとも漢字テストにおいては)旁5画で書くべき字であると思われるが、「こけら」は表外字なので基準はなく、「かき」同様に旁5画で書いても誤りとはいえない。<br />
<br />
<br />
<a name='more'></a><br />
<br />
<h3>
付:歴史的にどう書かれてきたか</h3>
現在「市」のように書かれる部品には三種類の由来が存在する。<br />
<ol>
<li>「市」:市場の「市」。</li>
<li>「𠂔」:「かき」、姉妹の「姉」、大きな数を表す「秭」等。</li>
<li>「巿」:「こけら」、内臓の「肺」、地名に用いられる「沛」等。</li>
</ol>
秦漢篆ではこれらは字形上明確な区別がある。「1.市」「2.𠂔」は上部がU字型で下部がH字型になっているのに対し、「3.巿」は上部は一字型で下部は冂字型になっている。「1.市」「2.𠂔」の区別は下部に点があるかどうかであるが、省略されることもある。<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEisfJ_bs4W34kuXbsmOSrtGfkHimv8AFyCwA7eWO_CeJZxkJTAR43HmlUrrZKZkTrEdM2EGiPXz7J0QcbJBzBXiM9qOe-9LfSM7vhDbFPku1AvjAw2DFuPcs66ZeLYLpbXdnO-hLXA3vbd8/s1600/180821_1.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="120" data-original-width="600" height="60" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEisfJ_bs4W34kuXbsmOSrtGfkHimv8AFyCwA7eWO_CeJZxkJTAR43HmlUrrZKZkTrEdM2EGiPXz7J0QcbJBzBXiM9qOe-9LfSM7vhDbFPku1AvjAw2DFuPcs66ZeLYLpbXdnO-hLXA3vbd8/s300/180821_1.png" width="300" /></a><br />
画像:「2.𠂔」と「3.巿」に従う字の漢印の字形<br />
<br />
<br />
しかし、前漢晩期~後漢初期の簡牘の隷書字形を見ると、これらは全て区別のない形になっている。「1.市」「2.𠂔」「3.巿」とも縦画は上から下まで貫かれており、4画で書いていたものと思われる。このように、似た形の部品が同形にまとめられるような変化は、隷変においては一般的なことである(「月」と「肉」のように)。<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhlVP8GyUUtBY_Dzy5-Kg1Z_3vDRgd0suTDIVLthl6D7a2Pg1GU44PzlutFwXsWQBniZMnrNMnKxUy9UthcttLOIgPTFo6E-nKPqHaMT0QcWluiMfOaLo1DRQHl85PdWzurBtHBpvJZFh4l/s1600/180821_2.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="120" data-original-width="600" height="60" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhlVP8GyUUtBY_Dzy5-Kg1Z_3vDRgd0suTDIVLthl6D7a2Pg1GU44PzlutFwXsWQBniZMnrNMnKxUy9UthcttLOIgPTFo6E-nKPqHaMT0QcWluiMfOaLo1DRQHl85PdWzurBtHBpvJZFh4l/s300/180821_2.png" width="300" /></a><br />
画像:「2.𠂔」と「3.巿」に従う字の漢簡の字形<br />
<br />
<br />
これらの字が「亠+巾」の5画で書かれるようになるのは、それよりも後である。最も早いものでは西晋代の碑刻に見られる。南北朝代は、漢字使用人口が増加して多くの異体字が生まれた時期である。<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjGjY0gQT68jKiyxP_wRiHtM_8EvpyyNgcxiojCTQRA4LVbomd1aPsljnrE_RVacDvV5-pZBobg8dzNfjPxLXrODoxQoHgiUp3XTksmy8_wIzuKcRJfvNXEsTbFJ3mdPSHrlP6MiN8k4XU3/s1600/180821_3.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="120" data-original-width="600" height="60" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjGjY0gQT68jKiyxP_wRiHtM_8EvpyyNgcxiojCTQRA4LVbomd1aPsljnrE_RVacDvV5-pZBobg8dzNfjPxLXrODoxQoHgiUp3XTksmy8_wIzuKcRJfvNXEsTbFJ3mdPSHrlP6MiN8k4XU3/s300/180821_3.png" width="300" /></a><br />
画像:晋南北朝碑刻の「亠+巾」の5画で書かれた字<br />
<br />
<br />
唐代になると「字様(書)」と呼ばれる、漢字字体の手引きが作られるようになる。唐代の字様書である《正名要録》や《五經文字》では「2.𠂔」と「3.巿」の書き分けが提唱されている。「2.𠂔」は篆書にならって下部に短い画を加えるというものである。縦画はともに上から下に貫かれているが、《正名要録》には「<span style="color: #9fc5e8;">巿市,二同。</span>」とあり、縦画を貫く4画も「亠+巾」の5画も同じであるとしている。《五經文字》は「かき」「こけら」の両字の書き分けを提唱した最初の書物であろうと思われる。<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhIwcomclRu__z8uvlROaEy_KvmuVkdiF9AXO5C1TVH4tc6iVLfCmjOuH0t5v7iXG1lncXyltnK18mXKUVpyK6In-F1mzb92qIAvUdp82AcbEWtfZpEwOVfxB6CjYJjNdTgbrbYmwNMGfhW/s1600/180821_4.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="120" data-original-width="600" height="60" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhIwcomclRu__z8uvlROaEy_KvmuVkdiF9AXO5C1TVH4tc6iVLfCmjOuH0t5v7iXG1lncXyltnK18mXKUVpyK6In-F1mzb92qIAvUdp82AcbEWtfZpEwOVfxB6CjYJjNdTgbrbYmwNMGfhW/s300/180821_4.png" width="300" /></a><br />
画像:《正名要録》と《五經文字》の字<br />
<br />
これらの字様の影響で、唐晩期~明代に編纂された字書・韻書の多くはこの書き分けに従っている。しかし、民間にはそこまで浸透しなかったようである。例えば明代の《食物本草》には「柿(かき)」と「肺」が複数回でてくるが、全て「亠+巾」で書かれている。<br />
<br />
<br />
明晩期の字書《字彙》は異なる書き分けを使い、それにより《康熙字典》の字形はバラバラになっている。<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgtlf7Rmjlcl4Cpcy53n4cfuuv436K5enq_7ZiBFotvaAHMmfZpCe5yfGGyBkPbNR78FcB_vF90FPjqksRFeWU0IOsrtdkkUibbHAwrirCnuGqLaFycVFViEI-cwCqp2AY_rYXOZILLjo66/s1600/180821_5.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="120" data-original-width="600" height="60" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgtlf7Rmjlcl4Cpcy53n4cfuuv436K5enq_7ZiBFotvaAHMmfZpCe5yfGGyBkPbNR78FcB_vF90FPjqksRFeWU0IOsrtdkkUibbHAwrirCnuGqLaFycVFViEI-cwCqp2AY_rYXOZILLjo66/s300/180821_5.png" width="300" /></a><br />
画像:《康熙字典》の字<br />
<br />
<br />
「<span style="color: #9fc5e8;">旁を「亠+巾」の5画で書くのが「かき」で、旁を縦画を貫いて4画で書くのが「こけら」</span>」はどこからきたのだろうか?kirara0048http://www.blogger.com/profile/09252098960895947611noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2321535118814704082.post-66622935383916857462018-07-22T22:32:00.000+09:002018-08-29T19:01:50.071+09:00「解」は「牛を切り分けること」ではない【遊遊漢字学】2018年7月22日付日本経済新聞の以下の記事に「解」についての記述があった。<br />
<br />
(遊遊漢字学)「解」とは牛を切り分けること 阿辻哲次 :日本経済新聞 <a href="https://www.nikkei.com/article/DGKKZO33207400Q8A720C1BC8000/">https://www.nikkei.com/article/DGKKZO33207400Q8A720C1BC8000/</a><br />
<blockquote>
<span style="color: #9fc5e8;">「解」は左に《角》(ツノ)があり、右側は《刀》と《牛》である。つまり牛のツノを刀で切り落としているさまを表していて、牛を解体することから、広く一般的にものを切り分けることを「分解」というようになった。</span></blockquote>
この記述は誤りである。<br />
<br />
たしかに「解」字は「角+刀+牛」からなるが、だからといって{解}が【牛の角を刀で切り分けること】であるわけではない。そんな意味の狭い言葉は不自然である。「食指が動く」の故事で知られる《左傳・宣公四年》に「<span style="color: #9fc5e8;">宰夫將<u>解</u>黿。</span>」とあるように、「解」字は古籍において牛以外にも普通に使われている。《説文》の説明も単純に「<span style="color: #9fc5e8;">解,判也。</span>」であり、漢代の学者も【牛の角を刀で切り分けること】が本義であるとは考えていない。<br />
記事では【牛の角を刀で切り分けること】から引伸して【切り分ける】の意味になったと言いたいようだが、そうではなく、{解}は最初から【分ける、解く】といった意味である。【分ける】という意味を表示するのに、牛の角を分解する様子を描いたにすぎない。<br />
<br />
表意字体であっても、字形によって意味を過不足なく完全に表現するのは不可能である。ゆえに字形はそのようには作られていない。これはピクトグラムやアイコンでも同じことで、男子トイレは「直立した男性」の絵で表され、添付ファイルは「クリップ」の絵で表されるように、その見た目は「意味を過不足なく説明する」作用があるのではなく、「意味を暗示させる」作用をもっているのである。暗示方法にはいろいろあるが(ところでトイレのアイコンはトイレを連想させるものが一切ないという点で特徴的だと思う)、漢字においては、「解」字に見られるような具体的事物の様子でもって意味を表現するものが多い。よって、【分ける】義を表すのに牛の角を分解する様子を用いるように、しばしば字形が見せる情景は実際の詞語の意味に比べてより細かく狭くなる。このような現象を「形局義通」という。<br />
「形局義通」現象については早くから指摘がされており、清の学者である陳澧は《東塾讀書記・小學》において「<span style="color: #9fc5e8;">字義不專屬一物,而字形則畫一物。</span>」と述べ、【高い】という意味を高楼の象形で表した「高」字などを例に挙げている。その後、沈兼士《國語問題之歷史的研究》等の論文のほか、裘錫圭《文字學概要》や蘇建洲《新訓詁學》といった初学者向けの入門書においても、陳澧の一節とともに複数の実例を挙げて「形局義通」現象を解説し、字形が示す情報を言葉の意味と誤解しないよう注意すべきであるとしている。<br />
このように「形局義通」現象は古文字学・訓詁学の基本的事項である。これを理解していないと、「{解}は【牛の角を刀で切り分ける】という意味から【分ける】という意味を派生した」「{月}はもともと【三日月】という意味で、後に月一般を指すようになった」「{木}はもともと【左右に枝が一本ずつ出て、根は左中右に計三本生えている木】という意味だった」等の勘違いをしてしまう。このような勘違いも「望文生義」の一種といえよう(望文生義とは、文章を読む際に字面から勝手に意味を想像して誤った読解をすることで、訓詁学等の分野で気をつけるべきこととされているものの一つである)。<br />
<br />
なお、現在確認できる出土文字資料においては、「刀」に従う「解」字は戦国晩期になって初めて現れる字である。殷周代の甲骨金文に「𦥑+角+牛」からなる字があり、その字体から一般にこの字が「解」の初文であるとされている。そのため「刀」は後に追加された意符(義符)である可能性があり、そうであれば字形の解釈としても「切り分ける」は誤りとなる。kirara0048http://www.blogger.com/profile/09252098960895947611noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-2321535118814704082.post-87663556509472630672018-07-16T18:02:00.000+09:002019-06-18T21:01:21.217+09:00「辛」の字源は「入れ墨に用いる針」ではない「<a href="http://www.kanjicafe.jp/">漢字カフェ</a>」内の以下の記事に「辛」字の字源についての記述があった。<br />
<br />
あつじ所長の漢字漫談35 激辛もほどほどに | コラム | 日常に“学び”をプラス 漢字カフェ<br />
<a href="http://www.kanjicafe.jp/detail/8099.html">http://www.kanjicafe.jp/detail/8099.html</a><br />
<blockquote>
<span style="color: #9fc5e8;"> トウガラシなどのからい味を「辛」という漢字で表現しますが、この「辛」は、もともと入れ墨を入れるのに使う針をかたどった文字でした。</span></blockquote>
<blockquote>
<span style="color: #9fc5e8;"> この入れ墨を入れるために皮膚を傷つけるのに使われるのが「辛」という針で、そこから「辛」が「罪」という意味をあらわすようになりました。このように「辛」が犯罪人に対する刑罰の意味に使われ、そこから「つらい」という意味をあらわし、そこからさらに意味が拡張したのが、味覚の「からさ」なのです。</span></blockquote>
この、「辛」字の本義が「入れ墨を入れるのに使う針」であるというのは、文字学的説得力を持たない、誤った推論と根拠のない憶測による説である。<br />
<br />
<br />
<a name='more'></a><br />
<br />
「辛」字を「黥刑の道具」とする説を最初に提唱したのは郭沫若<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/07/blog-post.html#_edn1" name="_ednref1" style="font-size: x-small;">[1]</a>で、以降いくつかの学者がそれに従う。それらの多くは「辛」字を「黥刑に使う鑿」としているが、上記記事で「黥刑に使う針」としているのは白川静の説を引用しているからであろう。鑿か針かは問題ではない。以下、「辛」が「黥刑の道具」ではない理由を「用法」と「字形」の二面から述べる。<br />
<br />
<br />
<h3>
一、用法</h3>
<h4>
1.「辛」字に【罪】【刑罰】という意味はない</h4>
記事には「<span style="color: #9fc5e8;">「辛」が「罪」という意味をあらわす</span>」とあるが、古籍中で「辛」字が【罪】義を表すのに用いられた例はない、つまり、「辛」字に【罪】という意味はない。また「<span style="color: #9fc5e8;">「辛」が犯罪人に対する刑罰の意味に使われ</span>」とあるが、「辛」字に【刑罰】という意味もない。<br />
<br />
《説文・辛部》には以下のようにある。<br />
<blockquote>
<span style="color: #9fc5e8;">辛,秋時萬物成而孰。金剛,味辛,辛痛卽泣出。从一从辛。辛,辠也。辛承庚,象人股。凡辛之屬皆从辛。</span></blockquote>
この文中には「<span style="color: #9fc5e8;">辛,辠也</span>(<span style="color: #9fc5e8;">辛は辠(罪)なり</span>)」とあり、しばしば「<span style="color: #9fc5e8;">「辛」が「罪」という意味をあらわす</span>」とする説の根拠になっている。しかし、その直前には「<span style="color: #9fc5e8;">从一从辛</span>」とあり、「辛」字は「一」と「辛」の合字であるとしており、この記述が誤りであるのは言うまでもない。それと合わせて考えれば、段玉裁が改めたように、この部分は正しくは「<span style="color: #9fc5e8;">从一从䇂。䇂,辠也。</span>」である可能性が高い。<br />
「䇂」字について《説文・䇂部》には以下のようにある。<br />
<blockquote>
<span style="color: #9fc5e8;">䇂,辠也。从干、𠄞。𠄞,古文上字。凡䇂之屬皆从䇂。讀若愆。張林説。</span></blockquote>
ここに「<span style="color: #9fc5e8;">䇂,辠也。</span>」とあって上記の仮説と一致する。「䇂」字と「辛」字は形こそ似ているものの、音・義とも異なる別字である。<br />
<br />
ゆえに、【罪】義をもつのは「䇂」字であって、「辛」字にそのような意味はない。<br />
<br />
<h4>
2.「辛」字に【黥刑の道具】という意味はない</h4>
1.と同様、「辛」字が【黥刑の道具】という意味で使われた例はない。<br />
<br />
《国語・魯語上》には刑に用いる道具に関する記述がある。<br />
<blockquote>
<span style="color: #9fc5e8;">大刑用甲兵,其次用斧鉞,中刑用刀鋸,其次用鑽笮,薄刑用鞭扑,以威民也。</span></blockquote>
韋昭の注に「<span style="color: #9fc5e8;">笮,黥刑也。</span>」とあり、黥刑には「笮」というものが使われるとしている。無論、「辛」字と「笮」字は別字である。<br />
<br />
ゆえに、黥刑に使われる道具は「笮」であって、「辛」にそのような意味はない。<br />
<br />
<br />
<h3>
二、字形</h3>
<h4>
1.黥刑を表す字に「辛」が含まれない</h4>
黥刑を表す字には「黥」「墨」等、「黑」が含まれる字が多いが、「辛」字をふくんだ字はない。<br />
<br />
古文字中の刑を表す字はしばしば象形性のある字体でもって文字化される。「劓(はなきり)」「刵(みみきり)」「椓(去勢)」は切除部位の象形と刀(刃物)を組み合わせた字体で表されている。また「刖(あしきり)」の古文字は人間の脚部に齒付きの刃物を当てている字体であり、先に引用した《国語・魯語上》に関して韋昭が「刖刑には鋸を用いる」とするのと一致する<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/07/blog-post.html#_edn2" name="_ednref2" style="font-size: x-small;">[2]</a>。<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhK1KBcfqOV7gg2B3KKwQU7PbiNovd65AyrigbY_kCgGnI_xilz6h8L4lmA9gabZ9PWw7DqF9Dk5jU9bFIQcuQpB6wgJwFDvHw0xdBHyl412Xmg6M3bIcqFo8H-U0kK18CNAdOZ4S-1BWq6/s1600/180717_1.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="120" data-original-width="400" height="60" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhK1KBcfqOV7gg2B3KKwQU7PbiNovd65AyrigbY_kCgGnI_xilz6h8L4lmA9gabZ9PWw7DqF9Dk5jU9bFIQcuQpB6wgJwFDvHw0xdBHyl412Xmg6M3bIcqFo8H-U0kK18CNAdOZ4S-1BWq6/s200/180717_1.png" width="200" /></a><br />
<br />
黥刑を表す字にも象形性のある字体が見られる。西周中晩期の青銅器である𠑇匜に以下の文章がある。<br />
<blockquote>
<span style="color: #9fc5e8;">我義(宜)便(鞭)女(汝)千,<u>AB</u>女(汝),今我赦女(汝)。義(宜)便(鞭)女(汝)千,𬹚<u>B</u>女(汝),今大赦。女(汝)便(鞭)女(汝)五百,罰女(汝)三百寽(鋝)。</span></blockquote>
<blockquote>
<span style="color: #9fc5e8;">乃師或㠯(以)女(汝)告,則侄(到)乃便(鞭)千、<u>AB</u>。</span></blockquote>
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEghjaixGm4_wIV5HfgauFn4xFLJyITucWxjQbxQrTml87gz3nP2kF2hgvg9mQqrYH30E61rPcX425LFRZJE_BNgJCSyJiuqCNTim6PBMPx40h8rA8_LeJ9LusbGtgizxeAzIeq04faAzyHu/s1600/180717_2.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="120" data-original-width="500" height="60" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEghjaixGm4_wIV5HfgauFn4xFLJyITucWxjQbxQrTml87gz3nP2kF2hgvg9mQqrYH30E61rPcX425LFRZJE_BNgJCSyJiuqCNTim6PBMPx40h8rA8_LeJ9LusbGtgizxeAzIeq04faAzyHu/s250/180717_2.png" width="250" /></a><br />
文中の「AB」及び「𬹚B」は唐蘭<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/07/blog-post.html#_edn3" name="_ednref3" style="font-size: x-small;">[3]</a>や李学勤<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/07/blog-post.html#_edn4" name="_ednref4" style="font-size: x-small;">[4]</a>が黥刑を表す言葉であるとして以降、それが定説となっている。「A」字と「B」字は偏旁「𪐮*(この字の右部は「殳」とは異なる)」を共有し、残りの部分が声符の形声文字と考えられる。特に「B」字は「屋」字の初文である「⿱丰冖」<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/07/blog-post.html#_edn5" name="_ednref5" style="font-size: x-small;">[5]</a>に従い、《廣韻・屋韻》「<span style="color: #9fc5e8;">墨刑名</span>」とある「𪑱」字であろう。<br />
「A」「B」字の意符である「𪐮*」字は、先の「刖」字の古文字と構成が似ており、黥刑の様子を表す象形字と思われる。「𪐮*」字中の右上部(C)が黥刑に使われる道具の象形と考えられるが、「C」と「辛」は形が大きく異なる。したがって「辛」を黥刑に使われる道具とするのは不適である。<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiz8pWRZ3D44qHoF-GJG5pqtw5tsVsUfxp_-9kBzqxafRu_nGGDrzGy3B1wcfOs3kc0osLT-WKHVGBtYkqgzrkG_xoU21smBOJ9roozkjV3AH5obRZWcfQcyC7hUdOJFrbLpJn3BTW8tU-l/s1600/180717_3.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="120" data-original-width="500" height="60" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiz8pWRZ3D44qHoF-GJG5pqtw5tsVsUfxp_-9kBzqxafRu_nGGDrzGy3B1wcfOs3kc0osLT-WKHVGBtYkqgzrkG_xoU21smBOJ9roozkjV3AH5obRZWcfQcyC7hUdOJFrbLpJn3BTW8tU-l/s250/180717_3.png" width="250" /></a><br />
なお、「𪐮*」字に似た字に「D」字があり、一般的に考えて「乍」が声符の形声字と思われるが、これが「C(殳*)」字に声符として「乍」を加えた字であるとすれば、「C(殳*)」字は「笮」字の初文である可能性が高く、《国語》韋昭注の記述とよく合致する<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/07/blog-post.html#_edn6" name="_ednref6" style="font-size: x-small;">[6]</a>。<br />
<br />
<h4>
2.「辛」を含む字に刑罰に関連する字がない。</h4>
郭沫若及びそれに従う者は、「辛」を含む字として「童」「妾」などの字を挙げ、また《説文・䇂部》「童,男有辠曰奴。奴曰童。女曰妾。」を引用して、「童」「妾」が【受刑者】や【罪人】などの意味であったとする。<br />
しかし、西周中期以前の古文字を見れば「童」「妾」字は「辛」に従う字ではないことがわかる。「辛」字、及びそれに従う「新」字の古文字字形は、▽状の部分の下部にY字(「\/」)状の枝がついており、例外はない。一方で「童」「妾」字の上部は▽部分のみかあるいはその下部に短い横画があるのみで、「辛」とは明らかに形が異なる。これらが混同されたのは西周中晩期以降である。<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhmqTnzZKVsxFXAlNstlIFTtJc06il4qi_ktYppydRMxWjHLaz8R9NHp3XtmFKm-nx-sDNotvKvvXKHWZtTG9x63cFErJBUnuyVPdXuHWieFFJDisFoK5NmDhlwExoczTnuWTqtLRI9mxYn/s1600/180717_4.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="260" data-original-width="600" height="130" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhmqTnzZKVsxFXAlNstlIFTtJc06il4qi_ktYppydRMxWjHLaz8R9NHp3XtmFKm-nx-sDNotvKvvXKHWZtTG9x63cFErJBUnuyVPdXuHWieFFJDisFoK5NmDhlwExoczTnuWTqtLRI9mxYn/s300/180717_4.png" width="300" /></a><br />
また「童」「妾」字は【奴隷】のような意味はあるものの、直接罪・刑罰に関連するような用例はなく、また奴隷と罪人を同一視する考えが殷代にあったという証拠がないことが指摘されている<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/07/blog-post.html#_edn7" name="_ednref7" style="font-size: x-small;">[7]</a>。<br />
<br />
この他、「宰」「辟」「屖(遲)」「龍」「鳳」「章」「商」「竟」「競」「言」「僕」等の字が挙げられることがあるが、いずれも古文字において「辛」とは形が異なり、また意味においてはいくつかの字は奴隷に関連しているものの、「辟」字を除けば罪・刑罰と関連があるとは言い難い。<br />
<br />
<br />
<h3>
三、結語</h3>
以上のように、「辛」の意味或いはその字形が刑罰や罪に関連しているという証拠は一切なく、ましてや「入れ墨に使われる針」というのは完全に憶測でしかない、誤った説である。<br />
<br />
<br />
<hr />
<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/07/blog-post.html#_ednref1" name="_edn1">[1]</a>郭沫若《甲骨文字研究・釋支干》,大東書局,1931年,第11-17頁;宋鎮豪、段志洪主編《甲骨文獻集成》第八册,四川大學出版社,2001年,第60-63頁。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/07/blog-post.html#_ednref2" name="_edn2">[2]</a>趙佩馨(裘錫圭)《甲骨文中所見的商代五刑——並釋“𠚯”“剢”二字》,《考古》1961年第2期;《古文字論集》,中華書局,1992年,第210-215頁;《裘錫圭學術文集・甲骨文卷》,復旦大學出版社,2012年,第1-6頁。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/07/blog-post.html#_ednref3" name="_edn3">[3]</a>唐蘭《陝西省岐山縣董家村新出西周重要銅器銘辭的譯文和注釋》,《文物》1976年第5期,第59頁;劉慶柱、段志洪、馮時主編《金文文獻集成》第二十八册,線装書局,2005年,第369頁;唐蘭《唐蘭全集・論文集下編》,上海古籍出版社,2015年,第1806頁。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/07/blog-post.html#_ednref4" name="_edn4">[4]</a>李學勤《岐山董家村訓匜考釋》,《古文字研究》第1輯,中華書局,1979年,第153頁;《新出青銅器研究》,文物出版社,1990年,第113頁。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/07/blog-post.html#_ednref5" name="_edn5">[5]</a>裘錫圭《應侯視工簋補釋》,《文物》2002年第7期,第73頁;《裘錫圭學術文集・金文及其他古文字卷》,復旦大學出版社,2012年,第145頁。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/07/blog-post.html#_ednref6" name="_edn6">[6]</a>周忠兵《從甲骨金文材料看商周時的墨刑》,《出土文獻與古文字研究》第4輯,上海古籍出版社,2011年,第14-32頁。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/07/blog-post.html#_ednref7" name="_edn7">[7]</a>于省吾主編《甲骨文字詁林》第3册,中華書局,1996年,第2501頁。kirara0048http://www.blogger.com/profile/09252098960895947611noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-2321535118814704082.post-49774573488290237812018-03-05T16:01:00.000+09:002018-09-05T03:45:22.722+09:00誤りだらけのサイト『漢字の音符』から学ぶ古文字考釈の心得古文字に関して、非学術的ないわゆるトンデモを語るサイトは幾多あるが、『<a href="https://blog.goo.ne.jp/ishiseiji">漢字の音符</a>』はそのうちの代表的なものである。しかし、何がおかしいのかを検証することで逆にどうすべきかを学ぶことに価値があると考え、いま敢えていくつかの指摘を行いたいと思う。<br />
ここでは『<a href="https://blog.goo.ne.jp/ishiseiji/e/69434fa29ca4ffd66fe2254f672de410">音符 「襄ジョウ」 <ゆたかな耕作地></a>』という記事を例にして、このサイトが犯している「古文字考釈」に対する誤りを述べる。<br />
<br />
<a name='more'></a><br />
<h3>
0.そもそも古文字考釈とは</h3>
林澐は古文字学と古文字考釈について以下のように述べる。<br />
<blockquote>
古文字学の研究対象は待識先秦文字で、その仕事は未知或いは誤認されている先秦文字を読み取ることである。[1]</blockquote>
<blockquote>
古文字学が生まれた理由は、小篆とは異なる先秦文字を読む必要があるためである。……研究の直接の目的は、第一に未解読の先秦文字が後代のどの字にあたるかを解明すること、第二に識字を基礎として文章の表す意味を理解し、そして字が実際に文中で用いられている時の具体的な意味を確定させることである。この二つを一つにして、一般に「考釈」と呼ぶ。[2]</blockquote>
つまり古文字考釈とは、<b>読めない古文字について、対応する後代の字を解明し、その意味を解読すること</b>である。<br />
<br />
<h3>
1.本末転倒な考釈</h3>
記事には<br />
<blockquote>
<span style="color: #9fc5e8;">私はこれまで襄の金文の字形を解釈できず、篆文だけで解字していたが、このたび仮説ではあるが字形解釈ができたので、甲骨文から金文・篆文を含む字形の流れをたどってみたい。</span></blockquote>
とあり、その次に字形を並べて、その字形が何に見えるかを説明している。つまり、「襄」の古文字の字形が与えられたのでそれが何に見えるかを考えてみた、ということであろうが、これはおかしなことである。<br />
このような「最初から後代の文字と対応された解読済みの古文字が与えられる」という状況はありえない。例えば古文字が鋳込まれた青銅器が出土したとき、その古文字を見ても最初は読めないわけで、それを読むために古文字考釈が必要なのである。古文字が鋳込まれた青銅器が出土したときに、最初からその文章が読めるというのはありえないし、もしそうだとしても、既に読める字を何と読むのかなどと考えたりはしない。<br />
まず読めない古文字が与えられ、それを解読するのが古文字考釈である。<b>与えられた解読済みの古文字が何に見えるかを考えるのは、本末転倒であり無意味な行為である</b>。<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjzbHyJvbUAZIw6DKWm8pTilPLwTx-Oty1iBYKOydt9pyVcEBw3ecPxUFwJHoxgijdg27Q_z-QpWIXdDP6AypMQbWoZmYzwQIVJA8lffp589iFHNFxOMzOeX3_ykNf-SEc71BUpERTtjCDM/s1600/180305-1.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="140" data-original-width="400" height="70" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjzbHyJvbUAZIw6DKWm8pTilPLwTx-Oty1iBYKOydt9pyVcEBw3ecPxUFwJHoxgijdg27Q_z-QpWIXdDP6AypMQbWoZmYzwQIVJA8lffp589iFHNFxOMzOeX3_ykNf-SEc71BUpERTtjCDM/s200/180305-1.png" width="200" /></a><br />
散氏盤及び薛侯盤の△字は当初読めなかった字である。そこで、まず1804年に阮元がこの字を「⿺克攴」と隷定して「剋」と解釈し(《積古齋鐘鼎彝器款識》卷八第8頁)、1800年代にはこれが定説となっていた(吴大瀓《説文古籀補》卷七第4頁、等)。一方孫詒讓はこれを否定して「⿰土㪤」と解釈した(《古籀餘論》卷三第52頁)。1902年には劉心源が、蘇夫人匜の▲字とともに、この字を初めて「襄」と解釈した(《奇觚室吉金文述》卷八第27頁)。その後、方濬益が「夔」とし(《綴遺齋彝器款識考釋》卷七第6頁)、高田忠周が「撫」とする(《古籀篇》卷五十四第35頁)などの異説も含む後代の古文字考釈の結果、最終的に現在ではこの字を「襄」とするのが定説となっているのである。<br />
<br />
<h3>
2.研究成果の無視</h3>
以上のように、ある古文字が解読されているのは、その古文字を研究し解読した研究者がいるからである。与えられた未解読の古文字について、研究者はさまざまな根拠を挙げてAと解釈し、また別の研究者は別の根拠を挙げてBと解釈し、さらに別の研究者がそれらの根拠を比較した上で別の根拠を挙げてAに賛同し、……というように、研究成果つまり挙げられた根拠達を戦わせた積み重ねによって、古文字は解読されているのである。<br />
古文字の字形というのはそういった古文字考釈に欠かせない根拠の一つである。特に散氏盤の△字は固有名詞として用いられているため字義・文例からの考釈は難しく、上に挙げた「剋」「⿰土㪤」「襄」等と解釈する説はみな字形分析を通して得た結論である。劉心源はこの字形を「襄」と解釈できる根拠として、「𤕦」の説文小篆及び籀文がこの古文字が変化したものと考えられること、その字形が《説文》の「解衣而耕謂之襄」を表わしていると考えられることを挙げている。<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhHhyphenhyphensxZRbR2Wz4hDD92HOhT-Ju0hJVbrEaOYIg2dyv23R_TOm_YtaOlwmVJvJqRWXbL8-ky60-vas_VYW1l853hTDdTMbY3qdk7VlG_P_h_gpEXGluOdzAkq9T7uAg2PoOhg3QGH50Hjrq/s1600/180305-2.png" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="200" data-original-width="340" height="100" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhHhyphenhyphensxZRbR2Wz4hDD92HOhT-Ju0hJVbrEaOYIg2dyv23R_TOm_YtaOlwmVJvJqRWXbL8-ky60-vas_VYW1l853hTDdTMbY3qdk7VlG_P_h_gpEXGluOdzAkq9T7uAg2PoOhg3QGH50Hjrq/s170/180305-2.png" width="170" /></a><br />
劉心源の造字本義の解釈には異説があるものの、小篆との字形比較については非常に納得できる根拠であり、「襄」説を唱える後代の学者はみなこの字形比較を根拠に挙げている[3]。しかし、記事には<br />
<blockquote>
<span style="color: #9fc5e8;">篆文は全く様相がことなる。金文との共通項は衣だけ。衣の中は上から、口二つ・逆S字の中に工印(呪具)、その右に爻(まじわる)がある。S印は寿の甲骨文では田のあぜ道を意味した。これらを総合すると、田のあぜ道で呪具の工をもち、口々に呪文をとなえ、まじわらせ(爻)、何かを祓う意であろう。</span></blockquote>
とあり、金文と説文小篆の字形の繋がりを否定している。説文小篆の「襄」の字形を金文字形の変化した形と解釈しなければ、金文字形を「襄」と解釈する根拠は失われてしまうにもかかわらず、この記事は金文字形を無根拠に「襄」と解釈しているのである。それはなんらかの字書に載っている字形表だけ眺めて、「襄」とする説の結果だけを抜き取り、その根拠を見ていないからであろう。<b>研究というのは積み重ねであり、今までの研究過程とその成果を無視</b>(しかも一部だけをつまみ食い)<b>した独自研究は、非学術的であり無価値な行為である</b>。<br />
<br />
また、<br />
<blockquote>
<span style="color: #9fc5e8;">甲骨文は皿の略体を上にのせた人の形。意味は地名で、そこは田猟地(狩猟地)だという[甲骨文字辞典]。</span></blockquote>
と無批判に『甲骨文字辞典』の説を流用している箇所にも同じことが言える(「意味は地名」とする研究過程の検証が必要であるのに、「地名である」という結果だけをつまみ食いしている)。<br />
<br />
<h3>
3.「看図説話」</h3>
字が作られた時に表わしていた意味、字形が直接表わしている意味を「本義」という[4]。象形文字であれば、その象った元となった事物が本義ということになる。例えば「木」字は一本の樹木の形であるから、【樹木(き tree)】が本義といえそうである。しかし、厳密に言えば、「字」と対応しているのは「意味」ではなく、「詞語(言葉)」である。例えば、「木」字は、/mù(モク・ボク)/と読んで【樹木(き tree)】を表す{木}という詞語(言葉)と対応しており、また「樹」字は、/shù(シュ・ジュ)/と読んで【樹木(き tree)】を表す{樹}という詞語に対応している。そして、「木」字が{樹}という詞語を、或いは「樹」字が{木}という詞語を表すことがないことは、字と対応するのが意味ではなく詞語であることを証明している。また逆に言えば、「木」字は{木}という語と対応しているために{木}が表す意味以外の意味は表さない。「木」は一本の樹木の象形であるが、【一本の樹木】という意味には使われないのである。<br />
別の例を出せば、「月」という字の古文字の見た目は明らかに「三日月の絵」である。しかし、「月」字が【三日月】という意味に用いられることはない。なぜなら「月」字が表わしているのは{月}という語であり、その{月}に【三日月】という意味はないからである。目に見える「字形」自体は絵であっても、それが「絵文字」ではなく「語言文字」である以上、それが実際に使われる際はある詞語と結びついており、絵とは役割が異なるのである(一方で例えば「月」字と全く同形の絵文字があったとしてもそれは絵文字なので【月】【三日月】の両方に用いてもおかしくない)。ゆえに「月」字の「字形」はただ「{月}の表意字」でしかなく、「三日月の象形」と言うのは厳密には正しくない。<br />
古文字考釈における「本義」の考察には以上の認識が必要である。<br />
<br />
そもそも古文字考釈においてなぜ本義を考察するのかといえば、その字の解読に必要な根拠となりえるからである。上で述べた、劉心源が△字を「襄」と解釈する根拠として、字形が《説文》の「解衣而耕謂之襄」を表わしていると考えられることを挙げている、というのがそれで、本義を考察することで字を解読しているのである。陳劍は字形からの古文字考釈、特に字の本義を考察することを「拠形釈字」と呼んでいるが、「拠形釈字」は「<b>形を根拠にして字を解読する</b>」ということである(字を根拠に形を語るのが本末転倒であることは既に述べた)。陳劍はさらに「拠形釈字」と「看図説話」とは異なることを強調している[5]。「看図説話」とは「絵」をみてストーリーを語るということであるが、上で述べたように「文字」と「絵」は役割が異なる。<br />
記事に、甲骨文の字形について<br />
<blockquote>
<span style="color: #9fc5e8;">皿は、おそらく窪んだ地形を意味し、これに人がついて窪地にすむ人の意であろう。</span></blockquote>
とあるのはまさに「看図説話」で、字形の見た目から意味を想像しているだけであり、字が対応している詞語はなんなのかということには全く触れていない。「この字の本義は○○だ、だから、この字は○字だ」(或いは「他の根拠よりこの字は○字だ、だから、この字の本義はおそらく○○だ」)という論理展開が自然であるが、「この字の本義は【窪地にすむ人】だ」ということが何にもつながっていない。むしろ、この字が【窪地にすむ人】という意味ならば、{襄}(或いはそれと近音の詞)にそんな意味はないので、この字は「襄」ではないということの根拠になり得る。記事には字形解釈のすぐ下に字義が載っているので読めばすぐに矛盾が目につく。<br />
「本義は【窪地にすむ人】だったが、早くに失われた」という主張も不可能ではないが、それに対する根拠は示されていない。そもそもそういう主張が認められるのなら、「本義は【皿を頭に載せた人】だ」という主張も認めて良いことになり、なんでもありになってしまう。根拠なき想像は当然学術的に認められるものではない。<b>詞語と対応しない意味を、字形の見た目から作り出すのは非学術的で不自然な行為である</b>。<br />
<br />
<h3>
4.結論</h3>
以上述べた通り、『漢字の音符』の記事はとても学術的に認められるようなものではなく、そもそも思考の方法から誤っていると言わざるを得ないものである。なお、この他にも誤りは多く存在するが、今回は根本的な部分の指摘にとどめた。<br />
近年ますます古文字学は高度化し、入門のハードルが高まっている。それゆえか、生半可な知識で非学術的な言説を語る者、及びそのような言説を無批判に信じ込んでしまう者は後を絶たない。したがって全ての古文字学に触れる者への戒めとしていまこれを記した。<br />
<br />
最後に古文字考釈にあたって非常に役立つ概論書および論文を紹介する。<br />
唐蘭《古文字學導論》(增訂本),齊魯書社,1981年。<br />
劉釗《古文字構形學》(修訂本),福建人民出版社,2011年。<br />
林澐《古文字學簡論》,中華書局,2012年。<br />
裘錫圭《文字學概要》(修訂本),商務印書館,2013年。<br />
陳劍《〈釋殷墟甲骨文裏的“遠”“𤞷”(邇)及有關諸字〉導讀》,裘錫圭原著《中西學術名篇精讀・裘錫圭卷》,中西書局,2015年。<br />
<br />
<br />
<hr />
<br />
[1]林澐《古文字學簡論》,中華書局,2012年,第5頁。<br />
[2]林澐《古文字學簡論》,第8-9頁。<br />
[3]丁佛言《説文古籀補補》卷二第5頁、郭沫若《兩周金文辭大系攷釋》第189頁、于省吾《甲骨文字釋林》中卷第132頁、等。また張世超等《金文形義通解》第210-211頁、何琳儀《戰國古文字典》上册第689頁、黄德寬《古文字譜系疏證》第二册第1878頁、李学勤《字源》上册第100頁、季旭昇《説文新證》第103頁、等。<br />
[4]唐蘭《古文字學導論》(增訂本),齊魯書社,1981年,第259-260頁。<br />
[5]陳劍《〈釋殷墟甲骨文裏的“遠”“𤞷”(邇)及有關諸字〉導讀》,裘錫圭原著《中西學術名篇精讀・裘錫圭卷》,中西書局,2015年,第267頁。kirara0048http://www.blogger.com/profile/09252098960895947611noreply@blogger.com4tag:blogger.com,1999:blog-2321535118814704082.post-30916047366781610772018-01-19T10:40:00.000+09:002018-09-05T03:46:19.103+09:00六書の問題と誤解※この記事では《説文》における六書と、《説文》における字源説の話をしています。<br />
<br />
漢字字体の造字法の分類として「六書」というものがある。六書は《説文》で提唱され、その後《説文》が神格化されたため、今日まで六書分類は文字学分野でよく利用されている。しかし、この六書には多数の問題があり、また誤解も多い。この記事ではそれについて幾つか紹介する。<br />
<br />
<h3>
「六書」の問題と誤解</h3>
「六書」の語の初出は《周禮・地官・保氏》「<span style="color: #9fc5e8;">保氏掌諫王惡,而養國子以道,乃教之六藝。一曰五禮,二曰六樂,三曰五射,四曰五馭,五曰六書,六曰九數。</span>」である。とりあえずこの「<span style="color: #9fc5e8;">六書</span>」の意味はよくわからない。漢代の経学者は、《周禮》鄭玄注引《周禮保氏注》「<span style="color: #9fc5e8;">象形、會意、轉注、處事、假借、諧聲也。</span>」、《漢書・藝文志》引《七略》「<span style="color: #9fc5e8;">象形、象事、象意、象聲、轉注、假借,造字之本也。</span>」、そして《説文》叙の最初の方には「<span style="color: #9fc5e8;">指事</span>」「<span style="color: #9fc5e8;">象形</span>」「<span style="color: #9fc5e8;">形聲</span>」「<span style="color: #9fc5e8;">会意</span>」「<span style="color: #9fc5e8;">轉注</span>」「<span style="color: #9fc5e8;">假借</span>」の六つを挙げ、つまり六書とは六種類の造字法のことであるという解釈を行ったようである。しかし、《説文》叙の後ろの方では「<span style="color: #9fc5e8;">古文</span>」「<span style="color: #9fc5e8;">奇字</span>」「<span style="color: #9fc5e8;">篆書</span>」「<span style="color: #9fc5e8;">佐書</span>」「<span style="color: #9fc5e8;">繆篆</span>」「<span style="color: #9fc5e8;">鳥蟲書</span>」の六つの書体が六書だという。この六書は《周禮》の「<span style="color: #9fc5e8;">六書</span>」のことではないかもしれないが、《周禮》の「<span style="color: #9fc5e8;">六書</span>」から名称がとられたのは明らかである。したがって、《周禮》の「<span style="color: #9fc5e8;">六書</span>」の意味は結局のところ今もよくわかっておらず、六種類の造字法やら六種類の書体やらというのは後代の説の一つでしかない。<br />
つまり六書説において、なぜ造字法が六種類に分類されているのかというと、「<span style="color: #9fc5e8;">六書</span>」の語に合うように六種類に設定されたからということになる。造字法を分類していった結果たまたま六種類になったわけではない。後代に《説文》が神格化されたため、なんとか整合性のとれる説が考えられたりもしているが、結局この分類は無理矢理ということである。事実、転注と仮借は明らかに造字法ではなく、ほかの四つと性格が異なる。<br />
<br />
「全ての漢字が六書のどれかに分類できる」という誤解がある。もしかしたら誤解ではないかもしれないが、少なくとも《説文》にそんなことは書かれていないし、六書のどれに相当するかが説明されている字はごく一部だけである。現在の漢和辞典・漢字字典の多くの「解字」「なりたち」といった欄で、全ての漢字に対して、最初に六書のどれかが書いてあることがあるが、これは独自に各種類の定義を調節することによって「全ての漢字が六書のどれかに分類できる」ようにしたものである。<br />
また「ある漢字は六書のどれか一つに分類できる」という誤解もあるが、これは転注と仮借の存在が反例となる。象形兼形声とかそういう例があったらおかしいという決まりはない。<br />
<br />
<h3>
「象形」の問題と誤解</h3>
《説文》叙に「<span style="color: #9fc5e8;">倉頡之初作書,蓋依類象形,故謂之文。其後形聲相益,即謂之字。</span>(<span style="color: #9fc5e8;">文者,物象之本。</span>)<span style="color: #9fc5e8;">字者,言孳乳而寖多也。</span>」とある。どうやらまず象形=文が生まれ、次に形声=字がうまれたということらしい。<br />
「象形=文は独体字である」という誤解がある(独体字とはそれ以上偏旁分解できない字、一つの部品からなる字のこと)。《説文》にそんなことは書かれていないし、「<span style="color: #9fc5e8;">𦙪,从肉。象形。</span>」「<span style="color: #9fc5e8;">舜,象形。从舛,舛亦聲。</span>」など反例も多く存在する。特に叙において象形の例として挙げられている「日」を「<span style="color: #9fc5e8;">从口一</span>」の合体字としている。同様に「象形と指事を文、会意と形声を字という」「象形と指事は独体字、会意と形声は合体字」等の類も無からでた誤解である。<br />
<br />
<h3>
「会意」の問題と誤解</h3>
現状は「象形と指事は独体字、会意と形声は合体字」「全ての漢字は六書のどれか一つに分類できる」の誤解により「合体字から形声を抜いたものが会意」などとされていたりする。先に述べたように「会意だから象形ではない」「会意だから形声ではない」「象形・指事・形声ではないから会意である」という解釈は成り立たない。<br />
<br />
《説文》叙で挙げられている会意の例は「信」と「武」、つまり「人の言うことが信」「戈を止めるのが武」といった類の字である。この例からは「<span style="color: #9fc5e8;">安,从女在宀中。</span>」「<span style="color: #9fc5e8;">休,從人依木。</span>」のような類を会意とするのは不適当に思える。<br />
一方本文では、「<span style="color: #9fc5e8;">喪,从哭从亾。會意。亾亦聲。</span>」「<span style="color: #9fc5e8;">敗,从攴貝。敗、賊皆从貝,會意。</span>」「<span style="color: #9fc5e8;">圂,从囗,象豕在囗中也。會意。</span>」が会意とされている。「喪」は会意兼形声、「圂」は会意兼象形で、「安」「休」は「圂」と同類かもしれない。「敗」には「<span style="color: #9fc5e8;">敗、賊皆从貝</span>」とあるが、「賊」は「<span style="color: #9fc5e8;">从戈則聲。</span>」となっていて、結局会意がなんなのかはよくわからないが、本文の例からすれば合体字はほとんど会意に含まれるのかもしれない。<br />
<br />
<h3>
結論</h3>
六書は、はじめから多くの問題をかかえており、それに誤解が加わっているために、理論と現実の間でズレが生じている。漢和辞典・漢字字典をはじめ字源説を唱える者の多くは、独自に定義を調節してそのズレをどうにか整合化することによって、六書を利用し続けている。だが結局独自の定義で運用するなら、《説文》の六書説に従う必要は全く無い。<br />
<br />
そういうわけで結局何が言いたいかというと、このブログでは基本的に造字法は「表意/形声」の二種類(時に下位分類を用いる)にしか分けないか、あるいは特に分類せず直接詳述する。kirara0048http://www.blogger.com/profile/09252098960895947611noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2321535118814704082.post-86320563272492835052018-01-15T13:38:00.000+09:002018-10-11T03:32:55.303+09:00殷墟甲骨文中の「遠」「𤞷(邇)」と関連字この記事は裘錫圭氏が1985年に発表した論文《釋殷墟甲骨文裏的“遠”“𤞷”(邇)及有關諸字》(以下《遠邇》)を和訳したものである。<br />
裘錫圭が《遠邇》の初稿を書いたのは1967年のことであるが、この文章は結局発表されなかった。その後、1982年9月に《屯南》等の新出資料の発見に従って文章を書き改め、この《遠邇》は1985年《古文字研究》第十二輯において発表された。1992年、裘錫圭の著作集である《古文字論集》に収録されるにあたって末尾に追記が加えられた。1994年《裘錫圭自選集》にも収録されている。2012年《裘錫圭學術文集・甲骨文卷》に収録されるにあたりさらに注釈が加えられ、卜辞の出典には《合集》の番号が加えられた。2015年には《中西學術名篇精讀・裘錫圭卷》に収録され、陳劍氏による新出資料や研究成果にもとづいた注釈が加えられた。<br />
いま《中西學術名篇精讀・裘錫圭卷》収録の文章に基いて《遠邇》を和訳したものをここに公開する。ただし、翻訳は原文に忠実ではない。新出資料や研究成果に従い、文章を追加・削除・書き改めるなどした。また比較的古文字に不慣れな読者でも理解できるよう一部には詳しい解説を加えた。<br />
<br />
先に《遠邇》の要旨を述べておく。<br />
甲骨文中に以下の諸字がある。<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhMdGkgQBLU0onKQlz288wO4_Y_7QvTpgTyhKxfEEJu8xN1wDWFj9cKXffS5ZeIZi9gPSO2ZVZHol2oHWJIpqr-e9HQUAhJZ_GwYUCHyddSCv5qVhvnovUODEKPTZQhcQbfqipj801uOyi8/s1600/180115-1.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="320" data-original-width="700" height="160" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhMdGkgQBLU0onKQlz288wO4_Y_7QvTpgTyhKxfEEJu8xN1wDWFj9cKXffS5ZeIZi9gPSO2ZVZHol2oHWJIpqr-e9HQUAhJZ_GwYUCHyddSCv5qVhvnovUODEKPTZQhcQbfqipj801uOyi8/s350/180115-1.png" width="350" /></a></div>
「<b>A</b>」は「遠」、「<b>a</b>」は「袁」の古文字である。「袁」は「衣+又」及び追加声符「〇(圓)」からなり、{擐【服を着る】}の表意初文である。「袁」「遠」はともに、卜辞中では{遠【遠い・遠く】}或いは固有名詞(人名・地名)として用いられている。<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi9imTMBTi1m3VyiWli3dWIv6kzTwQYbG-qqtKvn1k95Cps1UX2glk-RVgfYyN5zmwRB04gANErN-xwrbiR7ujSKDh7h1pOVrcGg2ml7ka4_4teBFq8FlyfeO6GuN8NN2NS89d75YDq2U_W/s1600/180115-2.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="320" data-original-width="700" height="160" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi9imTMBTi1m3VyiWli3dWIv6kzTwQYbG-qqtKvn1k95Cps1UX2glk-RVgfYyN5zmwRB04gANErN-xwrbiR7ujSKDh7h1pOVrcGg2ml7ka4_4teBFq8FlyfeO6GuN8NN2NS89d75YDq2U_W/s350/180115-2.png" width="350" /></a></div>
「<b>C</b>」「<b>D</b>」「<b>E</b>」は「埶」の古文字で、「𠬞(又/𦥑)+木(屮/个)+土」からなり、{藝【植える】}の表意初文である。卜辞中では「C」は本義{藝}、「<b>D</b>」は{設【設置する】}として用いられている。<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjtDrX2cJaEMIRQzIL9Taqy9IveTlbU0-IVYJKdaSqs0paJfMIpXCjzssvEFS-j6qnR5PshvTjknTNKZjUtHWCqJg_FmwVPzffltW1w91gjfrDuzPJZ6nD8ij_E2AoRxorzmfzjbrtgJz4j/s1600/180115-3.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="320" data-original-width="600" height="160" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjtDrX2cJaEMIRQzIL9Taqy9IveTlbU0-IVYJKdaSqs0paJfMIpXCjzssvEFS-j6qnR5PshvTjknTNKZjUtHWCqJg_FmwVPzffltW1w91gjfrDuzPJZ6nD8ij_E2AoRxorzmfzjbrtgJz4j/s300/180115-3.png" width="300" /></a></div>
「<b>B</b>」「<b>F</b>」は「埶」に「犬」を加えた字で、西周金文の「𤞷」字であり、卜辞中では{邇【近い・近く】}あるいは固有名詞(地名)として用いられている。{邇}には「<b>B</b>」が、固有名詞には「<b>F</b>」が多用される傾向がある。<br />
<br />
裘錫圭は《遠邇》文において、幾多の文字学的証拠を挙げて上記考釈が正しい(であろう)ことを証明している。いま世間では文字学的証拠に欠けたトンデモ字源説などが流布しているが、この《遠邇》文を通して、古文字考釈とはどのように行われるのか、「文字学的証拠」とはなにか、といったことを読み取って欲しい。<br />
知識は関連書籍や論文を読むことで積み重ねていくものである。しかし、多少興味はあるという程度の層や、最近学び始めた者などは、どこから手をつけていいかわからないかもしれない。そこで、容易に手がとれるように日本語に翻訳した上で、いま一編の論文を例として取り上げる。裘錫圭《遠邇》を取り上げたのは、この論文に古文字考釈において重要な要素が多く詰め込まれているからである。この記事によって、初学者の最初の一歩のハードルが下がることにつながれば幸いである。<br />
<br />
(以下、正文)<br />
<br />
<a name='more'></a><hr />
<br />
無名組甲骨文<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(無名組は甲骨文の字体分類組の一つ)</span><a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_edn1" name="_ednref1" style="font-size: x-small;">[1]</a>に「<b>A1</b>:⿰彳⿱衣又」「<b>B1</b>:⿰⿱个土犬」字を含む以下の卜辞が見られる。<br />
<ol>
<li><span style="color: #9fc5e8;">王其田<b>A1</b>,湄(彌<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_edn2" name="_ednref2" style="font-size: x-small;">[2]</a>)日亡𢦏(災)。</span>
</li>
<li><span style="color: #9fc5e8;">其<b>B1</b>田,湄(彌)日亡𢦏(災)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《屯南》3759;無名組</div>
</li>
</ol>
両辞は連続して書かれており、対貞の関係にある<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(同内容を二つの相反する側面から記述した卜辞を対貞卜辞という)</span>。(1)の「<b style="color: #9fc5e8;">A1</b>」は卜辞の通例からして、田猟地名と解釈できる<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(卜辞における「田」は地名を目的語にとって「~へ狩猟に行く」という意味の動詞に用いる)</span>。しかし一方で、(2)の「<b style="color: #9fc5e8;">B1</b>」は地名とは考え難い<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(言うまでもないが漢文では他動詞の後にその目的語が置かれる(SVO)。卜辞において</span><span style="color: #999999; font-size: x-small;">倒置(</span><span style="color: #999999; font-size: x-small;">VO→OV</span><span style="color: #999999; font-size: x-small;">)が起きる場合は、</span><span style="color: #999999; font-size: x-small;">多くの場合</span><span style="color: #999999; font-size: x-small;">「</span><span style="color: #999999; font-size: x-small;">叀</span><span style="color: #999999; font-size: x-small;">」「隹」が目的語の前に付く(S</span><span style="color: #999999; font-size: x-small;">叀</span><span style="color: #999999; font-size: x-small;">O</span><span style="color: #999999; font-size: x-small;">V))</span>。したがって、(1)「<span style="color: #9fc5e8;">王其田<b>A1</b></span>」は(2)「<span style="color: #9fc5e8;">其<b>B1</b>田</span>」と対応するのだから、(1)の「<b style="color: #9fc5e8;">A1</b>」もおそらく地名ではない。<br />
<ol>
<li value="3"><span style="color: #9fc5e8;">□其田于□,其<b>A1</b>,[湄(彌)]日亡𢦏(災)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》28705;無名組</div>
</li>
</ol>
(3)の「<b style="color: #9fc5e8;">A1</b>」は「<span style="color: #9fc5e8;">其</span>」の直後にあり、(2)の「<b style="color: #9fc5e8;">B1</b>」と似た用法である<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(また「其田于□」の「于」の直後の字は欠けていて不明とはいえ、この欠字は明らかに田猟地名であるから、「A1」は地名ではありえない</span><span style="color: #999999; font-size: x-small;">)</span>。よって、(1)「<span style="color: #9fc5e8;">王其田<b>A1</b></span>」は「王其田,其<b>A1</b>」或いは「王其<b>A1</b>田」の意味で、また「<b>A1</b>」「<b>B1</b>」は地名ではなく相対する意味をもつ詞と推定できる。<br />
<br />
「<b>A1</b>」「<b>B1</b>」の対応は以下の卜辞にも見られる。<br />
<ol>
<li value="4"><span style="color: #9fc5e8;">于<b>A1</b>[⿸𠇦土]。</span>
</li>
<li><span style="color: #9fc5e8;">才(在)<b>B1</b>[⿸𠇦土]。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》30273⊂《合補》10395;無名組</div>
</li>
</ol>
「⿸𠇦土」字についてはよくわかっていないが、文例からその意味を推し量ることができる。<br />
<ol>
<li value="6"><span style="color: #9fc5e8;">王其乍(作)[⿸𠇦土]于旅□邑□其受□</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》30267;無名組</div>
</li>
<li><span style="color: #9fc5e8;">〼其乍(作)王[⿸𠇦土]于兹,𧗟(侃<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_edn3" name="_ednref3" style="font-size: x-small;">[3]</a>)[王]。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《寧滬》2.113;無名組</div>
</li>
<li><span style="color: #9fc5e8;">丁卯王其尋𭓠[⿸𠇦土],其宿,亡𢦏(災)。</span>
</li>
<li><span style="color: #9fc5e8;">弜(勿)宿,其每(悔)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》27805⊂《拼集》174;無名組</div>
</li>
<li><span style="color: #9fc5e8;">于盂[⿸𠇦土],不雨。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》30271;無名組</div>
</li>
</ol>
卜辞文例より、[⿸𠇦土]はおそらく後代の行宮のような建築施設の一種と思われる<span style="color: #999999; font-size: x-small;">((6)(7)で「作」の目的語となっていることや、(8)(9)より宿泊に関連しそうであることに注意)</span><a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_edn4" name="_ednref4" style="font-size: x-small;">[4]</a>。𭓠[⿸𠇦土]や盂[⿸𠇦土]は𭓠や盂に存在する[⿸𠇦土]であろう。𭓠と盂はともに商王がよく田猟地として赴く地である。<br />
上記の[⿸𠇦土]に関する対貞卜辞において、(5)「<span style="color: #9fc5e8;"><b>B1</b>[⿸𠇦土]</span>」の介詞<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(前置詞)</span>には「在」が用いられ、(4)「<span style="color: #9fc5e8;"><b>A1</b>[⿸𠇦土]</span>」の介詞には「于」が用いられていることに注目してほしい。祭祀日時に関する卜辞において、「今」と「翌」「來」が対貞になっているとき、往々にして「今」の前には「叀」が置かれ、「翌」「來」の前には「于」が置かれる。<br />
<ol>
<li value="11"><span style="color: #9fc5e8;">叀(惠)今夕𫹉。</span>
</li>
<li><span style="color: #9fc5e8;">于翌日𫹉。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》30842;無名組</div>
</li>
<li><span style="color: #9fc5e8;">叀(惠)今日。</span>
</li>
<li><span style="color: #9fc5e8;">于來日。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》29734;無名組</div>
</li>
</ol>
また「翌」と「來」が対貞になっている場合は、往々にして「翌」の前には「叀」が置かれ、「來」の前には「于」が置かれる。<br />
<ol>
<li value="15"><span style="color: #9fc5e8;">其又(侑)大庚,叀(惠)翌日𫹉。</span>
</li>
<li><span style="color: #9fc5e8;">于來日庚𫹉。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》27167;無名組</div>
</li>
</ol>
つまり、祭祀日時に関する対貞卜辞において介詞が異なっている場合、現在から近い時間の側の前には「叀」が置かれ、現在から遠い時間の側の前には「于」が置かれるということである<span style="font-size: x-small;"><a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_edn5" name="_ednref5">[5]</a></span>。(4)(5)の「在」「于」の違いも、この「叀」「于」の違いと同様である。したがって(4)「<span style="color: #9fc5e8;"><b>A1</b>[⿸𠇦土]</span>」と(5)「<span style="color: #9fc5e8;"><b>B1</b>[⿸𠇦土]</span>」には遠近の違いがあることが推察される。<br />
<br />
以上の推察をもとに、「<b>A1</b>」「<b>B1</b>」の字体及び文例を考慮すると、「<b>A1</b>」は後代の「遠」字、「<b>B1</b>」は西周金文中で「邇」として用いられる「𤞷」字である。<br />
<br />
<hr />
<br />
以下、まず「<b>A1</b>」について述べる。<br />
なお、(1)(3)は比較的新出の卜辞ということもあり、「<b>A1</b>」について述べた先行文献は少ない。池田末利は(4)「<span style="color: #9fc5e8;"><b>A1</b></span>」について「<span style="color: #9fc5e8;">地名であらう</span>」とだけ言う<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_edn6" name="_ednref6" style="font-size: x-small;">[6]</a>。<br />
<br />
無名組卜辞中に「<b>A1</b>」と近形の字「<b>A2</b>」があり、或いは略して「<b>A3</b>」に作る。
<br />
<ol>
<li value="17"><span style="color: #9fc5e8;">于<b>A2</b>〼</span></li>
<li><span style="color: #9fc5e8;">于[⿱辳又][⿱凶十](擒)。</span>
</li>
<li><span style="color: #9fc5e8;">于<b>A3</b>[⿱凶十](擒)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《屯南》2061;無名組</div>
</li>
</ol>
多くの漢字字体構造の原則から言って、「<b>A2</b>」「<b>A3</b>」字は「彳」が意符、旁の「<b>a2</b>:⿱⿴衣〇又」或いは「<b>a3</b>:⿴衣〇」が声符の形声字であろう。「<b>a2</b>」「<b>a3</b>」は西周金文の「睘」字にも含まれる(《金文編》第184頁(第四版第234頁)を参照<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(《新金文編》第408頁)</span>)。<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh3JJWQb6eT4nK6ozqAVkW1w0HplEesXOA8hIZczkifX7nTzd825U8aHZ-PvbyMmXJDCdeCisFrsDymguiC0g8vMMpIrXVZON5EQFRQ-vBu0RSO6cdnEFCijsPqwKqQ5DcDO4nAghWt4r6_/s1600/180115-4.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="140" data-original-width="500" height="70" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh3JJWQb6eT4nK6ozqAVkW1w0HplEesXOA8hIZczkifX7nTzd825U8aHZ-PvbyMmXJDCdeCisFrsDymguiC0g8vMMpIrXVZON5EQFRQ-vBu0RSO6cdnEFCijsPqwKqQ5DcDO4nAghWt4r6_/s250/180115-4.png" width="250" /></a></div>
西周金文の「睘」は「目」が意符、「<b>a2</b>」「<b>a3</b>」が声符の形声文字と考えられる<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(伯睘卣の「睘」字は「<b>a2</b>」と「萈」に従う。「萈」は声符で、「目」が変形音化したもの<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_edn7" name="_ednref7">[7]</a>)</span>。「<b>A2</b>」「<b>A3</b>」は、「睘」と同声系字<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(同じ声符に従う字)</span>であるから近音、おそらく字体からみて後代の「遠」字である。<br />
《説文・目部》「<span style="color: #9fc5e8;">睘,从目,袁聲。</span>」、同《辵部》「<span style="color: #9fc5e8;">遠,从辵,袁聲。</span>」、「睘」と「遠」はともに「袁」声系字であるから近音である。「遠」は意符「辵」に従うが、古文字ではしばしば「辵」と「彳」は交替し<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_edn8" name="_ednref8" style="font-size: x-small;">[8]</a>、西周金文中の「遠」字にも「彳」に従うものがある(番生簋蓋(《銘圖》05383)など、《金文編》第83頁(第四版第104頁)を参照<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(《新金文編》第192頁)</span>)。「<b>A2</b>」「<b>A3</b>」は「彳」を意符とする「睘」と近音の字、したがって「遠」字と解釈できる。<br />
<br />
「<b>A1</b>」字は「彳」が意符、旁の「<b>a1</b>:⿱衣又」が声符の形声字であろう。もし「<b>a1</b>」と、古文字における「睘」「遠」の声符「<b>a2</b>」「<b>a3</b>」とが同一であれば、「<b>A1</b>」字もまた「遠」字と解釈できる。<br />
「<b>a1</b>」字は賓組甲骨文において、甲骨納入記録の署辞<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_edn9" name="_ednref9" style="font-size: x-small;">[9]</a>に見られる<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(賓組は甲骨文の字体分類組の一つ)</span>。<br />
<ol>
<li value="20"><span style="color: #9fc5e8;"><b>a1</b>入五十。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》5884;賓組一類</div>
</li>
<li><span style="color: #9fc5e8;"><b>a1</b>入五十。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》18165+9307反;賓組一類</div>
</li>
</ol>
また無名組卜辞にも見られる。<br />
<ol>
<li value="22"><span style="color: #9fc5e8;">[⿱⿴𦥑刀酉](鞀<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_edn10" name="_ednref10" style="font-size: x-small;">[10]</a>)庸在八*,又肉,其<b>a1</b>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》31012⊂《拼三》632;無名組</div>
</li>
</ol>
かつて、「<b>a1</b>」字は卜辞中にしばしば見られる「⿰衣又」字と同一字と見なされており(《甲骨文編》第0377号)、郭沫若は「<span style="color: #9fc5e8;">裘之異文。當讀爲祈求之求。</span>」とする<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_edn11" name="_ednref11" style="font-size: x-small;">[11]</a>が、「⿰衣又」字は「卒」と解釈すべき字<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_edn12" name="_ednref12" style="font-size: x-small;">[12]</a>で、「<b>a1</b>」字とは別字である。<br />
一方、無名組甲骨文に「<b>a1</b>」と「〇」からなる字「<b>a4</b>:⿳〇衣又」が見られる。<br />
<ol>
<li value="23"><span style="color: #9fc5e8;">〼來廼令<b>a4</b>𫭠(往)于〼</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》27756;無名組</div>
</li>
</ol>
古文字においては往々にして偏旁の位置関係をかえた異体字が用いられる。<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj6uJ7Utcen1m2iUa9blFCcq_a3fMDD2BIiatSWZQoWL5M5GfZSf0ef49oOTF0t-x6fi4-7-3XuW4qcp-h5tpLw-BGhyCR-lo4UMuAcD-pJASI7MyjtqZu5KzBfCBRFXs7ZvmQnnOlmVWld/s1600/180115-5.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="150" data-original-width="600" height="75" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj6uJ7Utcen1m2iUa9blFCcq_a3fMDD2BIiatSWZQoWL5M5GfZSf0ef49oOTF0t-x6fi4-7-3XuW4qcp-h5tpLw-BGhyCR-lo4UMuAcD-pJASI7MyjtqZu5KzBfCBRFXs7ZvmQnnOlmVWld/s300/180115-5.png" width="300" /></a></div>
「〇」は「圓」の表意初文<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(「〇」字は「圓」字より以前に{圓}を表した表意字である)</span>で、「員」「袁」の声符になっている<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_edn13" name="_ednref13" style="font-size: x-small;">[13]</a>。「<b>a4</b>」と「<b>a2</b>」はどちらも「<b>a1</b>」を意符、「〇(圓)」を声符とする形声文字で、一字異体である。<br />
古文字において一般的に形声字は一つの意符と一つの声符から構成される。形声字の意符がまた会意字であるとき、ほぼ例外なく既存字に声符が加えられてできた字である。言い換えれば、この種の形声字の意符はその字の初文であるといえる。例えば「寶」字の「缶」、「散」字の「月」、「樂」字の「白」等、みな後から加えられた声符で、その残りの部分が初文である<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_edn14" name="_ednref14" style="font-size: x-small;">[14]</a>。<br />
したがって「<b>a1</b>」は「<b>a2</b>」「<b>a4</b>」の初文、「〇(圓)」は追加声符である。ゆえに「<b>A1</b>」は「<b>A2</b>」と同字、「遠」字である。<br />
<br />
「<b>A1</b>」「<b>A2</b>」「<b>A3</b>」は皆「遠」の古文字である。その声符の「<b>a1</b>」「<b>a2</b>」「<b>a3</b>」「<b>a4</b>」は何と解釈すべきだろうか?<br />
無名組甲骨文中に「<b>a1</b>」と「止」からなる字「<b>a5</b>:⿳止衣又」が見られる。<br />
<ol>
<li value="24"><span style="color: #9fc5e8;">〼<b>a5</b>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》30085;無名組</div>
</li>
<li><span style="color: #9fc5e8;">〼<b>a5</b>〼每。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》31774;無名組</div>
</li>
</ol>
西周金文中の「遠」字の「袁」旁上部は「止」のように作る(《金文編》第83頁(第四版第104頁)を参照<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(《新金文編》第192頁)</span>)。また「環」字は時に「睘」ではなく「袁」を声符とするが、やはり上部を「止」のように作る(《金文編》第21頁(第四版第25頁)を参照<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(《新金文編》第50頁)</span>)。この「袁」は「<b>a5</b>」と「〇」で構成されていることが明らかである。戦国文字・小篆中の「袁」字の上部の屮形の部分、隷楷書の「袁」字の上部の十形の部分は、みな上記「止」の訛変である。先に述べた形声字の法則から、「<b>a5</b>」は「袁」の初文、「〇」は追加声符であるといえる。<br />
「<b>a2</b>」と「<b>a5</b>」はともに古文字において「遠」や「睘」の声符として用いられており、かつ近形で、一字異体と考えられる。したがって、「<b>a1</b>」「<b>a2</b>」「<b>a3</b>」「<b>a4</b>」「<b>a5</b>」はみな「袁」と解釈できる。<br />
「<b>a5</b>」中の「止」はおそらく「又」の訛変である。古文字においてしばしば「止」と「又」は混用される。例えば、西周金文の「復」字の下部「夊」を「又」に作るものがある(《金文編》第87頁(第四版第111頁)を参照<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(《新金文編》第204頁)</span>)。また「𡄹(𤔔)」字の下部「又」を「止」に作るものがある(《金文編》第216頁(第四版第273頁)を参照<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(《新金文編》第469頁)</span>)。「袁」字の上部は「衣」の上部の斜画と「又」が結合したものと思われる。<br />
甲骨文の「毓(育)」字に、意符として「<b>a5</b>」を加えた繁体がある。<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg3hDcqO4YiuF0H84WeHUvkFQ4_0jILJL4YE4_luNYWQnRu7SB5GKpJytXlKn8ybnyWIgUsih6K-1wXh03m_-6CKsFu-aObBbnbYpV8hY_58EmHb_Cyy7i2iBob4kvaWbkwAShTHPnoYlbR/s1600/180115-6.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="120" data-original-width="200" height="60" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg3hDcqO4YiuF0H84WeHUvkFQ4_0jILJL4YE4_luNYWQnRu7SB5GKpJytXlKn8ybnyWIgUsih6K-1wXh03m_-6CKsFu-aObBbnbYpV8hY_58EmHb_Cyy7i2iBob4kvaWbkwAShTHPnoYlbR/s100/180115-6.png" width="100" /></a></div>
この字体について胡厚宣は「<span style="color: #9fc5e8;">右旁從兩手持衣,……,象女人産子,接生者持襁褓以待之。</span>」という<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_edn15" name="_ednref15" style="font-size: x-small;">[15]</a>。おそらくこの説は妥当、「袁」の字形は衣服の着用に関連することを表わしていると考えられる。字音とあわせて考えると、「袁」はおそらく「擐」の初文である。《左傳・成公二年》「<span style="color: #9fc5e8;">擐甲執兵</span>」杜注「<span style="color: #9fc5e8;">擐,貫也。</span>」、《國語・吴語》「<span style="color: #9fc5e8;">服兵擐甲</span>」賈注「<span style="color: #9fc5e8;">擐甲,衣甲也。</span>」、《顔氏家訓・書證》引蕭該「<span style="color: #9fc5e8;">擐是穿著之名。</span>」、「擐」は【衣服を着る】、特に【甲冑を身につける】の意味で古籍中に散見される。「擐」は匣母元部字、「袁」は云母(喩母三等)元部字で、両字は双声<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(云母と匣母は古くは同一)</span>畳韻。また、「擐」は「睘」声系字で、「睘」「袁」はともに「〇」声系字。「擐」の古音は「袁」と極めて近く、字義は「袁」の初文の字形の表す意味に近く、したがって「袁」の本義<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(造字本義。字形が表す詞語)</span>を表す後起字である。<br />
<br />
甲骨文中の「袁」字はみな本義では用いられていない。<br />
(20)(21)(23)「<span style="color: #9fc5e8;"><b>a1</b>(袁)</span>」「<span style="color: #9fc5e8;"><b>a4</b>(袁)</span>」は文例より人名だが、(20)(21)は賓組<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(武丁期)</span>、(23)は無名組<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(廩辛~文丁期)</span>に属するので、両者は同名といえども別人である(人名「<b>a1</b>」は《輯佚》257「<span style="color: #9fc5e8;">辛未余卜,貞:<b>a1</b>眔我多目(臣?)歸。</span>」にも見られる。この卜辞は子組<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(武丁期)</span>に属し、(20)(21)の「<b>a1</b>」と同一人物と考えられる)。ただ、商代には族名を人名とすることもあるので、同じ袁族出身の者という可能性はある<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(賓組の「袁」と無名組の「袁」の字体の異なりが、刻手・時代の異なりから来るものではなく、同名異人(異族)を区別するための違いという可能性もある)</span>。(17)(19)「<span style="color: #9fc5e8;"><b>a2</b>(遠)</span>」は文例より地名であり<span style="color: #999999; font-size: x-small;">((17)~(19)はおそらく田猟卜辞。「遠」は介詞「于」の目的語になっている)</span>、「遠」は「袁」を声符とし二字は通仮可能であるため、遠地は袁族の居住地と考えることもできる。上古時代、地名・族名・人名に密接な関係があったことは多くの学者が指摘している通りである。しかし、(17)(19)「<span style="color: #9fc5e8;">遠</span>」は(18)「<span style="color: #9fc5e8;">⿱辳又</span>」と対貞関係にある。「⿱辳又」字は「農」の古文字で、「耨」の表意初文である<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_edn16" name="_ednref16" style="font-size: x-small;">[16]</a>。(17)~(19)の「<span style="color: #9fc5e8;">⿱辳又</span>」「<span style="color: #9fc5e8;">遠</span>」は地名ではなく農郊(《詩・衛風・碩人》「<span style="color: #9fc5e8;">碩人敖敖,説于農郊</span>」《毛傳》「<span style="color: #9fc5e8;">農郊,近郊。</span>」)と遠郊の対貞という可能性もある。<br />
(22)「<span style="color: #9fc5e8;">其<b>a1</b>(袁)</span>」の意味はよくわからないが、「其遠」と読むのかもしれない。<br />
(24)(25)「<b style="color: #9fc5e8;">a5</b><span style="color: #9fc5e8;">(袁)</span>」は残辞で意味を読み取り難いが、同版卜辞<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(《合集》30085「貞:其遘雨。○〼[湄(彌)]日亡𢦏(災)〼」)</span>から両辞は田猟卜辞と思われ、「<b style="color: #9fc5e8;">a5</b><span style="color: #9fc5e8;">(袁)</span>」は地名或いは「遠」の通仮かもしれない。<br />
「袁」字が一般に本義以外の意味に用いられるようになったため、後代にその本義を表す「擐」字が作られた。このような現象は漢字発展の歴史において極めて多く見られるものである。「擐」字の声符「睘」は、「擐」の初文の「袁」を声符とする。これは、「疆」の声符「彊」が「疆」の初文「畺」を声符とする、「廩」の声符「稟」が「廩」の初文「㐭」を声符とするのと同様の現象である。<br />
<br />
<hr />
<br />
次に「<b>B1</b>」について述べる。<br />
かつて「<b>B1</b>」は多く「戾」の初文とされてきた(《集釋》第3095頁)が、これは「<b>B1</b>」の左側が「立」と解釈されていたからである(「戾」の三体石経古文が「⿰立犬」に作る)。<br />
<br />
上述の通り「<b>B1</b>」は一般に「⿰立犬」と隷定されている(《甲骨文編》第1194号)が、この字の左下部は明らかに「土」であって、「立」の下部がこのような形で書かれることはない。そして、左上部は「木」旁の簡体である。甲骨文において多く「木」旁と「屮」旁が交替することは、多くの古文字学者が知ることである<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_edn17" name="_ednref17" style="font-size: x-small;">[17]</a>。ただ実際には、「木」旁は「屮」旁とだけでなく、「个」旁とも多く通用する。例えば、甲骨文中の「朝」「莫」字等に例が見られる(《甲骨文編》第20、24頁を参照<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(《新甲骨文編》第405、34-35頁)</span>)。また「散」の初文「㪔」は「木」に従う字だが、西周金文中の「散」字は多く「个」に従う<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_edn18" name="_ednref18" style="font-size: x-small;">[18]</a>。<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhPFSBArb4QLzigtxzKE5GIGOVUTQZ1EKEFwLxc4FCWJK_mrVT_3uyJIWFtvXOJ6T0Q-kvh2nOI1fkrLi14Z28rSuEYbnH7yhuBYArDu9KjolCH887GQdq35hWUxHoyO-StxHCvYDiUPipp/s1600/180115-9.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="150" data-original-width="600" height="75" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhPFSBArb4QLzigtxzKE5GIGOVUTQZ1EKEFwLxc4FCWJK_mrVT_3uyJIWFtvXOJ6T0Q-kvh2nOI1fkrLi14Z28rSuEYbnH7yhuBYArDu9KjolCH887GQdq35hWUxHoyO-StxHCvYDiUPipp/s300/180115-9.png" width="300" /></a></div>
したがって「<b>B1</b>」について「𤞷」と解釈することに問題はない。<br />
《甲》1519(《合集》未収)に見られる字を《甲骨文編》は「⿰⿱午土犬」と隷定する(第1195号)が、この字もまた「𤞷」字である。<br />
<ol>
<li value="26"><span style="color: #9fc5e8;">庚午卜,貞:王其田<b>B1’</b>〼</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》28577;無名組</div>
</li>
</ol>
(26)の「田」の次の字「<b style="color: #9fc5e8;">B1’</b>」は(2)(5)「<b style="color: #9fc5e8;">B1</b>」字と若干字形が異なるが、やはり「𤞷」字である。「<b>B1</b>」はまた《英藏》2302「<span style="color: #9fc5e8;">王其田<b>B1</b>,湄(彌)日亡【𢦏(災)】,不雨。</span>」にも見られる。文例は(26)と同じで、この「<b><span style="color: #9fc5e8;">B1</span></b>」もまた「𤞷」字である。<br />
<br />
「𤞷」は西周金文においてしばしば見られる字で、「犬」を意符、「𬂴」の簡体を声符とする形声字である。「𬂴」は「埶」の古文字で、後代「蓺」とも書き、また古籍においては多く「藝」と書かれる。「埶」「爾」の古音は近く(《尚書・舜典》「<span style="color: #9fc5e8;">歸格于藝祖。</span>」の「<span style="color: #9fc5e8;">藝</span>」を《史記・五帝本紀》は「<span style="color: #9fc5e8;">禰</span>」に作る)、「埶」と「邇<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(【近い】を意味する字。《説文・辵部》「邇,近也。」)</span>」は通仮可能である。そのため西周金文(大克鼎(《銘圖》02513)・番生簋蓋(《銘圖》05383)・逑盤(《銘圖》14543))において「𤞷」は「<span style="color: #9fc5e8;">柔遠能邇</span>」の「邇」に借りて用いられる(「柔遠能邇」は周代の決まり文句で、《詩・大雅・民勞》や《尚書》等にも見られる)<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_edn19" name="_ednref19" style="font-size: x-small;">[19]</a><span style="color: #999999; font-size: x-small;">(このほか戦国楚簡では「埶」が多く「邇」に用いられている。《禮記・緇衣》「大臣不治,而邇臣比矣。」の「邇」を郭店楚簡本は「埶」に作る。上博六《用曰》「埶君埶戾……遠君遠戾」・清華《保訓》「上下遠埶」・清華《皇門》「又埶亡遠」の「埶」はみな「遠」と対になっており、「邇」と読むことに疑いはない)</span>。<br />
冒頭の(1)(2)・(4)(5)の両対貞卜辞はともに「<b>B1</b>」と「遠」が対になっており、西周金文同様に「邇」と読むべきである。「遠[⿸𠇦土]」「𤞷(邇)[⿸𠇦土]」はおそらく王都から遠い[⿸𠇦土]と近い[⿸𠇦土]のことであろう。「王其田遠」「𤞷(邇)其田」は王が田猟を遠い場所で行うか近い場所で行うかの対貞である。<br />
<br />
また甲骨文中には「埶」或いは「𤞷」の異体字と考えられる字がいくつか存在する。以下それらの字について述べる。<br />
<br />
甲骨文において「<b>C1</b>:⿱⿴𠬞木土」字が見られる。<br />
<ol>
<li value="27"><span style="color: #9fc5e8;">□□卜,𡧊,貞:<b>C1</b>□于宫□(生?)。十二月。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》7928反;賓組一類</div>
</li>
<li><span style="color: #9fc5e8;">□午卜,古,貞:<b>C1</b>木。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》5749;典型賓組</div>
</li>
</ol>
「<b>C1</b>」については羅振玉の「<span style="color: #9fc5e8;">兩手持木植於土上。疑是“樹蓺”之“蓺”。</span>」<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_edn20" name="_ednref20" style="font-size: x-small;">[20]</a>という説が妥当である。西周金文中の「埶」字は「𡉣」と「丮」に従う(《金文編》第137頁(第四版第178頁)を参照<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(《新金文編》第317頁)</span>)が、古文字においては多く「丮」旁と「𠬞」旁は交替する。例えば、西周金文の「奉」字は「𠬻」或いは「𫡗」<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_edn21" name="_ednref21" style="font-size: x-small;">[21]</a>に作り、また「對」字は「⿳业𦍌廾」或いは「⿰⿱业𦍌丮」に作る(《金文編》第119-122頁(第四版第157-158頁)を参照<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(《新金文編》第279-285頁)</span>)。<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjScx_IaD2DQDfWI32B6_9kqKUiB-GfPomn0kS9-AAzkj6ffsshWtMFU4mq4h9fHTM89knjh8oZZrmY8geaJVCXvGniqxteBDGmQ6ZDarA6DfXMyxFtPTRE9Un9FzpvYvoC_NWAYgKfUGFK/s1600/180115-7.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="170" data-original-width="400" height="85" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjScx_IaD2DQDfWI32B6_9kqKUiB-GfPomn0kS9-AAzkj6ffsshWtMFU4mq4h9fHTM89knjh8oZZrmY8geaJVCXvGniqxteBDGmQ6ZDarA6DfXMyxFtPTRE9Un9FzpvYvoC_NWAYgKfUGFK/s200/180115-7.png" width="200" /></a></div>
ゆえに「<b>C1</b>」と「埶」は一字異体とすることができる。卜辞において「<b>C1</b>」は本義で用いられており、(28)の「<span style="color: #9fc5e8;"><b>C1</b>木</span>」は植樹の義であろう。<br />
また「<b>C1’</b>」「<b>C2</b>:⿱⿴𠬞屮土」「<b>C3</b>:⿱⿰𠂇屮土」字が以下の卜辞に見られる。<br />
<ol>
<li value="29"><span style="color: #9fc5e8;">貞:王其㞢(有)<b>C1’</b>,[生]。</span>
</li>
<li><span style="color: #9fc5e8;">〼不其生。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》5908⊂《契合集》217;賓組一類</div>
</li>
<li><span style="color: #9fc5e8;">〼<b>C2</b>,生。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》9554⊂《綴彙》876;賓組一類</div>
</li>
<li><span style="color: #9fc5e8;">〼<b>C3</b>,不其生。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》9555⊂《綴彙》876;賓組一類</div>
</li>
</ol>
字形<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(古文字において「𠬞」旁と「又(𠂇)」旁、また「木」旁と「屮」旁はしばしば交替する)</span>および文例からこれらは「<b>C1</b>」および「埶」の異体字であることが明らかである。《合集》11006反「<span style="color: #9fc5e8;">貞:其㞢(有)<b>C1’</b>,生。</span>」の「<span style="color: #9fc5e8;">㞢(有)</span>」の次の字は不鮮明だが、文例よりおそらくまた「C1’」字と思われる。<br />
以上の「<b>C1</b>」「<b>C1</b><b>’</b>」「<b>C2</b>」「<b>C3</b>」はみな賓組卜辞に見られる字で、「木/屮」「土」「𠬞/又(𠂇)」に従う。<br />
<br />
無名組甲骨文に「<b>D1</b>:⿱⿰木又土(⿱权土)」字が見られる。「<b>D1</b>」字は「木」「土」「又」に従う字で、「<b>C1</b>」および「埶」の異体字であることは明らかである。<br />
<ol>
<li value="33"><span style="color: #9fc5e8;">其𥄲(網<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_edn22" name="_ednref22" style="font-size: x-small;">[22]</a>),于東方<b>D1</b>,[⿱凶十](擒)。</span>
</li>
<li><span style="color: #9fc5e8;">于北方<b>D1</b>,[⿱凶十](擒)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《屯南》2170;無名組</div>
</li>
</ol>
(33)(34)「<b><span style="color: #9fc5e8;">D1</span></b>」は「設」と解釈できる。「埶」は疑母月部<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(一説に祭(歌)部)</span>字、「設」は書母月部字、二字畳韻<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(祭月:陰入対転)</span>、「埶」声系字の「勢」は書母字で「設」と双声<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(また「邇」は日母字で「設」と同じ舌面音(章組))</span>、したがって「埶」「設」は近音である。ゆえに武威漢簡《儀禮》は今本《儀禮》が「設」とする字の多くを「⿰圭丸(埶<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(「⿰圭丸」は「埶」の異写字)</span>)」に作る。(33)(34)は捕獣網を東方或いは北方に設置することに対する卜辞である。<br />
無名組甲骨文には「<b>D1</b>」と「𥄲」に従う「<b>D2</b>:⿰𥄲⿱权土」字も見られる。<br />
<ol>
<li value="35"><span style="color: #9fc5e8;">〼王<b>D2</b>𥄲(網),[⿱凶十](擒)。</span>
</li>
<li><span style="color: #9fc5e8;">先王<b>D2</b>𥄲(網),[⿱凶十](擒)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《屯南》778;無名組</div>
</li>
<li><span style="color: #9fc5e8;">〼王<b>D2</b>,[⿱凶十](擒)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》28821;無名組</div>
</li>
</ol>
これらの「<b><span style="color: #9fc5e8;">D2</span></b>」は「埶(設)𥄲(網)」の「埶」の専字<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(特定の意味を表すとき専用の字<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_edn23" name="_ednref23" style="font-size: x-small;">[23]</a>)</span>、或いは「埶(設)𥄲(網)」の合文であろう。<br />
<br />
無名組甲骨文に「<b>E</b>:⿱⿴𦥑木土」と「犬」に従う「<b>F1</b>:⿳⿴𦥑木土犬」字が見られ、或いは「<b>F2</b>:⿳⿴𦥑屮土犬」に作る(字形は《甲骨文編》第1191号、文例は《類纂》第376-377頁を参照)。郭沫若はこれらの字について以下のように述べる。<br />
<blockquote>
<span style="color: #9fc5e8;">“<b>F1</b>”即金文“𤞷”字。……由卜辭与金文互証,知“𤞷”實“<b>F1</b>”之省。“<b>F1</b>”當从犬<b>E</b>声,“<b>E</b>”者“𬂴</span>(埶)<span style="color: #9fc5e8;">”之異,从𦥑与从丮同意。是則“<b>F1</b>”若“𤞷”當是“獮”之古文矣。
</span><a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_edn24" name="_ednref24" style="font-size: x-small;">[24]</a></blockquote>
甲骨文において「𦥑」旁と「𠬞」旁はしばしば交替する<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_edn25" name="_ednref25" style="font-size: x-small;">[25]</a>。ゆえに「<b>E</b>」字は「<b>C1</b>」字と一字異体とみなすことができる。したがって郭沫若の言うとおり、「<b>E</b>」字は「埶」字、「<b>F1</b>」字は「𤞷」字と解釈することができる。なお「<b>E</b>」字は無名組卜辞に一例見られる(《合集》27823)が、残辞で文意は不明である。<br />
「<b>F1</b>」「<b>F2</b>」字はまた或いは「<b>F3</b>:⿳⿴𦥑个土犬」に作り(《合集》29332)、「𡉣」部分の形は「<b>B1</b>」と同形である。このことは「<b>B1</b>」が「𤞷」字の簡体であることの更なる証拠とすることができる。<br />
<br />
無名組甲骨文に「<b>B2</b>:⿰⿱止土犬」字が見られる。この字は左側が「𫭠(往)」字に近しく、「往」(《集釋》第561頁、《甲骨文編》第0201号)や「狂」(《集釋》第3107頁、《甲骨文編》第1189号)などと解釈されてきたが、「𤞷」字である。<br />
<ol>
<li value="38"><span style="color: #9fc5e8;">王<b>G</b>田,湄(彌)日不冓(遘)大鳳(風)〼</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》29236;無名組</div>
</li>
<li><span style="color: #9fc5e8;">王<b>G</b>田,湄(彌)日不[⿱冓止](遘)大鳳(風)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》29234;無名組</div>
</li>
</ol>
「<b>B2</b>」字の左側はおそらく「<b>E</b>」の簡体「⿱⿰个彐土」の訛変であろう。その上部の変化過程は既述した「袁」字上部の変化に似ている<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(「<b>B2</b>」字は「𤞷」の「木」旁上部の「屮」部分が「止」に変化したものである可能性もある。また「𤞷」と同じく「埶」の簡体を声符とする字に「逸」の初文「⿱止𡉣」字があり、これの影響も考えられる<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_edn26" name="_ednref26" style="font-size: x-small;">[26]</a>)</span>。(38)(39)「<span style="color: #9fc5e8;">王<b>G</b>田</span>」の「<b style="color: #9fc5e8;">G</b>」は(2)「<span style="color: #9fc5e8;">其𤞷田</span>」と同じ用法であろう。(39)と同版の卜辞に「<span style="color: #9fc5e8;">癸未卜,翌日乙王其〼</span>」とあり、「其」の次の字は不鮮明であるがおそらく「<b>A2</b>(遠)」字と思われる。そうであれば、この卜辞と(39)は(1)(2)と同様の対貞卜辞であり、「<b>B2</b>」字は間違いなく「𤞷」字と解釈することができる。<br />
<br />
「<b>B1</b>」「<b>B2</b>」字は「邇」として用いられている一方で、「<b>F1</b>」「<b>F2</b>」「<b>F3</b>」字は卜辞中で、「<span style="color: #9fc5e8;">王其田<b>F1</b></span>」(《合集》29330、29331、29335)、「<span style="color: #9fc5e8;">弜(勿)田<b>F1</b></span>」(《合集》29335、29336、29340)、「<span style="color: #9fc5e8;">叀(惠)<b>F1</b>田</span>」(《合集》29333、29334、《屯南》2531)、「<span style="color: #9fc5e8;">王其射<b>F1</b>□</span>」(《合集》28806、28807)のように、地名として用いられている<span style="color: #999999; font-size: x-small;">(《合集》29334において地名「⿱竹彳」「成」と並列されている)</span>。無名組において、これらの異体字を意味によって使い分けていたものと思われる<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_edn27" name="_ednref27" style="font-size: x-small;">[27]</a>。なお、歷組甲骨文においては「<b>B1</b>」を地名に用いている例が確認できる(《屯南》341)。<br />
<br />
<hr />
<br />
歷組甲骨文に以下の卜辞が見られる。<br />
<ol>
<li value="38"><span style="color: #9fc5e8;">丙辰[貞],王其令[⿳𦥑冉土][⿱吅乂]于△東兆。</span>
</li>
<li><span style="color: #9fc5e8;">才(在)▲東兆奠[⿱吅乂]。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《懷特》1648+《合集》33231;歷組二類</div>
</li>
</ol>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiT5IC5fh1KFMWLmE8x_p3oKinkH_AVFh59pr-pLxgZNacYD46LGR8gwDC-MW9dMAJqV7UfPsGDYGd1FlZBpuCJv8lUaXY9Z4fAemDxdrLIlP3k59UQQV1AlutGuzINMV3MTYoOI8Tjgi-F/s1600/180115-8.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="150" data-original-width="200" height="75" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiT5IC5fh1KFMWLmE8x_p3oKinkH_AVFh59pr-pLxgZNacYD46LGR8gwDC-MW9dMAJqV7UfPsGDYGd1FlZBpuCJv8lUaXY9Z4fAemDxdrLIlP3k59UQQV1AlutGuzINMV3MTYoOI8Tjgi-F/s100/180115-8.png" width="100" /></a></div>
「△」字は「𦥑」と「衣」に従い、「袁」字である。また「▲」字は「<b>B2</b>」字と同一字体、すなわち「𤞷」字である。(38)「<span style="color: #9fc5e8;">于△東兆</span>」と(39)「<span style="color: #9fc5e8;">在▲東兆</span>」の対貞は(4)(5)の類例である。<br />
<br />
<hr />
<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_ednref1" name="_edn1">[1]</a>類組については黄天樹《殷墟王卜辭的分類與斷代》,科學出版社2007年を参照。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_ednref2" name="_edn2">[2]</a>沈培《<a href="http://www.gwz.fudan.edu.cn/Web/Show/938">釋甲骨文、金文與傳世典籍中跟“眉壽”的“眉”相關的字詞</a>》;復旦大學出土文獻與古文字研究中心編《出土文獻與傳世典籍的詮釋——紀念譚樸森先生逝世兩周年國際學術研討會論文集》第27-31頁,上海古籍出版社2010年。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_ednref3" name="_edn3">[3]</a>裘錫圭《釋“衍”、“侃”》;《裘錫圭學術文集・甲骨文卷》第378-386頁,復旦大學出版社2012年。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_ednref4" name="_edn4">[4]</a>「⿸𠇦土」字に関する詳しい研究は宋華强《<a href="http://www.bsm.org.cn/show_article.php?id=1207">試説甲骨金文中一個可能讀爲“臺”的字</a>》;中國文字學会《中國文字學報》編輯部編《中國文字學報》第四輯第19-24頁,商務印書館2012年を参照。ただしこの論文の結論は信用できない。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_ednref5" name="_edn5">[5]</a>《綜述》第227頁。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_ednref6" name="_edn6">[6]</a>池田末利《殷虚書契後編釋文稿》卷下第171-172頁,創元社1964年。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_ednref7" name="_edn7">[7]</a>謝明文《試説商周族名金文中“萈”的簡省及相關問題》;《商代金文的整理與研究》第684-697頁,復旦大學博士論文2012年、《導讀》第253-254頁。変形音化については《構形學》第88-89、109-117頁、また黄天樹《殷墟甲骨文中的“變形聲化”》;《黄天樹甲骨金文論集》第138-144頁,學苑出版社2014年を参照。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_ednref8" name="_edn8">[8]</a>《構形學》第45-46、335頁。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_ednref9" name="_edn9">[9]</a>甲骨納入記録については方稚松《殷墟甲骨文五種記事刻辭研究》,綫裝書局2009年を参照。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_ednref10" name="_edn10">[10]</a>裘錫圭《甲骨文中的幾種樂器名稱——釋“庸”“豐”“鞀”》;《裘錫圭學術文集・甲骨文卷》第36-50頁。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_ednref11" name="_edn11">[11]</a>郭沫若《殷契粹編考釋》第76葉表,文求堂1937年。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_ednref12" name="_edn12">[12]</a>裘錫圭《釋殷墟卜辭中的“卒”和“𧙻”》;《裘錫圭學術文集・甲骨文卷》第362-376頁。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_ednref13" name="_edn13">[13]</a>于省吾編纂《商周金文録遺・序言》,北京科學出版社1957年。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_ednref14" name="_edn14">[14]</a>《構形學》第79-87頁も参照。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_ednref15" name="_edn15">[15]</a>胡厚宣《殷代婚姻家族宗法生育制度考》第22葉表;《甲骨學商史論叢初集》,齊魯大學國學研究所1944年。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_ednref16" name="_edn16">[16]</a>裘錫圭《甲骨文中所見的商代農業》;《裘錫圭學術文集・甲骨文卷》第245-247頁。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_ednref17" name="_edn17">[17]</a>《構形學》第44-45、336頁。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_ednref18" name="_edn18">[18]</a>甲骨文中の「㪔(散)」字については于省吾《殷代的交通工具和馹傳制度》;《東北人民大學人文科學學報》1995年2期第106-107頁、裘錫圭《甲骨文中所見的商代農業》;《裘錫圭學術文集・甲骨文卷》第251-254頁を参照。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_ednref19" name="_edn19">[19]</a>西周金文中の「𤞷(邇)」字については孫詒讓《克鼎釋文》;《籀廎述林》卷七第14葉裏-15葉表、王國維《克鼎銘考釋》第1葉,《海寧王忠愨公遺書・觀堂古金文考釋五種》,1927年、郭沫若《兩周金文辭大系考釋・大克鼎》第121葉裏-122葉表,文求堂1935年、等も参照。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_ednref20" name="_edn20">[20]</a>羅振玉《殷虚書契待問編》第9葉表,1916年。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_ednref21" name="_edn21">[21]</a>楊樹達《六年琱生簋跋》;《積微居金文説・餘説》卷二第269頁,科學出版社1952年。また楊樹達《小子相卣跋》;《積微居金文説》卷六第167頁も参照。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_ednref22" name="_edn22">[22]</a>葛亮《甲骨文田獵動詞研究》;復旦大學出土文獻與古文字研究中心編《出土文獻與古文字研究》第五輯第52-53頁,上海古籍出版社2013年。「𥄲」字は王國維の「罞」と読む説が一般に受け入れられており、裘錫圭もこれに従う。葛亮は、古籍中で「罞」が動詞で用いられる例がないのに対し、卜辞中の「𥄲」字は「网(網)」と同用法で動詞・名詞ともに用いられること等から、「网(網)」の異体字とする。いま葛亮の説をとる。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_ednref23" name="_edn23">[23]</a>専字については《構形學》第64-67頁も参照。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_ednref24" name="_edn24">[24]</a>郭沫若《殷契粹編考釋》第129葉裏-130葉表。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_ednref25" name="_edn25">[25]</a>《構形學》第43-44、336頁。于省吾《甲骨文字釋林・釋臾》第302頁,中華書局1979年も参照<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_ednref26" name="_edn26">[26]</a>王子楊《<a href="http://www.gwz.fudan.edu.cn/Web/Show/573">説甲骨文中的“逸”字</a>》;《甲骨文字形類組差異現象研究》第244-248頁,中西書局2013年。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.com/2018/01/blog-post_15.html#_ednref27" name="_edn27">[27]</a>異体分工現象については王子楊《甲骨文字形類組差異現象研究》第149-170頁を参照。<br />
<br />
<hr />
<br />
裘錫圭《釋殷墟甲骨文裏的“<b>遠</b>”“𤞷”(<b>邇</b>)及有關諸字》;《中西學術名篇精讀・裘錫圭卷》第207-223頁,中西書局2015年。<br />
陳劍《〈釋殷墟甲骨文裏的“遠”“𤞷”(邇)及有關諸字〉<b>導讀</b>》;《中西學術名篇精讀・裘錫圭卷》第224-295頁,中西書局2015年。<br />
<br />
董作賓編著《殷墟文字<b>甲</b>編》,中央研究院歷史語言研究所1948年。<br />
董作賓編著《殷墟文字<b>乙</b>編》,中央研究院歷史語言研究所1948年。<br />
胡厚宣編《戰後<b>寧滬</b>新獲甲骨集》,來熏閣書店1951年。<br />
陳夢家《殷墟卜辞<b>綜述</b>》,科學出版社1956年。<br />
中國社會科學院考古研究所編《甲骨文編》,中華書局1965年。<br />
李孝定編述《甲骨文字<b>集釋</b>》,中央研究院歷史語言研究所1965年。<br />
郭沫若主編《甲骨文<b>合集</b>》,中華書局1978年。<br />
許進雄編《<b>懷特</b>氏等收藏甲骨文集》,加拿大皇家安大略博物館1979年。<br />
中國社会科學院考古研究所編《小<b>屯南</b>地甲骨》,中華書局1980、1983年。<br />
李學勤、齊文心、艾蘭編著《<b>英</b>國所<b>藏</b>甲骨集》,中華書局1985年。<br />
姚孝遂主編《殷墟甲骨刻辭<b>類纂</b>》,中華書局1989年。<br />
中國社会科學院歷史研究所編《甲骨文<b>合</b>集<b>補</b>編》,語文出版社1999年。<br />
段振美、焦智勤、黨相魁、黨寧編著《殷墟甲骨<b>輯佚</b>――安陽民間藏甲骨》,文物出版社2008年。<br />
黄天樹主編《甲骨<b>拼</b>合<b>集</b>》,學苑出版社2010年。<br />
蔡哲茂《甲骨<b>綴</b>合<b>彙</b>編》,花木蘭文化出版社2011年。<br />
李宗焜《甲骨文字編》中册第501、502、557-558、731-732頁等,中華書局2012年。<br />
<span style="text-align: right;">林宏明《契合集》,</span>萬卷樓2013年。<br />
黄天樹主編《甲骨<b>拼</b>合<b>三</b>集》,學苑出版社2013年。<br />
劉釗主編《新甲骨文編》(增訂本)第100、159-160、497-498、582頁等,福建人民出版社2014年。<br />
<br />
容庚編著《金文編》,科學出版社1959年。<br />
容庚編著《金文編》第四版,中華書局1985年。<br />
董蓮池主編《新金文編》,作家出版社2011年。<br />
吴鎮烽《商周青銅器<b>銘</b>文暨<b>圖</b>像集成》,上海古籍出版社2012年。<br />
<br />
劉釗《古文字<b>構形學</b>》(修訂本),福建人民出版社2011年。
<br />
<br />
<hr />
<br />
補記<br />
甲骨文中に見られる「木/屮」と「丮」に従う字はかつて多くの学者に「埶(藝)」と解釈されていたが(《甲骨文編》第111-112頁、《集釋》第869-876頁等を参照)、この字は「夙」と解釈すべき字で、上述の甲骨金文中の「埶(藝)」「𤞷(邇)」とは別字である。沈培《説殷墟甲骨卜辭的“𬂤”》;《原學》第三輯第75-109頁,中國廣播電視出版社1995年参照。<br />
<br />
宋華強は、「<b style="color: #9fc5e8;">B1’</b>」字について、左偏の形状が他の「<b style="color: #9fc5e8;">B1</b>」字と異なることや「遠」と対になっていないことから、「⿰立犬(戾)」字であるとする。宋華強《葉家山銅器銘文和殷墟甲骨文中的古文“戾”》;中國古文字研究會、中山大學古文字研究所編《古文字研究》第三十輯第128-130頁,中華書局2014年参照。《新甲骨文編》(增訂本)もこれに従うが、陳劍は「<b style="color: #9fc5e8;">B1’</b>」字の左偏の形状が同版の「立」の形状と異なることから裘錫圭の言う通り「𤞷」字であるとする。kirara0048http://www.blogger.com/profile/09252098960895947611noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2321535118814704082.post-51281076351788675992017-09-17T11:34:00.001+09:002017-11-28T22:15:07.517+09:00字典「史」<h2>
「史」</h2>
<h3>
釋義</h3>
<h4>
甲骨文</h4>
「史」は武官、あるいは使者とする説が広く受容されているが、異説は少なくない。<br />
また、名詞{事}、動詞{使}に用いられる。<br />
<ol>
<li>名:職官名。また、使者。
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">貞:方其[⿶戈屮](翦)我<u>史</u>。</span>
<br clear="all" /> <span style="color: #9fc5e8;">貞:方弗[⿶戈屮](翦)我<u>史</u>。</span>
<br clear="all" /> <span style="color: #9fc5e8;">貞:我<u>史</u>其[⿶戈屮](翦)方。</span>
<br clear="all" /> <span style="color: #9fc5e8;">貞:我<u>史</u>弗其[⿶戈屮](翦)[方]。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》9472正;賓一</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">己未卜,古,貞:我三<u>史</u>史(使)人。</span>
<br clear="all" /> <span style="color: #9fc5e8;">貞:我三<u>史</u>不其史(使)人。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》822;賓一</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>名:できごと。事象。事情。=事
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">癸亥卜,爭,貞:灷𬅶化亡𡆥(憂),由(堪)王史(事)。</span>
<br clear="all" /> <span style="color: #9fc5e8;">貞:灷𬅶化亡𡆥(憂),由(堪)王史(事)。</span>
<br clear="all" /> <span style="color: #9fc5e8;">灷𬅶化其㞢(有)𡆥(憂)。</span>
<br clear="all" /> <span style="color: #9fc5e8;">貞:灷𬅶化亡𡆥(憂),由(堪)王史(事)。十月。</span>
<br clear="all" /> <span style="color: #9fc5e8;">灷𬅶化其㞢(有)𡆥(憂)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》5439正;賓一</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">辛卯卜,貞:今四月我又(有)史(事)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》21666;子組</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>名:人名。
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">丙寅卜,<u>史</u>,貞:今夕亡𡆥(憂)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》16584;賓三</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">壬辰卜,内,貞:今五月<u>史</u>㞢(有)至。</span>
<br clear="all" /> <span style="color: #9fc5e8;">今五月<u>史</u>亡其至。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》13579反;賓一</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>動:つかわす。派遣する。出向かせる。=使
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">己未卜,古,貞:我三史<u>史(使)</u>人。</span>
<br clear="all" /> <span style="color: #9fc5e8;">貞:我三史不其<u>史(使)</u>人。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》822;賓一</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">庚申卜,古,貞:王<u>史(使)</u>人于䧅,若。王占曰:吉,若。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》376正;賓一</div>
</li>
</ol>
<br />
<h4>
金文</h4>
「内史」は内史寮の長官で、主に王に伴う職務を行った。「太史」は太史寮の長官で、儀礼に参加したり、立法・気象観測・卜筮等を行ったとされる。金文では内史・太史等の官僚をまとめて「史」と称し、名前の前につけて「<span style="color: #9fc5e8;">史某</span>」の形で用いられる。<br />
<ol>
<li>名:職官名。
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">乙亥,王𫌲(誥)畢公,廼易(賜)<u>史</u>𬛥貝十朋。</span><div style="float: right; text-align: right;">
史𬛥簋,《銘圖》04986-04987;周早</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">孝𬁡(友)<u>史</u>𤖣(牆),𡖊(夙)夜不彖(惰),其日蔑[⿸𠩵口](懋)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
史牆盤,《銘圖》14541;周中</div>
<br clear="all" />③<span style="color: #9fc5e8;">易(賜)女(汝)<u>史</u>、小臣、霝龠(籥)鼓鐘。</span><div style="float: right; text-align: right;">
大克鼎,《銘圖》02513;周晩</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>名:できごと。事象。事情。=事
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">自今余敢夒(擾)乃小大<u>史(事)</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
𠑇匜,《銘圖》15004;周中</div>
</li>
<li>名:人名。また、族名。
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;"><u>史</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
史鼎,《銘圖》00017-00045;商晩</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">𦛛(薛)𥎦(侯)戚乍(作)父乙鼎彝,<u>史</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
薛侯戚鼎,《銘圖》01865;商晩</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>動:つかえる。=事
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">𩛥(載)乃且(祖)考史(事)先王,𤔲(司)虎臣。</span><div style="float: right; text-align: right;">
虎簋蓋,《銘圖》05399-05400;周中</div>
</li>
<li>動:つかわす。派遣する。出向かせる。=使
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">余令(命)女(汝)史(使)小大邦。</span><div style="float: right; text-align: right;">
中甗,《銘圖》03364;周早</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">隹(唯)王𠦪于宗周,王姜<u>史(使)</u>叔事(使)于大(太)𠍙(保)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
叔簋,《銘圖》05113-05114;周早</div>
<br clear="all" />③<span style="color: #9fc5e8;">用𬯚(尊)<u>史(使)</u>于天宗,用卿(饗)王逆[⿺辶舟](復),用匓寮(僚)人。</span><div style="float: right; text-align: right;">
作册夨令簋,《銘圖》05352-05353;周早</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>動:しむ。ある対象に何かをさせる。=使
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">𨕘從師雍父𫵔<u>史(使)</u>𨕘事(使)于㝬(胡)𥎦(侯)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
𨕘甗,《銘圖》03359;周中</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>「内史」「内史尹」:職官名。内史寮の長官。
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">隹(唯)三月,王令𬊇(榮)眔<u>内史</u>曰:“[⿱𦵯廾](介)井(邢)𥎦(侯)服。”</span><div style="float: right; text-align: right;">
榮簋,《銘圖》05274;周早</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">王各(格)于大(太)室,師毛父即立(位),丼(邢)白(伯)右,<u>内史</u>册命。</span><div style="float: right; text-align: right;">
師毛父簋,《銘圖》05212;周中</div>
<br clear="all" />③<span style="color: #9fc5e8;">[⿰𠂤⿳日夂土]白(伯)右師兑,入門,立中廷,王乎(呼)<u>内史尹</u>册令(命)師兑。</span><div style="float: right; text-align: right;">
三年師兑簋,《銘圖》05374-05375;周晩</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>「大(太)史」:職官名。太史寮の長官。
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">公<u>大(太)史</u>乍(作)姬𬍢寶𬯚(尊)彝。</span><div style="float: right; text-align: right;">
公太史鼎,《銘圖》01824-01826;周早</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">隹(唯)十又三月庚寅,王才(在)寒[⿰𠂤朿](次),王令<u>大(太)史</u>兄(貺)䙐土。</span><div style="float: right; text-align: right;">
中鼎,《銘圖》02382;周早</div>
<br clear="all" />③<span style="color: #9fc5e8;">隹(唯)公<u>大(太)史</u>見服于宗周年。</span><div style="float: right; text-align: right;">
作册䰧卣,《銘圖》13344;周早</div>
</li>
</ol>
<br />
<h4>
楚簡</h4>
書籍簡においてはほとんど{使}に用いられる。司法文書である包山簡には102「<span style="color: #9fc5e8;">正史</span>」、138「<span style="color: #9fc5e8;">大史</span>」、158「<span style="color: #9fc5e8;">右史</span>」等の職官名が見られる。<br />
<ol>
<li>名:史官。太史。
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">是𫊟(吾)亡(無)良祝、<u>史</u>也。𫊟(吾)𢼽(欲)䜴(誅)者(諸)祝、<u>史</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博六《景公瘧》2</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;"><u>史</u>乃册祝告先王曰。</span><div style="float: right; text-align: right;">
清華壹《金縢》2</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>名:姓。
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">九月辛亥之日,彭君司敗<u>史</u>善受[⿱几日](幾)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
包山《受幾》54</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">辛亥,妾婦監、<u>史</u>[⿱𬐇心](懌)、䣓人秦赤。</span><div style="float: right; text-align: right;">
包山《所属》168</div>
<br clear="all" />③<span style="color: #9fc5e8;">辛巳,[⿺辶卜]𫾽(令)<u>史</u>[⿸疒𢍏](𤷄)、𦸗尹毛之人、郯[⿰⿺𠃊炎戈](列)尹[⿱⿰炅匕黽]之人。</span><div style="float: right; text-align: right;">
包山《所属》194</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>動:つかえる。=事
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">胃(謂)之【臣】,㠯(以)[⿱宀忠](忠)<u>史(事)</u>人多。</span><div style="float: right; text-align: right;">
郭店《六德》17</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">奠(鄭)壽告又(有)疾,不<u>史(事)</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博六《平王問鄭壽》4</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>動:つかう。用いる。使用・運用する。=使
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">胃(謂)之君,㠯(以)宜(義)<u>史(使)</u>人多。</span><div style="float: right; text-align: right;">
郭店《六德》15</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">先﹦(先人)[⿱之所]﹦(之所)<u>史(使)</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博五《季康子問於孔子》12</div>
<br clear="all" />はたらかせる。使役する。=使
<br clear="all" />③<span style="color: #9fc5e8;">至亞(惡)何(苛),而上不旹(時)<u>史(使)</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博五《鮑叔牙與隰朋之諫》7</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>動:つかわす。派遣する。出向かせる。=使
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">孤史(使)一介<u>史(使)</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博七《吴命》4</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>動:しむ。ある対象に何かをさせる。=使
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">民可史(使)道之,而不可<u>史(使)</u>智(知)之。</span><div style="float: right; text-align: right;">
郭店《尊德義》21-22</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">亓(其)甬(用)心各異,[⿱爻言](教)<u>史(使)</u>肰(然)也。</span><div style="float: right; text-align: right;">
郭店《性自命出》9</div>
<br clear="all" /> <span style="color: #9fc5e8;">亓(其)甬(用)心各異,[⿱爻子](教)史(使)肰(然)也。</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博一《性情論》4</div>
<br clear="all" />③<span style="color: #9fc5e8;">季𬨤(桓)子<u>史(使)</u>中(仲)弓爲[⿸宰刃](宰)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博三《仲弓》1</div>
</li>
</ol>
<br />
<h3>
釋形</h3>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj52dspmRQTWeTPNZLggg-hgqCjTvRsnN5u2KL28a-myOpQ2GZjiwg-Vs68UTzIijI2N1bMHmXl3jYz0g1TDonxUMKl3dDUiFDrfAXXoJqPkub7pGrO_pCPIPajBbpT1ZvQJy_T71oyG5ZU/s1600/170917_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="573" data-original-width="1600" height="114" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj52dspmRQTWeTPNZLggg-hgqCjTvRsnN5u2KL28a-myOpQ2GZjiwg-Vs68UTzIijI2N1bMHmXl3jYz0g1TDonxUMKl3dDUiFDrfAXXoJqPkub7pGrO_pCPIPajBbpT1ZvQJy_T71oyG5ZU/s320/170917_1.jpg" width="320" /></a></div>
「中*」と「又」に従い、何かを持った形。「中*」の構意は諸説あり定説はない。「中*」を「中」とみなす説があるが、両字は形が異なっており、また卜辞中の「中*」字の用法は「史」と同じで「中」のそれとは異なる。「中*」と「史」が同用法であることから、「史」は「中*」に「又」を加えた形声文字である可能性もある。<br />
甲骨文には四種の字体がある。Aは賓組以外で普遍的に用いられる字体で、後代にもこの字体が継承された。Bは賓組に用いられる字体で、上部が二叉の字。二叉が三叉に変化し、後代の「事」「吏」字になった。Cは刀卜辞に見られる横画を欠いた字体。Dは主に𠂤賓間に用いられる「又」を省略した字体だが、上述のように「史」の初形かもしれない。<br />
西周中晩期の金文の字は中央の縦画の長さに多様性がある。𪠷𫲾簋(《銘圖》04962)の「𪠷」は羨符「口」を加えた異体字と思われるが、別字の可能性もある。<br />
晋系文字は上部の縦画が「十」字のようになっている。楚系文字は「⿳卜甘又」の字体だが、「弁」と極めて近い字形のものもある。<br />
<br />
<h3>
釋詞</h3>
上述のように「史」「事」「吏」は一字分化であり、また字義・用例を見ても明らかなように、{史}{使}{事}{吏}は同源詞である。<br />
<br />
<br />
<a name='more'></a><br />
<h3>
参考・関連文献</h3>
<h4>
字詞典</h4>
徐中舒主编《甲骨文字典》第316-317頁,四川辞书出版社1989年。<br />
劉興隆《新編甲骨文字典》第4-5頁,國际文化出版1993年。<br />
于省吾主編《甲骨文字詁林》第四册第2947-2961頁,中華書局1996年。<br />
崔恒升《简明甲骨文词典》(增订本)第162頁,安徽教育出版社2001年。<br />
趙誠《甲骨文簡明詞典――卜辭分類讀本》第60、65、78、176、219、344頁,中華書局2009年第2版。<br />
夏大兆《甲骨文字用研究》第663-664頁,安徽大学2014年博士学位论文。<br />
<br />
方述鑫等《甲骨金文字典》第238頁,巴蜀书社1993年。<br />
張世超等《金文形義通解》第657-661頁,中文出版社1996年。<br />
王文耀《簡明金文詞典》第85-87頁,上海辭書出版社1998年。<br />
<br />
徐在國《上博楚簡文字聲系(一~八)》第435-440頁,安徽大學出版社2013年。<br />
<br />
何琳儀《戰國古文字典――戰國文字聲系》第104頁,中華書局1998年。<br />
黄德宽主编《古文字谱系疏证》第一册第250-251頁,商务印书馆2007年。<br />
李学勤主编《字源》上册第227頁,天津古籍出版社2012年。<br />
劉志基主編《中國漢字文物大系》第三卷第582-587頁,大象出版社2013年。<br />
季旭昇《説文新證》第213-214頁,藝文印書館2014年。<br />
<br />
<h4>
文字編</h4>
李宗焜《甲骨文字編》下册第1166-1171頁,中華書局2012年。<br />
劉釗主編《新甲骨文編》(增訂本)第3、180頁,福建人民出版社2014年。<br />
<br />
董蓮池主編《新金文編》上册第348-351頁,作家出版社2011年。<br />
嚴志斌《商金文編》第97-102頁,中國社會科學出版社2016年。<br />
<br />
饒宗頤《上博藏戰國楚竹書字匯》第44-46頁,安徽大學出版社2012年。<br />
李守奎等《包山楚墓文字全編》第124頁,上海古籍出版社2012年。<br />
李学勤主編《清華大學藏戰國竹簡(壹—叁)文字編》第85頁,中西書局2014年。<br />
<br />
湯志彪《三晋文字編》第一册第403-405頁,作家出版社2013年。<br />
張振謙《齊魯文字編》第一册第381-382頁,学苑出版社2014年。<br />
高明、涂白奎《古陶字録》第34頁,上海古籍出版社2014年。<br />
<br />
佐野光一編《木簡字典》第139-141頁,雄山閣出版1985年。<br />
陳松長編著《馬王堆簡帛文字編》第119頁,文物出版社2001年。<br />
方勇《秦簡牘文字編》第83頁,福建人民出版社2012年。<br />
陳松長等編《嶽麓書院藏秦簡(壹—叁)文字編》第150-151頁,上海辭書出版社2017年。<br />
<br />
梅原清山編《北魏楷書字典》第117-118頁,二玄社2003年。<br />
梅原清山编《唐楷书字典》第144頁,天津人民美术出版社2004年。<br />
禚效锋编《汉隶魏碑字典》上卷第242-245页,吉林文史出版社2012年。<br />
<br />
<h4>
論文</h4>
郑智豪《西周史官制度研究》,河北师范大学2012年硕士学位论文。<br />
朱彦民《由甲骨文看“史”字本义及其早期流变》,《殷都学刊》2015年第4期第1-8页。<br />
刘振平《也谈“使”的语义演变和语法化》,《信阳师范学院学报》2016年第3期第112-116页。kirara0048http://www.blogger.com/profile/09252098960895947611noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2321535118814704082.post-45515945212201219432017-08-24T10:31:00.001+09:002017-11-28T22:13:41.202+09:00字典「才」<h2>
「才」</h2>
<h3>
釋義</h3>
<h4>
甲骨文</h4>
殷墟甲骨文では時間や地名を後に続けて{在}に用いられる。また{災}の用法が数例みられる。<br />
<ol>
<li>名:わざわい。良くないこと。災害。=災
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">乙卯,貞:今日亡<u>才(災)</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合補》10708;歷二</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">辛丑,貞:王其獸(狩),亡<u>才(災)</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《屯南》1128;歷二</div>
</li>
<li>前:~で。~に。ありて。場所・時間・範囲などを示す。=在
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">己亥卜,旅,貞:今夕亡𡆥(憂)。<u>才(在)</u>十二月。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合補》8113;出二</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">癸牛卜,<u>才(在)</u>盂貞:旬亡[⿰𡆥犬](憂)。王占曰:吉。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》36914;黄二</div>
<br clear="all" />③<span style="color: #9fc5e8;">[甲]午卜,大[,貞]:翌乙未其登,其<u>才(在)</u>祖乙〼</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》22926;出二</div>
</li>
</ol>
<br />
<h4>
金文</h4>
金文では「人名+才(在)+地名・位置」の用法が圧倒的に多い。<br />
<ol>
<li>名:貨幣<a href="https://kirara0048.blogspot.jp/2017/08/blog-post_24.html#sft1" name="s1">[1]</a>。あるいは財貨。=財
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">乙未,公大(太)保買大[⿰王⿳丅口丄](珠)于𦍎亞,<u>才(財)</u>五十朋。</span><div style="float: right; text-align: right;">
亢鼎,《銘圖》02420;周早</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">矩白(伯)庶人取堇(瑾)章(璋)于裘衛,<u>才(財)</u>八十朋,氒(厥)賈,其舍田十田。</span><div style="float: right; text-align: right;">
裘衛盉,《銘圖》14800;周中</div>
</li>
<li>名:姓。
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;"><u>才</u>父戊。</span><div style="float: right; text-align: right;">
才父戊爵,《銘圖》07845;商晩</div>
</li>
<li>動:ある。あり。場所・時間・範囲などを示す。=在
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">己酉,王<u>才(在)</u>梌,𠨘其易(賜)貝。</span><div style="float: right; text-align: right;">
四祀𠨘其卣,《銘圖》12429;商晩</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;"><u>才(在)</u>亖(四)月丙戌,王𫌲(誥)宗小子于京室。</span><div style="float: right; text-align: right;">
何尊,《銘圖》11819;周早</div>
<br clear="all" />③<span style="color: #9fc5e8;">唯五月既死覇,辰<u>才(在)</u>壬戌,王[⿱宛食][于(?)]大(太)室。</span><div style="float: right; text-align: right;">
吕鼎,《銘圖》02400;周中</div>
<br clear="all" />④<span style="color: #9fc5e8;">隹(惟)九月,王<u>才(在)</u>宗周,令盂。</span><div style="float: right; text-align: right;">
大盂鼎,《銘圖》02514;周晩</div>
</li>
<li>副:はじめは。最初は。昔は。=載、在、哉
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">才(載)先王既令(命)女(汝)乍(作)𤔲(司)土。</span><div style="float: right; text-align: right;">
師𬱊簋,《銘圖》05364;周晩</div>
</li>
<li>前:~で。~に。ありて。場所・時間・範囲などを示す。=在
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">王易(賜)小臣𪺕(系),易(賜)<u>才(在)</u>𡨦(寢)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
小臣系卣,《銘圖》13284-13285;商晩</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">唯成王大𠦪(祓)<u>才(在)</u>宗周,商(賞)獻𥎦(侯)𬱑貝。</span><div style="float: right; text-align: right;">
獻侯鼎,《銘圖》02181-02182;周早</div>
<br clear="all" />③<span style="color: #9fc5e8;">隹(唯)八月辰才(在)庚申,王大射<u>才(在)</u>周。</span><div style="float: right; text-align: right;">
柞伯簋,《銘圖》05301;周中</div>
<br clear="all" />④<span style="color: #9fc5e8;">㝬其萬年,永㽙(畯)尹亖(四)方,保大令(命),作疐<u>才(在)</u>下,[⿰午卩](御)大福。</span><div style="float: right; text-align: right;">
五祀㝬鐘,《銘圖》15583;周晩</div>
</li>
<li>助:かな。句末に置いて感嘆を表す。=哉
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">唯民亡𫹔(延)<u>才(哉)</u>!彝𫹻(昧)天令(命),故亡。允<u>才(哉)</u>!顯隹(唯)苟(敬)德,亡𠧠(攸)違。</span><div style="float: right; text-align: right;">
班簋,《銘圖》05401;周中</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">師訇,哀才(哉)!今日天疾畏(威)降喪,首德不克[⿱聿乂](規)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
師訇簋,《銘圖》05402;周晩</div>
</li>
</ol>
<br />
<h4>
楚簡</h4>
楚簡では{在}のほか、語気詞{哉}としての用法も多い。<br />
<ol>
<li>名:才能。はたらき。=材
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">而[⿱宀⿰帚戈](寢)亓(其)兵,而官亓(其)<u>才(材)</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博二《容成氏》2</div>
</li>
<li>名:わざわい。災禍。=災
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">[⿱化示](禍)<u>才(災)</u>迲(去)亡。</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博二《容成氏》16</div>
</li>
<li>動:ある。あり。場所・時間・範囲などを示す。=在
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">亓(其)<u>才(在)</u>民上也,民弗厚也;亓(其)<u>才(在)</u>民前也,民弗𡩜(害)也。</span><div style="float: right; text-align: right;">
郭店《老子》甲4</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">庚之子𭧏一夫、𭧏之子疕一夫,未<u>才(在)</u>典。</span><div style="float: right; text-align: right;">
包山《集箸》8</div>
<br clear="all" />③<span style="color: #9fc5e8;">君子<u>才(在)</u>民之上。</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博五《季庚子問於孔子》2</div>
<br clear="all" />④<span style="color: #9fc5e8;">[⿱七䖵](蟋)[⿱⿴行⿱幺止虫](蟀)<u>才(在)</u>[⿱竹石](席),𫻴(歲)矞員(云)茖(莫)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
清華壹《耆夜》11</div>
</li>
<li>動:みる。視察する。=在
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">士帀(師)𬪌(陽)慶吉啓漾陵之厽(三)鉩(璽)而<u>才(在)</u>之。</span><div style="float: right; text-align: right;">
包山《集箸》13</div>
</li>
<li>動:そこなう。害する。陥れる。=讒<a href="https://kirara0048.blogspot.jp/2017/08/blog-post_24.html#sft2" name="s2">[2]</a>
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">所㠯(以)異於父,君臣不相<u>才(讒)</u>也,則可已。</span><div style="float: right; text-align: right;">
郭店《語叢三》3</div>
</li>
<li>副:ますます。さらに。=兹
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">余既監于殷之不若,[⿴囗帀](稚)童<u>才(兹)</u>𢝊(憂)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
清華伍《封許之命》8</div>
</li>
<li>前:~で。~に。ありて。場所・範囲などを示す。=在
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">是古(故)凡勿(物)<u>才(在)</u>疾之。</span><div style="float: right; text-align: right;">
郭店《成之聞之》22</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">取皮(彼)<u>才(在)</u>坹(穴)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博三《周易・小過》56</div>
<br clear="all" />③<span style="color: #9fc5e8;"><u>才(在)</u>少(小)不靜(爭),<u>才(在)</u>大不𫬽(亂)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博四《内禮》10</div>
</li>
<li>助:かな。句末に置いて感嘆を表す。=哉
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">𢚝(噫),善<u>才(哉)</u>,言[⿸虎口](乎)!</span><div style="float: right; text-align: right;">
郭店《魯穆公問子思》4</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">休<u>才(哉)</u>!</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博三《彭祖》1</div>
<br clear="all" />③<span style="color: #9fc5e8;">於(嗚)[⿸虎口](乎),丁,戒<u>才(哉)</u>!</span><div style="float: right; text-align: right;">
清華伍《封許之命》7</div>
</li>
<li>助:か。や。句末に置いて疑問を表す。また「安」等と呼応して反語を表す。=哉
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">察丌(其)見者,青(情)安[⿺辶⿱止㚔](失)<u>才(哉)</u>?</span><div style="float: right; text-align: right;">
郭店《性自命出》38</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">公身爲亡(無)道,不[⿺辶戔](遷)於善而敚(説)之,可[⿱虎口](乎)<u>才(哉)</u>?</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博五《競建内之》6</div>
<br clear="all" />③<span style="color: #9fc5e8;">今天下之君子既可智(知)已,䈞(孰)能并兼人<u>才(哉)</u>?</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博四《曹沫之陣》5</div>
<br clear="all" />④<span style="color: #9fc5e8;">又(有)[⿹暊虫](夏)之悳(德)可(何)若<u>才(哉)</u>?</span><div style="float: right; text-align: right;">
清華伍《湯處於湯丘》12</div>
</li>
<li>助:よ。句末に置いて命令・奨励を表す。=哉
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">於(嗚)[⿸虎口](乎),敬<u>才(哉)</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
清華壹《程寤》6</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">欽<u>才(哉)</u>!</span><div style="float: right; text-align: right;">
清華壹《保訓》4</div>
<br clear="all" />③<span style="color: #9fc5e8;">[⿰苟戈](敬)<u>才(哉)</u>,監于茲。</span><div style="float: right; text-align: right;">
清華壹《皇門》12</div>
</li>
</ol>
<br />
<h3>
釋形</h3>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEic2ESEoxcfcVFo7JshqcTg1H4x0VtzboQeGiTHlsIcsQJhgSBtk54jTASkq0-7wo8gXtLJVLDi6S-f1rGP6XlMsI8MbCwnJbKtcl2-Ecv2f04IdwyZvMlmRiSOoSKPcecJHtkKpcXmJNAb/s1600/170824_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="387" data-original-width="1600" height="77" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEic2ESEoxcfcVFo7JshqcTg1H4x0VtzboQeGiTHlsIcsQJhgSBtk54jTASkq0-7wo8gXtLJVLDi6S-f1rGP6XlMsI8MbCwnJbKtcl2-Ecv2f04IdwyZvMlmRiSOoSKPcecJHtkKpcXmJNAb/s320/170824_1.jpg" width="320" /></a></div>
杙の象形で、「弋(杙)」から分化した字(何琳儀<a href="https://kirara0048.blogspot.jp/2017/08/blog-post_24.html#sft3" name="s3">[3]</a>・陳劍<a href="https://kirara0048.blogspot.jp/2017/08/blog-post_24.html#sft4" name="s4">[4]</a>)。初期の甲骨文では短い縦画と下三角形からなる字形が多い。甲骨文で最も多く見られる字形は下三角形を長い縦画が貫いた形であるが、これは訛形であり、これに基づいて構意を説明するのは誤りである。<br />
漢篆の例が少なく、説文小篆は隷書由来の字形であり秦篆とは異なる。<br />
<br />
<h3>
釋詞</h3>
陳劍は「弋(杙)」と「才」を一字分化とするが、詞義については触れていない。<br />
「材」「財」は「才質、才智」といった意味を持ち、同源である。<br />
<br />
<br />
<a name='more'></a><br />
<h3>
参考・関連文献</h3>
<h4>
文中出典</h4>
<a href="https://kirara0048.blogspot.jp/2017/08/blog-post_24.html#s1" name="sft1">[1]</a>周宝宏《西周金文词义研究(六则)》四,中国古文字研究会等编《古文字研究》第二十五辑第112-113页,中华书局2004年。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.jp/2017/08/blog-post_24.html#s2" name="sft2">[2]</a>白于蓝《郭店楚简补释》八,《江汉考古》2001年第2期第58页。
<a href="https://kirara0048.blogspot.jp/2017/08/blog-post_24.html#s3" name="sft3">[3]</a>《戰國古文字典》第69頁。<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.jp/2017/08/blog-post_24.html#s4" name="sft4">[4]</a>陳劍《釋造》注釋,《甲骨金文考釋論集》第141頁,線裝書局2007年。<br />
<br />
<h4>
字詞典</h4>
徐中舒主编《甲骨文字典》第672-673頁,四川辞书出版社1989年。<br />
劉興隆《新編甲骨文字典》第353-354頁,國际文化出版1993年。<br />
于省吾主編《甲骨文字詁林》第四册第3396-3398頁,中華書局1996年。<br />
崔恒升《简明甲骨文词典》(增订本)第45頁,安徽教育出版社2001年。<br />
马如森《殷墟甲骨文实用字典》第147頁,上海大学出版社2008年。<br />
趙誠《甲骨文簡明詞典――卜辭分類讀本》第302-303、305-306、336頁,中華書局2009年第2版。<br />
夏大兆《甲骨文字用研究》第693頁,安徽大学2014年博士学位论文。<br />
<br />
方述鑫等《甲骨金文字典》第444頁,巴蜀书社1993年。<br />
張世超等《金文形義通解》第1494-1497頁,中文出版社1996年。<br />
王文耀《簡明金文詞典》第26頁,上海辭書出版社1998年。<br />
<br />
徐在國《上博楚簡文字聲系(一~八)》第420-428頁,安徽大學出版社2013年。<br />
<br />
何琳儀《戰國古文字典――戰國文字聲系》第99頁,中華書局1998年。<br />
黄德宽主编《古文字谱系疏证》第一册第236-237頁,商务印书馆2007年。<br />
李学勤主编《字源》中册第546-547頁,天津古籍出版社2012年。<br />
劉志基主編《中國漢字文物大系》第六卷第314頁,大象出版社2013年。<br />
季旭昇《説文新證》第495頁,藝文印書館2014年。<br />
<br />
<h4>
文字編</h4>
李宗焜《甲骨文字編》下册第1342-1344頁,中華書局2012年。<br />
劉釗主編《新甲骨文編》(增訂本)第373-374頁,福建人民出版社2014年。<br />
<br />
董蓮池主編《新金文編》上册第760-763頁,作家出版社2011年。<br />
畢秀潔《商代金文全編》第一册第343-348、第三册1738頁,作家出版社2012年。<br />
<br />
饒宗頤《上博藏戰國楚竹書字匯》第480-482頁,安徽大學出版社2012年。<br />
李守奎等《包山楚墓文字全編》第221頁,上海古籍出版社2012年。<br />
李学勤主編《清華大學藏戰國竹簡(壹—叁)文字編》第158-159頁,中西書局2014年。<br />
<div>
<br />
湯志彪《三晋文字編》第二册第842-843頁,作家出版社2013年。</div>
張振謙《齊魯文字編》第二册第817-819頁,学苑出版社2014年。<br />
高明、涂白奎《古陶字録》第29頁,上海古籍出版社2014年。<br />
<br />
佐野光一編《木簡字典》第842頁,雄山閣出版1985年。<br />
陳松長《馬王堆簡帛文字編》第250頁,文物出版社2001年。<br />
方勇《秦簡牘文字編》第175頁,福建人民出版社2012年。<br />
<br />
梅原清山編《北魏楷書字典》第280頁,二玄社2003年。<br />
梅原清山编《唐楷书字典》第341頁,天津人民美术出版社2004年。<br />
禚效锋编《汉隶魏碑字典》上卷第41页,吉林文史出版社2012年。kirara0048http://www.blogger.com/profile/09252098960895947611noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2321535118814704082.post-10506327293406110802017-08-19T08:37:00.002+09:002017-11-28T22:12:40.788+09:00字典「士」<h2>
「士」</h2>
<h3>
釋義</h3>
<h4>
甲骨文</h4>
官名を表す。人名の前につける。<br />
<ol>
<li>名:職官名。
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">甲子卜,賓,貞:[⿱匕鬯]酒才(在)疾,不从<u>士</u>古。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》9560;賓三</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">庚午卜,出,貞:<u>士</u>[⿱㞢八]曰:以賈齊,以。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《英藏》1994;出一</div>
</li>
</ol>
<br />
<h4>
金文</h4>
男性および官名を表す。<br />
<ol>
<li>名:おとこ。(成人)男子の通称。
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">王令(命)南宮率王多<u>士</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
柞伯簋,《銘圖》05301;周中</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">敺(毆)孚(俘)<u>士</u>女、羊牛。</span><div style="float: right; text-align: right;">
師㝨簋,《銘圖》05366-05367;周晩</div>
</li>
<li>名:才能のある人。
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">咸畜胤<u>士</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
秦公簋,《銘圖》05370;春早</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">余咸畜胤<u>士</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
晋公盆,《銘圖》06274;春晩</div>
</li>
<li>名:職官名。人名の前につける。
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">王令<u>士</u>衜(道)歸(饋)貉子鹿三。</span><div style="float: right; text-align: right;">
貉子卣,《銘圖》13319;周早</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;"><u>士</u>戍右殷立中廷。</span><div style="float: right; text-align: right;">
殷簋,《銘圖》05305-05306;周中</div>
<br clear="all" />③<span style="color: #9fc5e8;">王乎(呼)<u>士</u>曶召克。</span><div style="float: right; text-align: right;">
克鐘,《銘圖》15292-15297;周晩</div>
</li>
<li>名:軍士。兵士。
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">凡興<u>士</u>被(披)甲,用兵五十人以上。</span><div style="float: right; text-align: right;">
新郪虎符,《銘圖》19176;戰晩</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">凡興<u>士</u>被(披)甲,用兵五十人以上。</span><div style="float: right; text-align: right;">
杜虎符,《銘圖》19177;戰晩</div>
</li>
</ol>
<br />
<h4>
楚簡</h4>
人の汎称、また役人の意味に用いられる。<br />
<ol>
<li>名: おとこ。(成人)男子の通称。また、ひと。
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;"><u>士</u>又(有)志於君子道胃(謂)之𠱾(志)<u>士</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
郭店《五行》7</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">[《清𫳝(廟)》曰:“肅雝顯相,濟濟]多<u>士</u>,秉文之德。”</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博一《孔子詩論》6</div>
<br clear="all" />③<span style="color: #9fc5e8;">𠭯<u>士</u>奮甲,殹(繄)民之秀。</span><div style="float: right; text-align: right;">
清華壹《耆夜》5</div>
</li>
<li>名: 才能のある人。賢い人。
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">躳(躬)與<u>士</u>凥(處)𪣬(館)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博五《苦成家父》1</div>
</li>
<li>名:卿士。役人。
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">姑(苦)城(成)[⿱爪家](家)父事[⿰⿻木𦥑攵](厲)公,爲<u>士</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博五《苦成家父》1</div>
</li>
<li>「士尹」: 職官名。司法官。
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">壬寅,五帀(師)<u>士尹</u>宜咎。</span><div style="float: right; text-align: right;">
包山《所属》185</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">里公邞眚(省)、<u>士尹</u>紬[⿱𠦉診](慎)[⿱反止](返)孑。</span><div style="float: right; text-align: right;">
包山《集箸言》122</div>
<br clear="all" />③<span style="color: #9fc5e8;"><u>士尹</u>□□之。</span><div style="float: right; text-align: right;">
夕陽坡1</div>
</li>
<li>「士𠂤(師)」: 職官名。司法官。
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;"><u>士帀(師)</u>墨、<u>士帀(師)</u>𬪌(陽)慶吉。</span><div style="float: right; text-align: right;">
包山《集箸》12</div>
</li>
</ol>
<br />
<h3>
釋形</h3>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhsZyaXVEjEZLGKXzXR_L-qXEallU3mx1hl8D5wuehHh5ICQnUYi7XbykkliAeXKkGf6MufV2uA5aJAqP8ko8-t26eoR_W3G0G6T3Ql4eq2W3urk7wcipj4nU37d7bZ5S4z2RHmqQNCk6i6/s1600/170820_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="516" data-original-width="1516" height="108" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhsZyaXVEjEZLGKXzXR_L-qXEallU3mx1hl8D5wuehHh5ICQnUYi7XbykkliAeXKkGf6MufV2uA5aJAqP8ko8-t26eoR_W3G0G6T3Ql4eq2W3urk7wcipj4nU37d7bZ5S4z2RHmqQNCk6i6/s320/170820_1.jpg" width="320" /></a></div>
斧鉞の象形。甲骨文では「王」と字体を共有していたが、のちに分化した(林沄)。<br />
漢代には中部両側に点を加えた字がみられる。<br />
<br />
<h3>
釋詞</h3>
甲骨文や戦国晋系文字では「在」が{士}に用いられており、{才}と{士}は同源詞である可能性がある。<br />
<br />
<br />
<a name='more'></a><br />
<h3>
参考・関連文献</h3>
<h4>
字詞典</h4>
方述鑫等《甲骨金文字典》第28頁,巴蜀书社1993年。<br />
張世超等《金文形義通解》第64-66頁,中文出版社1996年。<br />
王文耀《簡明金文詞典》第15-16頁,上海辭書出版社1998年。<br />
<br />
徐在國《上博楚簡文字聲系(一~八)》第432-435頁,安徽大學出版社2013年。<br />
<br />
何琳儀《戰國古文字典――戰國文字聲系》第102-103頁,中華書局1998年。<br />
黄德宽主编《古文字谱系疏证》第一册第247-248頁,商务印书馆2007年。<br />
李学勤主编《字源》上册第27頁,天津古籍出版社2012年。<br />
劉志基主編《中國漢字文物大系》第一卷第258-260頁,大象出版社2013年。<br />
季旭昇《説文新證》第59-60頁,藝文印書館2014年。<br />
<br />
<h4>
文字編</h4>
李宗焜《甲骨文字編》下册第1297-1302頁,中華書局2012年。<br />
劉釗主編《新甲骨文編》(增訂本)第18-19頁,福建人民出版社2014年。<br />
<br />
董蓮池主編《新金文編》上册第55-57頁,作家出版社2011年。<br />
<br />
饒宗頤《上博藏戰國楚竹書字匯》第217-218頁,安徽大學出版社2012年。<br />
李守奎等《包山楚墓文字全編》第21頁,上海古籍出版社2012年。<br />
李学勤主編《清華大學藏戰國竹簡(壹—叁)文字編》第14頁,中西書局2014年。<br />
<div>
<br />
吴良寶編纂《先秦貨幣文字編》 第8頁,福建人民出版社2006年。<br />
湯志彪《三晋文字編》第一册第47-49頁,作家出版社2013年。</div>
張振謙《齊魯文字編》第一册第57-62頁,学苑出版社2014年。<br />
高明、涂白奎《古陶字録》第98頁,上海古籍出版社2014年。<br />
<br />
佐野光一編《木簡字典》第180-181頁,雄山閣出版1985年。<br />
陳松長《馬王堆簡帛文字編》第12頁,文物出版社2001年。<br />
方勇《秦簡牘文字編》第9-10頁,福建人民出版社2012年。<br />
沈柏汘《〈北京大學藏西漢竹書・貳〉文字編》第30頁,彰化師範大學2014年碩士學位論文。<br />
<br />
梅原清山編《北魏楷書字典》第153-154頁,二玄社2003年。<br />
梅原清山编《唐楷书字典》第191-192頁,天津人民美术出版社2004年。<br />
禚效锋编《汉隶魏碑字典》上卷第40页,吉林文史出版社2012年。<br />
<br />
<h4>
論文</h4>
林沄《王、士同源及相关问题》,《容庚先生百年诞辰纪念文集》第113-123頁,広东人民出版社1998年;林沄《林沄学术文集》第22-29頁,中国大百科全书出版社1998年。kirara0048http://www.blogger.com/profile/09252098960895947611noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2321535118814704082.post-39278929974280745172017-08-15T05:57:00.001+09:002017-11-28T22:12:29.612+09:00字典「采」<h2>
「采」</h2>
<h3>
釋義</h3>
<h4>
甲骨文</h4>
特定の時間帯を表す「大采」「小采」の語に用いられる。一期甲骨文にしか見られず、以降は「朝」「莫(暮)」など別の用語に取って代えられたようである。<br />
<ol>
<li>「大采」「大采日」:時間詞。朝方。
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">癸亥卜,貞:旬。一月。昃雨自東。九日辛未<u>大采</u>各云(雲)自北。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》21021;𠂤小</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">丙午卜:今日其雨。<u>大采</u>雨,自北延[⿰戌大],少雨。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》20960;𠂤小</div>
<br clear="all" />③<span style="color: #9fc5e8;">乙卯卜,㱿,貞:今日王往于𦎫〼之日<u>大采</u>雨,王不[步]〼</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》12814正;典賓</div>
<br clear="all" />④<span style="color: #9fc5e8;">乙卯卜,㱿,貞:今日王往于〼之日<u>大采</u>雨,王不〼</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合補》3643正;典賓</div>
</li>
<li>「小采」「小采日」:時間詞。日暮れ頃。
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">癸巳卜,王:旬。四日丙申昃雨自東,<u>小采</u>既。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》20966;𠂤小</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">丁未卜:翌日雨。<u>小采</u>雨,東。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》21013;𠂤小</div>
<br clear="all" />③<span style="color: #9fc5e8;">今日<u>小采</u>允大雨。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》20397;𠂤小</div>
<br clear="all" />④<span style="color: #9fc5e8;">癸亥卜,貞:旬。乙丑夕雨。丁卯夕雨。戊<u>小采日</u>雨,風。己明啟。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》21016;𠂤小</div>
</li>
</ol>
<br />
<h4>
金文</h4>
西周における「采」は周王から貴族に与えられた土地を指す。他の賜与地と異なるのは、采主は租税を徴収したり服役を課したりすることができたものの土地の管理運営には携わらず、采の統治権はなお王室の下にあることである。<br />
<ol>
<li>名:采地。 王から貴族に与えられた土地。
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">今兄(貺)畀女(汝)䙐土,乍(作)乃<u>采</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
中鼎,《銘圖》02382;周早</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">王才(在)𢇛,易(賜)[⿺走𠳋](遣)<u>采</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
遣卣,《銘圖》13311;周早</div>
<br clear="all" />③<span style="color: #9fc5e8;">[⿸户貝](胥)朕<u>采</u>[⿸疒㚔]田、外臣僕。</span><div style="float: right; text-align: right;">
聞尊,《銘圖》11810;周早</div>
</li>
</ol>
<br />
<h4>
楚簡</h4>
{彩}{綵}の意味に用いられる。郭店《性自命出》「<span style="color: #9fc5e8;">采</span>」を上博一《性情論》は「<span style="color: #9fc5e8;">㥒</span>」に作る。<br />
<ol>
<li>動: みだれる。=㥒<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">不又(有)夫柬﹦(簡簡)之心則<u>采</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
郭店《性自命出》45</div>
</li>
<li>「采(綵)勿(物)」:彩色を施した旌旗・衣服など。その彩色によって貴賤を区別した。
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">𪴨﹦(業業)天[⿱陀土](地),焚﹦(紛紛)而多<u>采(綵)勿(物)</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博三《恒先》8</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">恙(祥)宜(義)、利丂(巧)、<u>采(綵)勿(物)</u>,出於[⿱乍又](作)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博三《恒先》7</div>
</li>
</ol>
<br />
<h3>
釋形</h3>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh2MNKUh1pw3jogtR79wu4EjDpTewClramEELi4Ya98lXYiYxQN24_SvE3083kbFMYheYMqcZRIS8mpv6R1no38HQpBr5nCkZB8Ka_brgKmq0QcJbIB1R_D7d5i8NkdFsBOSyIDx1PICgGc/s1600/170815_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="365" data-original-width="1600" height="73" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh2MNKUh1pw3jogtR79wu4EjDpTewClramEELi4Ya98lXYiYxQN24_SvE3083kbFMYheYMqcZRIS8mpv6R1no38HQpBr5nCkZB8Ka_brgKmq0QcJbIB1R_D7d5i8NkdFsBOSyIDx1PICgGc/s320/170815_1.jpg" width="320" /></a></div>
「爪」(手の象形)と、「木」または「枼(あるいは“㕖”[1])」からなり、手で葉(あるいは実)を摘み取るさまの象形で、「採」の初文。甲骨文の二種の字体のうち、ただの「木」に従う字体が後代に引き継がれた。<br />
<br />
<h3>
釋詞</h3>
「采」声字は「取る」「彩る」義を共有する。<br />
<br />
<br />
<a name='more'></a><br />
<h3>
参考・関連文献</h3>
<h4>
文中出典</h4>
<a href="http://kirara0048.blogspot.jp/2017/08/blog-post_11.html#s1" name="sft1">[1]</a>刘桓《㕖字补释》,《甲骨集史》第244-247頁,中华书局2008年。<br />
<br />
<h4>
字詞典</h4>
徐中舒主编《甲骨文字典》第651頁,四川辞书出版社1989年。<br />
劉興隆《新編甲骨文字典》第342頁,國际文化出版1993年。<br />
于省吾主編《甲骨文字詁林》第二册第1366-1369頁,中華書局1996年。<br />
崔恒升《简明甲骨文词典》(增订本)第39、75、359頁,安徽教育出版社2001年。<br />
马如森《殷墟甲骨文实用字典》第144頁,上海大学出版社2008年。<br />
趙誠《甲骨文簡明詞典――卜辭分類讀本》第260、261頁,中華書局2009年第2版。<br />
夏大兆《甲骨文字用研究》第541頁,安徽大学2014年博士学位论文。<br />
<br />
方述鑫等《甲骨金文字典》第435-436頁,巴蜀书社1993年。<br />
張世超等《金文形義通解》第1464頁,中文出版社1996年。<br />
王文耀《簡明金文詞典》第206頁,上海辭書出版社1998年。<br />
<br />
徐在國《上博楚簡文字聲系(一~八)》第419頁,安徽大學出版社2013年。<br />
<br />
何琳儀《戰國古文字典――戰國文字聲系》第97頁,中華書局1998年。<br />
黄德宽主编《古文字谱系疏证》第一册第232頁,商务印书馆2007年。<br />
李学勤主编《字源》中册第535-536頁,天津古籍出版社2012年。<br />
劉志基主編《中國漢字文物大系》第六卷第256-258頁,大象出版社2013年。<br />
季旭昇《説文新證》第490-491頁,藝文印書館2014年。<br />
<br />
<h4>
文字編</h4>
李宗焜《甲骨文字編》中册第501頁,中華書局2012年。<br />
劉釗主編《新甲骨文編》(增訂本)第364頁,福建人民出版社2014年。<br />
<br />
董蓮池主編《新金文編》中册第737頁,作家出版社2011年。<br />
<br />
饒宗頤《上博藏戰國楚竹書字匯》第749頁,安徽大學出版社2012年。<br />
<div>
<br /></div>
張振謙《齊魯文字編》第二册第792頁,学苑出版社2014年。<br />
<br />
佐野光一編《木簡字典》第736頁,雄山閣出版1985年。<br />
陳松長《馬王堆簡帛文字編》第229頁,文物出版社2001年。<br />
方勇《秦簡牘文字編》第172頁,福建人民出版社2012年。<br />
沈柏汘《〈北京大學藏西漢竹書・貳〉文字編》第793頁,彰化師範大學2014年碩士學位論文。<br />
<br />
梅原清山編《北魏楷書字典》第653頁,二玄社2003年。<br />
梅原清山编《唐楷书字典》第806頁,天津人民美术出版社2004年。<br />
禚效锋编《汉隶魏碑字典》上卷第592页,吉林文史出版社2012年。<br />
<br />
<h4>
論文</h4>
李春利《两周时期采邑制度的演变》,南开大学2013年博士学位论文。kirara0048http://www.blogger.com/profile/09252098960895947611noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2321535118814704082.post-4915057980275467942017-08-11T03:15:00.001+09:002017-08-12T08:03:50.650+09:00字典「再」<h2>
「再」</h2>
<h3>
釋義</h3>
<h4>
甲骨文</h4>
残辞に一例みえるのみで、意味は不明。<br />
<ol>
<li>①<span style="color: #9fc5e8;">〼<u>再</u>允〼</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》7660;典賓</div>
</li>
</ol>
<br />
<h4>
金文</h4>
西周期の例はない。「二番目」「二回目」「ふたたび」の意味で用いられる。「<span style="color: #9fc5e8;">閏再某月</span>」は二回目の月(閏月)のことで、秦簡にも同用法が見られる。<br />
<ol>
<li>数:二度、二回。二回目、二番目。
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">隹(唯)廿又<u>再</u>祀。</span><div style="float: right; text-align: right;">
𠫑羌鐘,《銘圖》15425-15429;戰早</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">元年閏<u>再</u>十二月丙午。</span><div style="float: right; text-align: right;">
元年閏矛,《銘圖》17668-17669;戰晩</div>
</li>
<li>副:ふたたび。かさねて。もう一度。
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">尸(夷)用或敢<u>[⿱再口](再)</u>𢱭(拜)𩒨(稽)首。</span><div style="float: right; text-align: right;">
叔夷鎛,《銘圖》15829;春晩</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">𬯔(陳)喜<u>[⿱再口](再)</u>立(涖)事歲。</span><div style="float: right; text-align: right;">
陳喜壺,《銘圖》12400;戰早</div>
<br clear="all" />③<span style="color: #9fc5e8;">奠(鄭)昜、𬯔(陳)𠭁(得)<u>再</u>立(蒞)事歲。</span><div style="float: right; text-align: right;">
陳璋壺,《銘圖》12410-12411;戰中</div>
</li>
</ol>
<br />
<h4>
楚簡</h4>
「ふたたび」「くりかえし」の意味で用いられる。《芮良夫毖》にみえる「<span style="color: #9fc5e8;">再終</span>」は二組からなる詩のこと<a href="http://kirara0048.blogspot.jp/2017/08/blog-post_11.html#sft1" name="s1">[1]</a>。<br />
<ol>
<li>数:二度、二回。二回目、二番目。
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">内(芮)良夫乃[⿱乍又](作)䛑(毖)<u>再</u>夂(終)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
清華叁《芮良夫毖》2</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">𫊟(吾)甬(用)[⿱乍又](作)(作)䛑(毖)<u>再</u>夂(終)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
清華叁《芮良夫毖》28</div>
</li>
<li>動:くり返す。ふたたびおこる。
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">䆤(窮)達以旹(時),𫲪(幽)明不<u>再</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
郭店《窮達以時》15</div>
</li>
<li>副:ふたたび。かさねて。もう一度。
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">[⿰忄𠤕](疑)取<u>再</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
郭店《語叢二》49</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">𢘓(謀)亡(無)小大,而器不<u>再</u>利。</span><div style="float: right; text-align: right;">
清華叁《芮良夫毖》26</div>
</li>
<li>「再三」:何度も。たびたび。
<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">大(太)子<u>再三</u>,肰(然)句(後)並聖(聽)之。</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博二《昔者君老》1</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">[⿰才匕](必)<u>再三</u>進夫﹦(大夫)而與之[⿸虍皆](偕)[⿱⿴囗者心](圖)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
清華陸《鄭武夫人規孺子》1</div>
</li>
</ol>
<br />
<h3>
釋形</h3>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEih1I67nVEi2MtB4Bhr7Zw96M13ppmQ1XmUjUc0pT5fAPBDOn58pyMSkjsxoznzMAMucvkKMQMYXpzYS-AI6aiwMFTyvRi9HK9ItnS5QgtRrF78VPNIE7q8cySheT8XiuqzcgaBs4EqrZWu/s1600/170811_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="516" data-original-width="1471" height="112" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEih1I67nVEi2MtB4Bhr7Zw96M13ppmQ1XmUjUc0pT5fAPBDOn58pyMSkjsxoznzMAMucvkKMQMYXpzYS-AI6aiwMFTyvRi9HK9ItnS5QgtRrF78VPNIE7q8cySheT8XiuqzcgaBs4EqrZWu/s320/170811_1.jpg" width="320" /></a></div>
甲骨文は残辞で文意は不明だが、後代の字形や甲骨文の「冓」「爯」の下部との比較から「再」と見られている。構意には定説がなく、不明。<br />
春秋戦国時代には意符「二」を加えた字体や、羨符「口」を加えた字体が見られる。<br />
秦代の字形は下部が「肉」に似るが、漢代には直線化された。説文小篆は明らかに漢隷の字形から作られたもので、秦篆とは異なる。<br />
六朝楷書では中央縦画を下まで伸ばす字体が用いられたが、説文小篆を楷書化した字体が《干禄字書》の正体・開成石経の規範字体とされ、以降の字書に引き継がれた。さらに《字彙》では中央横画が短くなり(理由不明)、これが康煕字典体および現在の規範字体のもととなっている。<br />
<br />
<h3>
釋詞</h3>
待考。<br />
<br />
<br />
<a name='more'></a><br />
<h3>
参考・関連文献</h3>
<h4>
文中出典</h4>
<a href="http://kirara0048.blogspot.jp/2017/08/blog-post_11.html#s1" name="sft1">[1]</a>方建軍《清華簡“作歌一終”等語解義》,復旦大學出土文獻與古文字研究中心網2014年6月16日。<br />
<br />
<h4>
字詞典</h4>
徐中舒主编《甲骨文字典》第444頁,四川辞书出版社1989年。<br />
劉興隆《新編甲骨文字典》第240頁,國际文化出版1993年。<br />
马如森《殷墟甲骨文实用字典》第101頁,上海大学出版社2008年。<br />
<br />
方述鑫等《甲骨金文字典》第307頁,巴蜀书社1993年。<br />
張世超等《金文形義通解》第937-938頁,中文出版社1996年。<br />
王文耀《簡明金文詞典》第120頁,上海辭書出版社1998年。<br />
<br />
徐在國《上博楚簡文字聲系(一~八)》第382-383頁,安徽大學出版社2013年。<br />
<br />
何琳儀《戰國古文字典――戰國文字聲系》第87頁,中華書局1998年。<br />
黄德宽主编《古文字谱系疏证》第一册第206頁,商务印书馆2007年。<br />
李学勤主编《字源》上册第337頁,天津古籍出版社2012年。<br />
劉志基主編《中國漢字文物大系》第四卷第348-350頁,大象出版社2013年。<br />
季旭昇《説文新證》第595頁,藝文印書館2014年。<br />
<br />
<h4>
文字編</h4>
李宗焜《甲骨文字編》下册第1208頁,中華書局2012年。<br />
劉釗主編《新甲骨文編》(增訂本)第254頁,福建人民出版社2014年。<br />
<br />
董蓮池主編《新金文編》下册第457頁,作家出版社2011年。<br />
<br />
李学勤主編《清華大學藏戰國竹簡(壹—叁)文字編》第110頁,中西書局2014年。<br />
<div>
<br />
湯志彪《三晋文字編》第二册第543頁,作家出版社2013年。</div>
張振謙《齊魯文字編》第二册第515-517頁,学苑出版社2014年。<br />
高明、涂白奎《古陶字録》第3頁,上海古籍出版社2014年。<br />
<br />
佐野光一編《木簡字典》第85-86頁,雄山閣出版1985年。<br />
陳松長《馬王堆簡帛文字編》第152頁,文物出版社2001年。<br />
方勇《秦簡牘文字編》第110頁,福建人民出版社2012年。<br />
<br />
梅原清山編《北魏楷書字典》第78頁,二玄社2003年。<br />
梅原清山编《唐楷书字典》第92-93頁,天津人民美术出版社2004年。<br />
禚效锋编《汉隶魏碑字典》上卷第306-307页,吉林文史出版社2012年。<br />
<br />
<h4>
論文</h4>
唐蘭《𠫑羌鐘考釋》,《國立北平圖書館館刊》第6卷第1期,臺灣學生書局1932年;《唐蘭全集》第一冊第265-270頁,上海古籍出版社2015年。<br />
徐山《释“冓、再、爯”》,《中国文字研究》第五辑第145-146頁,上海人民出版社2004年。<br />
武振玉《两周金文词类研究(虚词篇)》第145頁,吉林大学2006年博士学位论文。kirara0048http://www.blogger.com/profile/09252098960895947611noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2321535118814704082.post-64298428222388272432017-08-06T19:19:00.000+09:002017-08-06T19:26:47.106+09:00字典「宰」<h2>
「宰」</h2>
<h3>
釋義</h3>
<h4>
甲骨文</h4>
五期甲骨文に「<span style="color: #9fc5e8;">宰丰</span>」が数例見えるのみである。「宰」は職名、「丰」は人名である。<br />
<ol>
<li>名:職官名。<br />
①<span style="color: #9fc5e8;">王曰刞大乙[⿱隹示]于白麓𥑿<u>宰</u>丰。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》35501;黄一</div>
<br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;">王易(賜)<u>宰</u>丰。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合補》11299反;黄一</div>
</li>
</ol>
<br />
<h4>
金文</h4>
職官名。主に人名の前につけて「宰某」の形で用いられる。特に周中晩期に多く見られる冊命儀礼においては補佐を行い、銘文では「<span style="color: #9fc5e8;">宰某右某,入門,立中廷。</span>」のような文章が決まり文句になっている。<br />
<ol>
<li>名:職官名。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">王[⿱火女](光)<u>宰</u>甫貝五朋。</span><div style="float: right; text-align: right;">
宰甫卣,《銘圖》13303;商晩</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;"><u>宰</u>𣍧(胐)右乍(作)册吴,入門,立中廷。</span><div style="float: right; text-align: right;">
作册吴方彝蓋,《銘圖》13545;周中</div>
<br clear="all" />③<span style="color: #9fc5e8;"><u>宰</u>引右頌,入門,立中廷。</span><div style="float: right; text-align: right;">
頌壺,《銘圖》12451-12452;周晩</div>
</li>
</ol>
<br />
<h4>
楚簡</h4>
楚簡においては「刀」を加えた異体字が多く用いられる。「宰尹」は《韓非子・八説》で料理人とされているが、楚簡ではそのような記述はみえない。<br />
<ol>
<li>名:職官。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">八月[⿱丙口](丙)戌之日,<u>[⿸宰刂](宰)</u>𥎵受[⿱几日](幾)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
包山《受幾》36</div>
<br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;">季𬨤(桓)子史(使)中(仲)弓爲<u>[⿸宰刃](宰)</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博三《仲弓》1</div>
<br clear="all" />
③<span style="color: #9fc5e8;">史(使)[⿱隹吕](雍)也從於<u>[⿸宰刃](宰)</u>夫之𨒥(後)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博三《仲弓》1</div>
<br clear="all" />
</li>
<li>「太宰」:職官名。王の側近。楚では地方官。
<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;"><u>大(太)𠹼(宰)</u>之駵(騮)爲左驂。</span><div style="float: right; text-align: right;">
曾侯乙《乘馬》175</div>
<br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;">七夫﹦(大夫)所[⿱歐巿]<u>大(太)𠹼(宰)</u>[⿰匹馬]﹦(匹馬)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
曾侯乙《敺馬》210</div>
<br clear="all" />
③<span style="color: #9fc5e8;">新都南陵<u>大(太)宰</u>䜌(欒)[⿸疒首](憂)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
包山《疋獄》102</div>
<br clear="all" />
④<span style="color: #9fc5e8;">[⿱𢽟貝]尹皆紿[⿰紿⿹𠃌一]丌(其)言以告<u>大(太)[⿸宰刂](宰)</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博四《柬大王泊旱》19</div>
<br clear="all" />⑤<span style="color: #9fc5e8;">五(伍)員爲吴<u>大(太)[⿸宰刂](宰)</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
清華貳《繫年》第十五章83</div>
<br clear="all" />⑥<span style="color: #9fc5e8;">奠(鄭)<u>大(太)[⿸宰刂](宰)</u>[⿰忄旂](欣)亦𨑓(起)𥛔(禍)於奠(鄭)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
清華貳《繫年》第二十三章131</div>
<br clear="all" />⑦<span style="color: #9fc5e8;">楚恭(共)王又(有)𨚮(伯)州利(犁),以爲<u>大(太)宰</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
清華叁《良臣》11</div>
</li>
<li>「宰尹」:職官名。地方に配置され、治獄(裁判)に関わっている。
<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;"><u>𠹼(宰)尹</u>臣之騏爲右[⿰馬𤰇](服)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
曾侯乙《乘馬》154</div>
<br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;"><u>𠹼(宰)尹</u>臣之黄爲右[⿰馬𤰇](服)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
曾侯乙《乘馬》155</div>
<br clear="all" />
③<span style="color: #9fc5e8;">以[⿲彳乃攵]<u>[⿸宰刂](宰)尹</u>[⿰弓𠓥]與〼。</span><div style="float: right; text-align: right;">
葛陵《卜筮祭禱》甲三356</div>
<br clear="all" />
④<span style="color: #9fc5e8;">福昜(陽)<u>[⿸宰刂](宰)尹</u>之州里公婁毛受[[⿱几日](幾)]。</span><div style="float: right; text-align: right;">
包山《受幾》37</div>
</li>
<li>「少宰尹」:職官名。宰尹の副職。
<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">䢿(鄢)[⿱宀邑]夫﹦(大夫)命<u>少[⿸宰刂](宰)尹</u>鄩𫌳。</span><div style="float: right; text-align: right;">
包山《集箸言》157</div>
<br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;">䢿(鄢)<u>少宰尹</u>𫑜〈鄩〉𫌳以此[⿱竹𠱾](志)至(致)命。</span><div style="float: right; text-align: right;">
包山《集箸言》157反</div>
<br clear="all" />
</li>
</ol>
<br />
<h3>
釋形</h3>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiMOdRTyulnzCOYSJ0rSOuyjAtWAGkrarhl4r9D1-GuroO2o8ecZr9y3Ot79kr6xiuwJmjiHEf_nGy_VJqhLhI_c_Y3XhBe0B4eyxwc7epAqIPg9KDcG4jYaqsY2W5UamROm6vbmwGycAUU/s1600/170807_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="719" data-original-width="1600" height="143" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiMOdRTyulnzCOYSJ0rSOuyjAtWAGkrarhl4r9D1-GuroO2o8ecZr9y3Ot79kr6xiuwJmjiHEf_nGy_VJqhLhI_c_Y3XhBe0B4eyxwc7epAqIPg9KDcG4jYaqsY2W5UamROm6vbmwGycAUU/s320/170807_1.jpg" width="320" /></a></div>
「宀」と「䇂」に従う。「䇂」は「乂」の初文で、草を刈る鎌の象形<a href="http://kirara0048.blogspot.jp/2017/08/blog-post.html#sft1" name="s1">[1]</a>。「宰」はおそらく「䇂」に「宀」を加えた形声字(樂郊)。下部の「䇂」は後代に近形の「辛」と同形となった。<br />
下部を「辛」として罪人と結びつける説があるが、誤りである。<br />
<br />
<h3>
釋詞</h3>
「宰」と「䇂(乂)」は{割断}義を共有する。<br />
<ul>
<li>乂,《説文》十二篇下《丿部》「<span style="color: #9fc5e8;">芟艸也。</span>」(266上)</li>
<li>宰,《慧琳音義》卷十八《十輪經》第三卷音義引《考聲》「<span style="color: #9fc5e8;">大也,理也,制斷也。</span>」(816下)</li>
</ul>
また{治理}義を共有する。<br />
<ul>
<li>乂,《爾雅・釋詁》「<span style="color: #9fc5e8;">治也。</span>」</li>
<li>宰,《玉篇》卷十一《宀部》「<span style="color: #9fc5e8;">治也,制也。</span>」(209)</li>
</ul>
<br />
「宰」「䇂」「司」はしばしば互いに交替する。<br />
<ul>
<li>《説文》六篇上《木部》「<span style="color: #9fc5e8;">梓,楸也。从木,宰省聲。榟,或不省。</span>」(111上)</li>
<li>《説文》十四篇下《辛部》「<span style="color: #9fc5e8;">辭,說也。𤔲,籒文辭,从司。</span>」(311上)、兮甲盤「<span style="color: #9fc5e8;">王令甲政𬋹(司)成周亖(四)方責(積)。</span>」(《銘圖》14539)</li>
<li>《龍龕》卷四《肉部》去聲「<span style="color: #9fc5e8;">𦛛,俗。䏤,古。𦞤,今。</span>」(413)</li>
</ul>
したがって{宰}、{䇂}、{司}はおそらく同源詞である。「宰」は「䇂」声字と考えられる。<br />
ただし、「宰」の声符である「䇂(乂)」と後代の「乂」とは音が異なっており、或いは「䇂(乂)」は異音同義の二詞同居字かもしれない。<br />
<br />
<br />
<a name='more'></a><br />
<h3>
参考・関連文献</h3>
<h4>
文中出典</h4>
<a href="http://kirara0048.blogspot.jp/2017/08/blog-post.html#s1" name="sft1">[1]</a>裘錫圭《甲骨文字考釋(八篇)・釋“[⿰⿱屮屮䇂]”“[⿰禾䇂]”》,《裘錫圭學術文集・甲骨文卷》第72-76頁,復旦大學出版社2012年。<br />
<br />
<h4>
字詞典</h4>
徐中舒主编《甲骨文字典》第805-806頁,四川辞书出版社1989年。<br />
劉興隆《新編甲骨文字典》第442頁,國际文化出版1993年。<br />
于省吾主編《甲骨文字詁林》第三册第2042-2043頁、第四册第3592-3593頁,中華書局1996年。<br />
崔恒升《简明甲骨文词典》(增订本)第503頁,安徽教育出版社2001年。<br />
马如森《殷墟甲骨文实用字典》第177頁,上海大学出版社2008年。<br />
趙誠《甲骨文簡明詞典――卜辭分類讀本》第61、124、167頁,中華書局2009年第2版。<br />
夏大兆《甲骨文字用研究》第598頁,安徽大学2014年博士学位论文。<br />
落合淳思《甲骨文辞典》第509-510頁,朋友書店2016年。<br />
<br />
方述鑫等《甲骨金文字典》第542頁,巴蜀书社1993年。<br />
張世超等《金文形義通解》第1846-1848頁,中文出版社1996年。<br />
王文耀《簡明金文詞典》第295-296頁,上海辭書出版社1998年。<br />
<br />
徐在國《上博楚簡文字聲系(一~八)》第383-384頁,安徽大學出版社2013年。<br />
<br />
何琳儀《戰國古文字典――戰國文字聲系》第87頁,中華書局1998年。<br />
黄德宽主编《古文字谱系疏证》第一册第207、208頁,商务印书馆2007年。<br />
李学勤主编《字源》中册第1002-1004頁,天津古籍出版社2012年。<br />
劉志基主編《中國漢字文物大系》第七卷第459-462頁,大象出版社2013年。<br />
季旭昇《説文新證》第595頁,藝文印書館2014年。<br />
<br />
<h4>
文字編</h4>
李宗焜《甲骨文字編》中册第783頁,中華書局2012年。<br />
劉釗主編《新甲骨文編》(增訂本)第443頁,福建人民出版社2014年。<br />
<br />
董蓮池主編《新金文編》下册第1002-1004頁,作家出版社2011年。<br />
畢秀潔《商代金文全編》第一册第393頁,作家出版社2012年。<br />
<br />
饒宗頤《上博藏戰國楚竹書字匯》第195-196頁,安徽大學出版社2012年。<br />
李守奎等《包山楚墓文字全編》第314頁,上海古籍出版社2012年。<br />
李学勤主編《清華大學藏戰國竹簡(壹—叁)文字編》第202頁,中西書局2014年。<br />
<div>
<br /></div>
張振謙《齊魯文字編》第三册第1048-1049頁,学苑出版社2014年。<br />
<br />
佐野光一編《木簡字典》第222頁,雄山閣出版1985年。<br />
陳松長《馬王堆簡帛文字編》第305頁,文物出版社2001年。<br />
沈柏汘《〈北京大學藏西漢竹書・貳〉文字編》第425頁,彰化師範大學2014年碩士學位論文。<br />
<br />
梅原清山編《北魏楷書字典》第188頁,二玄社2003年。<br />
梅原清山编《唐楷书字典》第232頁,天津人民美术出版社2004年。<br />
<br />
<h4>
論文</h4>
樂郊《說“宰”》,復旦大學出土文獻與古文字研究中心網2009年4月12日。<br />
許慜慧《古文字資料中的戰國職官研究》第98、180-182頁,復旦大學2014年博士學位論文。kirara0048http://www.blogger.com/profile/09252098960895947611noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2321535118814704082.post-57959684864856418272017-08-06T02:28:00.000+09:002018-01-23T17:28:36.768+09:00大熊肇『字体変遷字典:【女】』訂補各文中で△は該字を示す。<br />
<h3>
P214「奴」字第1行第3列<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEijyuuYatZZnAM3i4ILSlnvpOkjmT-Ip_p6lmHTr-GeYV1DxtzXwrzaN4MyD3iIUKw7dxo7FaEXHK7AbvbGnpIU2QaKL6LZtGpP9ILnIRvXJRq_XkYfN0-mpbfVjEcgd3Brqs_ecQkVy0Hj/s1600/p214_6_3.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEijyuuYatZZnAM3i4ILSlnvpOkjmT-Ip_p6lmHTr-GeYV1DxtzXwrzaN4MyD3iIUKw7dxo7FaEXHK7AbvbGnpIU2QaKL6LZtGpP9ILnIRvXJRq_XkYfN0-mpbfVjEcgd3Brqs_ecQkVy0Hj/s26/p214_6_3.jpg" /></a>“甲骨”</h3>
この字形(摹本)の出典は《合集》8251正である。<br />
<ol>
<li><span style="color: #9fc5e8;">〼[王占]曰:吉。<u>△</u>〼□曰𫭠(往)仌〼□毓。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》8251正;典賓</div>
</li>
</ol>
△は<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg45Lo64Nb9Yn1YaLJFFjg7o4rDPVD71KXrDAE0nW7AXpA1N3Em_UpKckpxrlORSg7NESJMB24YJCqgxVBYoG6YiI1M_sW-qIGZ_cu5zF_3TvSrtKagK6TjY2prESNX9cfj-ILtiRXwgfyu/s1600/p214_6_3_2.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg45Lo64Nb9Yn1YaLJFFjg7o4rDPVD71KXrDAE0nW7AXpA1N3Em_UpKckpxrlORSg7NESJMB24YJCqgxVBYoG6YiI1M_sW-qIGZ_cu5zF_3TvSrtKagK6TjY2prESNX9cfj-ILtiRXwgfyu/s26/p214_6_3_2.jpg" /></a>と<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjfV_fK8Mu1HAFWtH3uHkih26SruvrH0cRZ3qCKpTZ2eiva_oNHq6Trp0ig_azaOqPd51VCIWGIss1HyOTrTaJ1PIYmLO03g7sDZ4kCgI0J55YAIrLswMwnMDSpfWN291AoWT_FZqXzVHdj/s1600/p214_6_3_3.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjfV_fK8Mu1HAFWtH3uHkih26SruvrH0cRZ3qCKpTZ2eiva_oNHq6Trp0ig_azaOqPd51VCIWGIss1HyOTrTaJ1PIYmLO03g7sDZ4kCgI0J55YAIrLswMwnMDSpfWN291AoWT_FZqXzVHdj/s26/p214_6_3_3.jpg" /></a>と小点に従う。一般に「女」旁は跪いた姿を描き、足を伸ばした<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg45Lo64Nb9Yn1YaLJFFjg7o4rDPVD71KXrDAE0nW7AXpA1N3Em_UpKckpxrlORSg7NESJMB24YJCqgxVBYoG6YiI1M_sW-qIGZ_cu5zF_3TvSrtKagK6TjY2prESNX9cfj-ILtiRXwgfyu/s1600/p214_6_3_2.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg45Lo64Nb9Yn1YaLJFFjg7o4rDPVD71KXrDAE0nW7AXpA1N3Em_UpKckpxrlORSg7NESJMB24YJCqgxVBYoG6YiI1M_sW-qIGZ_cu5zF_3TvSrtKagK6TjY2prESNX9cfj-ILtiRXwgfyu/s26/p214_6_3_2.jpg" /></a>のように作るのは稀である。逆に、(1)にも用いられている「毓」字(<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEghRF7e64mv28xLXuupgPAeFOdcJQC6afh7YzjADw2IyfH9-XnLzLbp0c3sy54GPWlPqQunPjmzC2h89WL0WTJBW9F0IIWWbiDd0-fFQJ75XBIyRfHNm7UOW0hs4MwNEfxLV81pCTYkmvS8/s1600/p214_6_3_4.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEghRF7e64mv28xLXuupgPAeFOdcJQC6afh7YzjADw2IyfH9-XnLzLbp0c3sy54GPWlPqQunPjmzC2h89WL0WTJBW9F0IIWWbiDd0-fFQJ75XBIyRfHNm7UOW0hs4MwNEfxLV81pCTYkmvS8/s26/p214_6_3_4.jpg" /></a>)は、一般に足を伸ばした「女」旁(<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg45Lo64Nb9Yn1YaLJFFjg7o4rDPVD71KXrDAE0nW7AXpA1N3Em_UpKckpxrlORSg7NESJMB24YJCqgxVBYoG6YiI1M_sW-qIGZ_cu5zF_3TvSrtKagK6TjY2prESNX9cfj-ILtiRXwgfyu/s1600/p214_6_3_2.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg45Lo64Nb9Yn1YaLJFFjg7o4rDPVD71KXrDAE0nW7AXpA1N3Em_UpKckpxrlORSg7NESJMB24YJCqgxVBYoG6YiI1M_sW-qIGZ_cu5zF_3TvSrtKagK6TjY2prESNX9cfj-ILtiRXwgfyu/s26/p214_6_3_2.jpg" /></a>)と上下逆向きの「子」と小点に従う。したがって、△は「毓」から派生した字、或いは「毓」の訛字と考えられる。<br />
また、この字はこの片にしか見えず、残辞で文意も明らかではない。“奴”と隷定するのは良いとしても、後代の「奴」字との繋がりは認められず、「奴」の甲骨文として扱うのは不適と思われる。<br />
<br />
<h3>
P214「好」字第1-2行第1列“甲骨”、第3-4行第1列“金文”、第1-2行第2列“金文”</h3>
殷墟甲骨文や商金文には「<span style="color: #9fc5e8;">帚(婦)好</span>」が多く見られる。<br />
<ol>
<li value="2"><span style="color: #9fc5e8;">已丑卜,㱿,貞:翌庚寅,<u>帚(婦)好</u>娩。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》154;典賓</div>
</li>
<li><span style="color: #9fc5e8;">辛丑卜,㱿,貞:<u>帚(婦)好</u>㞢(有)子。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》94正;典賓</div>
</li>
</ol>
「婦好」は武丁の妻で、金文はその墓から出土した銅器のものである。<br />
甲骨文には「婦好」のほかに「<span style="color: #9fc5e8;">婦妌</span>」「<span style="color: #9fc5e8;">婦姼</span>」「<span style="color: #9fc5e8;">婦娘</span>」など多くの「婦某」が多数みられる。「婦」は王の配偶者、あるいはなんらかの身分・地位をもった者の称号である。下一字はは人名・族名を表しており、「<span style="color: #9fc5e8;">婦井</span>」「<span style="color: #9fc5e8;">婦多</span>」「<span style="color: #9fc5e8;">婦良</span>」の例があることからもわかるように、女偏は「婦」の人名を表す際にしばしば付け加えられるものである。<br />
したがって、「婦好」の「好」は「子」に女偏を加えた人名専用字で、後代の【喜好】の「好」とは関係がない。同様に甲骨文にみえる女に従う字の多くは婦名専字で、後代の同形字とは無関係である。<br />
<br />
また第3行第1列<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEihNqbhSNfu1BVnzvLhPX3ev-ijkePVYC2lnLLVoQEK8o3oCzGB8HgX0RLw1w1wHCHEkLIu9Lkf1PHiUfMTmhDZnAWfOdNuZukNv2JUH1tng6lbZDUKfYXenJDWUim1sZIuvIOdELXhL9kZ/s1600/p214_11_3.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEihNqbhSNfu1BVnzvLhPX3ev-ijkePVYC2lnLLVoQEK8o3oCzGB8HgX0RLw1w1wHCHEkLIu9Lkf1PHiUfMTmhDZnAWfOdNuZukNv2JUH1tng6lbZDUKfYXenJDWUim1sZIuvIOdELXhL9kZ/s26/p214_11_3.jpg" /></a>“金文”の字は二つの「女」に従うが、右側は「婦」の女偏である。これは「婦好」のそれぞれの女偏を対称に配置して芸術性を高めたものである。商代金文の族徽銘文はロゴのようなものなので、文字として考える場合注意が必要である。<br />
<br />
<h3>
P216「如」字第1行第1列<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjY0vn0c9C8if3j_ZfFqcFt6uQb_siIWruB8rUtB8UQsIk6TMbgpOVpllfrYgnBOIiAS8MuiLuFzQYjx4kseXnvHpcjbvzze05bny_DfCdrXKhjef5p7YrtMP3Ji7HOIT5GypCyHpc83lPi/s1600/p216_1_3.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjY0vn0c9C8if3j_ZfFqcFt6uQb_siIWruB8rUtB8UQsIk6TMbgpOVpllfrYgnBOIiAS8MuiLuFzQYjx4kseXnvHpcjbvzze05bny_DfCdrXKhjef5p7YrtMP3Ji7HOIT5GypCyHpc83lPi/s26/p216_1_3.jpg" /></a>“甲骨”</h3>
「女」は手を胸の前で交差させた形であるが、△が従うのは後ろ手に縛られた人の象形である。△は「訊」の初文で、黄組甲骨文や西周金文では「幺」が意符として加えられている。<br />
<span style="font-size: x-small;">参考:張亞初《甲骨金文零釋・释訊》,《古文字研究》第六輯,中華書局1981年;宋鎮豪、段志洪主編《甲骨文獻集成》第十三册,四川大學出版社2001年。等</span><br />
<br />
<h3>
P216「如」字第2行第1列<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjm_1P2rLbZzq8BsdBUS1XnrApHFH7r0nkhFwLy1HIkibTrFhR88ysU0lrQuVIrnurqoEG72KF2_5NubMmsnH-TRMzL77P3rMW614zjg82s9fDmdgNqnCHoifsFmK3utlI_IcJ3_efuBev5/s1600/p216_2_3.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjm_1P2rLbZzq8BsdBUS1XnrApHFH7r0nkhFwLy1HIkibTrFhR88ysU0lrQuVIrnurqoEG72KF2_5NubMmsnH-TRMzL77P3rMW614zjg82s9fDmdgNqnCHoifsFmK3utlI_IcJ3_efuBev5/s26/p216_2_3.jpg" /></a>“甲骨”</h3>
この字形(摹本)の出典は《合集》13944である。<br />
<ol>
<li value="4"><span style="color: #9fc5e8;">□巳[卜,]貞:今<u>△</u>娩。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》13944;典賓</div>
</li>
</ol>
△は「好」字で、原拓<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEic5kMqsFbn-cw01Z0S7WsIh624UcY2zWiQ1-5GtXU_M6uf5RpOj3BSd5BJ9cruK2KuZAq-cJI_60HJZ832XA8wVE57abIEsVgmL_x7HRuiBy1qwFsJDwnzGiNs0qkLqOp2mS2sHbHd7457/s1600/p216_2_3_1.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEic5kMqsFbn-cw01Z0S7WsIh624UcY2zWiQ1-5GtXU_M6uf5RpOj3BSd5BJ9cruK2KuZAq-cJI_60HJZ832XA8wVE57abIEsVgmL_x7HRuiBy1qwFsJDwnzGiNs0qkLqOp2mS2sHbHd7457/s26/p216_2_3_1.jpg" /></a>は「子」の下部が潰れて鮮明ではないため、模写を誤ったものである。卜辞は婦好の出産に関するものである。《合集》2688は「好」字を<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEicbBZRT0cotJj-KLB2Z1ZDFuOony1II1TMmzzuciQXFzN7ynXfbGBnIGIuGmvl12wcSTZAAEItjXcXpAiSamzmxm8E_B1w0kZqZWZY8ya-1OeYt9EEsTDpqcgLM3skfdjJE5itEWLfml5q/s1600/p216_2_3_2.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEicbBZRT0cotJj-KLB2Z1ZDFuOony1II1TMmzzuciQXFzN7ynXfbGBnIGIuGmvl12wcSTZAAEItjXcXpAiSamzmxm8E_B1w0kZqZWZY8ya-1OeYt9EEsTDpqcgLM3skfdjJE5itEWLfml5q/s26/p216_2_3_2.jpg" /></a>に作り、△字に近しい。<br />
<br />
<h3>
P216「如」字第3行第1列<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj6s9U9LQp0A9gmiwUqNf67hdIHmB0b8FGSDkF4AdwpYeWGFiajXfUz8_0njKXu9aXiMdDsAqnwujfEuCqeqU3Ca6YmhgYwjrPAABvcOYW2BVauR3xAo22DS6kV2vYpflX-A249rnhuz_8S/s1600/p216_3_3.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj6s9U9LQp0A9gmiwUqNf67hdIHmB0b8FGSDkF4AdwpYeWGFiajXfUz8_0njKXu9aXiMdDsAqnwujfEuCqeqU3Ca6YmhgYwjrPAABvcOYW2BVauR3xAo22DS6kV2vYpflX-A249rnhuz_8S/s26/p216_3_3.jpg" /></a>“甲骨”</h3>
原拓は極めて不鮮明だが、出産に関する卜辞であることから、おそらく△は婦名専字である。西周金文に「如」字は見られず、「女」が用いられていることからも、甲骨文の“如”と後代の「如」は別であると見てよい。<br />
<br />
<h3>
P216「妃」字第3行第1列<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgMWabGki-5i_MmUB5xYf80YhYRC1czaqNmc6K9lK0WaUsCiyeKjhv7utp8-xXAzVJkJtjDyWNVA6fqyLxk7_OxdVE_VgT4AVEjfz-oR9GDIKQ5vmk09a0vyhvclH1RHdOi-4SA6-GRpPyT/s1600/p216_6_3.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgMWabGki-5i_MmUB5xYf80YhYRC1czaqNmc6K9lK0WaUsCiyeKjhv7utp8-xXAzVJkJtjDyWNVA6fqyLxk7_OxdVE_VgT4AVEjfz-oR9GDIKQ5vmk09a0vyhvclH1RHdOi-4SA6-GRpPyT/s26/p216_6_3.jpg" /></a>“甲骨”、第2行第5列<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgYxOhAdXqczSYGNW_M1bc4ZFDp4-Q7HCmMTiSDP9apwUTC7PcHMYtRrYPURmkvnFwjfAlS2rqZA7IxvQaKu0eDycHa5pXDGUPEWf35a-Y0XVFdMZ4lOjnMXx7DMkBABLYm9yEW91bjg1D3/s1600/p216_5_5.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgYxOhAdXqczSYGNW_M1bc4ZFDp4-Q7HCmMTiSDP9apwUTC7PcHMYtRrYPURmkvnFwjfAlS2rqZA7IxvQaKu0eDycHa5pXDGUPEWf35a-Y0XVFdMZ4lOjnMXx7DMkBABLYm9yEW91bjg1D3/s26/p216_5_5.jpg" /></a>“戦国・金文”</h3>
△(「𡚱」)は「女」と「巳」に従うが、これを「妃」とする根拠はない。裘锡圭は甲骨文中の「女」あるいは「妾」と「卩」に従う字が「妃」「配」の初文であると指摘する。<br />
<span style="font-size: x-small;">参考:陳劍《釋〈忠信之道〉的“配”字》,《國際簡帛研究通訊》第二卷第六期,2002年;陳劍《戰國竹書論集》第14-23頁,上海古籍出版社2013年。</span><br />
<br />
<h3>
P216「妃」字第1-4行第2列“金文”</h3>
△は「女」と「己」に従う。金文では全て人名に用いられている。<br />
<ol>
<li value="5"><span style="color: #9fc5e8;">𩵦(蘇)甫(夫)人乍(作)𫲞(姪)<u>△</u>襄𧷽(媵)般(盤)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
蘇夫人盤,《銘圖》14405;周晩</div>
</li>
</ol>
<br />
《國語・晋語一》「殷辛伐有蘇,有蘇氏以妲己女焉。」韋昭注「有蘇,己姓之國,妲己其女也。」、△は「己」に女偏を加えた字で、後代の「妀」である。《説文・女部》「妀,女字也。从女,己聲。」、「妀」と「妃」は別字である。<br />
<br />
<h3>
P218「妨」字第1行第3列<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhQdLwvltiwT560vHqWMgcT7e-jY_QFQsUUe6XaBth0IZVXY14pFRMPTxOyPgoEFEhZv2Oa7Dc77qKfm69Jii3khovWtd3ftMuDZjL9jNrRqv1SPWoR-Nw9uBtujgJzv92p0lEFklwGnzPm/s1600/p218_3_5.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhQdLwvltiwT560vHqWMgcT7e-jY_QFQsUUe6XaBth0IZVXY14pFRMPTxOyPgoEFEhZv2Oa7Dc77qKfm69Jii3khovWtd3ftMuDZjL9jNrRqv1SPWoR-Nw9uBtujgJzv92p0lEFklwGnzPm/s26/p218_3_5.jpg" /></a>“銀雀山竹簡”</h3>
この字形(摹本)の出典は銀雀山竹簡《晏子》530である。銀雀山竹簡の書写年代は前漢で、先秦のものではない。<br />
<br />
<h3>
P218「委」字第2行第2列<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjkX4RR6P-X6LYYKdFmcOJs5nMmFyWZry26rcMvxgrvkkWC2YZ2Lzsua-GzqzqZwiAEPJOLBp9FpJlf1KdkWQLHQXA76jy3l82UheCc1EY6ptjZ48yhyi_gmQCODmIcFbrxy-xAsO6wLzTu/s1600/p218_11_4.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjkX4RR6P-X6LYYKdFmcOJs5nMmFyWZry26rcMvxgrvkkWC2YZ2Lzsua-GzqzqZwiAEPJOLBp9FpJlf1KdkWQLHQXA76jy3l82UheCc1EY6ptjZ48yhyi_gmQCODmIcFbrxy-xAsO6wLzTu/s26/p218_11_4.jpg" /></a>“甲骨”</h3>
「禾」と「女」に従う「委」は秦簡以前には見られず、この字を「委」とする根拠はない。後代の「委」とは確実に別字である。<br />
<br />
<h3>
P220「妾」字第1行第1列<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhrnaDaRgKswzHWBVNADFii_l86tKf0HBTYKoZkEggcKsUzgwZ9rDwR7KcN_xh0BDwZBi2dIkn7kSKY_dTpOP_2s8-RrLCYbZB-awu74YtDCHToSl8JFFemMzwOqM61kG63ExGtuGwadCyx/s1600/p218_12_3.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhrnaDaRgKswzHWBVNADFii_l86tKf0HBTYKoZkEggcKsUzgwZ9rDwR7KcN_xh0BDwZBi2dIkn7kSKY_dTpOP_2s8-RrLCYbZB-awu74YtDCHToSl8JFFemMzwOqM61kG63ExGtuGwadCyx/s26/p218_12_3.jpg" /></a>“甲骨”</h3>
この字は「羊」と「女」に従う婦名専字である。頭上に何かをつけた女性の象形である「妾」とは明らかに別字。<br />
<br />
<h3>
P220「妾」字第1行第2列<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgwXRnmrSt8p4Sxs66fukq9aM68mC2ES8Vl1Uc_i5ytgvkViPjzvOUR0-zffFMpLckQBgb8yCQjfa3OVeyxIGFc1Y0xHxhy3rvdGVo3H9DpGs-_BqfcAt_Fuvq1laEjlY5kjBIB52bRPnsM/s1600/p220_12_4.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgwXRnmrSt8p4Sxs66fukq9aM68mC2ES8Vl1Uc_i5ytgvkViPjzvOUR0-zffFMpLckQBgb8yCQjfa3OVeyxIGFc1Y0xHxhy3rvdGVo3H9DpGs-_BqfcAt_Fuvq1laEjlY5kjBIB52bRPnsM/s26/p220_12_4.jpg" /></a>“金文”、第1行第6列“西狹頌”、第1行第9列“敬史君碑”</h3>
金文の字形(摹本)の出典は己侯簋(《銘圖》04673)である。「羊」と「女」に従う字で、明らかに「姜」字である。《説文・女部》「姜,神農居姜水,因以爲姓。」、「姜」と「妾」は別字である。<br />
<br />
<h3>
P220「妾」字第2行第3列<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEirYnBVQ5RyDuY0htjgL6XHWMT8AqAS3opM-SP6l_yGiwzJV9pb4Sk5S2Anjn5riPEzRZJ9rY753_c2KyvhE3ySuw02N_9apN-hQPzK3FZL-dvCnsIflU6AeWRdsQ-4qBuXeLqERSsl0C21/s1600/p220_13_5.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEirYnBVQ5RyDuY0htjgL6XHWMT8AqAS3opM-SP6l_yGiwzJV9pb4Sk5S2Anjn5riPEzRZJ9rY753_c2KyvhE3ySuw02N_9apN-hQPzK3FZL-dvCnsIflU6AeWRdsQ-4qBuXeLqERSsl0C21/s26/p220_13_5.jpg" /></a>“子彈庫楚帛”</h3>
この字形(摹本)の出典はおそらく子彈庫帛書《丙篇・十月》である。「羊」と「我」に従い、「義」字である。<br />
<br />
<h3>
P222「姓」字第1行第1列<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEixcKVKz1o2LgtYYKVIxlz412FUNP5ii88DO-vLwRP1JfxW-pKqjjZcAjn9MpwDiMwduYPvVZWMIEEDrzji-i4O7GzRG9qFLaCeE1aJWsizTodZs0xt3rWPSuQE1pA1njxmFcoZ3B_ti6E6/s1600/p222_1_3.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEixcKVKz1o2LgtYYKVIxlz412FUNP5ii88DO-vLwRP1JfxW-pKqjjZcAjn9MpwDiMwduYPvVZWMIEEDrzji-i4O7GzRG9qFLaCeE1aJWsizTodZs0xt3rWPSuQE1pA1njxmFcoZ3B_ti6E6/s26/p222_1_3.jpg" /></a>“甲骨”</h3>
この字は婦名専字で、後代の「姓」とは無関係の別字である。<br />
<br />
<h3>
P222「姓」字第1行第2列<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiDKUDLxGYxHbGmr6W-SAswSGASW_d8cac2dHnR5meQCzO-aNSGX441abmHwvKvhpgPZx-6TPUu-fuvkvMq6WIR3SCyt-PzGUsm-u1Vv8Ul0WHkBn_udaI57ge06quvztHUdkQj1fjb2WaL/s1600/p222_1_4.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiDKUDLxGYxHbGmr6W-SAswSGASW_d8cac2dHnR5meQCzO-aNSGX441abmHwvKvhpgPZx-6TPUu-fuvkvMq6WIR3SCyt-PzGUsm-u1Vv8Ul0WHkBn_udaI57ge06quvztHUdkQj1fjb2WaL/s26/p222_1_4.jpg" /></a>“金文”</h3>
この字形(摹本)の出典は兮甲盤(《銘圖》14539)である。<br />
<ol>
<li value="6"><span style="color: #9fc5e8;">其隹(唯)我者(諸)𥎦(侯)、百<u>△</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
兮甲盤,《銘圖》14539;周晩</div>
</li>
</ol>
{姓}に用いられているが、字体は明らかに「生」である。詞義によって字を掲載するのか、字体によって配列するのか一貫性がない。<br />
<br />
<h3>
P224「姦」字第1行第1列<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEga_qtbWhvfhnrReTQQpGAgdxhvbcVsASpKZgLxV9YzyxFLztv32p2tJ4soX43o8vT3bJtAZEQWiRPxMs9XQm1XdecBIbHaPiXPV3rbYClzzFGv_6TS2JwMnQHsBCqid3NS4sv3N73vaHef/s1600/p224_5_3.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEga_qtbWhvfhnrReTQQpGAgdxhvbcVsASpKZgLxV9YzyxFLztv32p2tJ4soX43o8vT3bJtAZEQWiRPxMs9XQm1XdecBIbHaPiXPV3rbYClzzFGv_6TS2JwMnQHsBCqid3NS4sv3N73vaHef/s26/p224_5_3.jpg" /></a>“殷・金文”、第3行第1列<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjE8U_X0Zomh2_vmCTCIK3V6Fy4peDPpdDo3S-cPjsJYB0E4qbmyrQAh0PNGcIXoz-yi_HyaOY-3elJnSGiVM9MB-AcvHBoAii7w59BGlVqv3uy2dNmOFP3FE8CnpfE0u44YWngiMgJQg7b/s1600/p224_7_3.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjE8U_X0Zomh2_vmCTCIK3V6Fy4peDPpdDo3S-cPjsJYB0E4qbmyrQAh0PNGcIXoz-yi_HyaOY-3elJnSGiVM9MB-AcvHBoAii7w59BGlVqv3uy2dNmOFP3FE8CnpfE0u44YWngiMgJQg7b/s26/p224_7_3.jpg" /></a>“殷・金文”</h3>
この両字は婦名専字で、後代の「姦」「奸」とは無関係の別字である。<br />
<br />
<h3>
P224「姫」字第2行第1列<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjccyj22oNsLDXieQFmnQ9CiWdB4md7YJ5TO0yMT6PzUT01iYcTTr7t4pDZ_yYRXWiuezefJeY09myHI0afcSDay2w86owKoboWQZxq9Ucr7s7uI8MyNusF_p9yiBYXl5pIQn1Ylbv58uGa/s1600/p224_13_3.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjccyj22oNsLDXieQFmnQ9CiWdB4md7YJ5TO0yMT6PzUT01iYcTTr7t4pDZ_yYRXWiuezefJeY09myHI0afcSDay2w86owKoboWQZxq9Ucr7s7uI8MyNusF_p9yiBYXl5pIQn1Ylbv58uGa/s26/p224_13_3.jpg" /></a>“甲骨”</h3>
この字は婦名専字で、後代の「姫」とは(また無論「姬」とも)無関係の別字である。<br />
<br />
<h3>
P226「姪」字第1-2行第1列<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiVdgEiL4h-JovIouZwdgCuw_9c12uL8Z5Y4LSrb_Brcqt58Ne2wXOnEp_oqn3adWOrVqkBCg57noeCyU7lH8iAy62FfuR_FkRJdHQxn7Sn7km54A6UdFjpQzoEqmCZYMRWUzbl8JKfeWhn/s1600/p226_1_3.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiVdgEiL4h-JovIouZwdgCuw_9c12uL8Z5Y4LSrb_Brcqt58Ne2wXOnEp_oqn3adWOrVqkBCg57noeCyU7lH8iAy62FfuR_FkRJdHQxn7Sn7km54A6UdFjpQzoEqmCZYMRWUzbl8JKfeWhn/s26/p226_1_3.jpg" /></a><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjD523SUv26mKwR8TOUrNZnmDmdPOigkPSDBmaygUrpbJb1jtnE8Dp5H9as2D7gYvKDztOIUOe1zEztIkcq0A-sbWCOUbVGv_s0i4uR7TaWStjBxXhU5Pt-Lnzh_hB1lvCVJWW7AmL2-kcR/s1600/p226_2_3.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjD523SUv26mKwR8TOUrNZnmDmdPOigkPSDBmaygUrpbJb1jtnE8Dp5H9as2D7gYvKDztOIUOe1zEztIkcq0A-sbWCOUbVGv_s0i4uR7TaWStjBxXhU5Pt-Lnzh_hB1lvCVJWW7AmL2-kcR/s26/p226_2_3.jpg" /></a>“甲骨”</h3>
この字は婦名専字で、後代の「姪」とは無関係の別字である。<br />
<br />
<h3>
P226「姪」字第2行第3列<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiqxOiCnhbWQutqON0HY_MHDxITj2kNIjM31snrhliWxr13j4Fht4wd9Ll7_GpesDssJE7FNt5NYogUPS1typEGJKsEarWKVToX9TGUUivn3_V8SJ9msywhvqqbdcuyJPC51acXl4YYEIjW/s1600/p226_2_5.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiqxOiCnhbWQutqON0HY_MHDxITj2kNIjM31snrhliWxr13j4Fht4wd9Ll7_GpesDssJE7FNt5NYogUPS1typEGJKsEarWKVToX9TGUUivn3_V8SJ9msywhvqqbdcuyJPC51acXl4YYEIjW/s26/p226_2_5.jpg" /></a>“金文”</h3>
この字形(摹本)の出典は王子△鼎(《銘圖》01749)である。銘文は極めて不鮮明で、△を「姪」と断定するのは問題がある。董蓮池は「致」の変化した字であるとする。<br />
<span style="font-size: x-small;">参考:董莲池《释王子姪鼎铭中的“致”》,《中国文字研究》第十六辑第19-21頁,上海人民出版社2012年。</span><br />
<br />
<h3>
P226「娯」字第1行第9列<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhyU4cUlHdINL_rCJNIpgA7YcQAz8hTSwvuK-sFHGdLxFxOaS33N6OoIwf46Ds8xaT7-Z21A3u77K322Iv4B6bHVHU8RHgxZBJExXDwZw8jFC4dOylIPYUOMvCjoNu3A9Aq0a0iLWCq6qy5/s1600/p226_4_11.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhyU4cUlHdINL_rCJNIpgA7YcQAz8hTSwvuK-sFHGdLxFxOaS33N6OoIwf46Ds8xaT7-Z21A3u77K322Iv4B6bHVHU8RHgxZBJExXDwZw8jFC4dOylIPYUOMvCjoNu3A9Aq0a0iLWCq6qy5/s26/p226_4_11.jpg" /></a>“呉瑱墓誌”</h3>
呉瑱墓誌は後代の偽刻であり、北魏の墓誌銘ではない。<br />
<span style="font-size: x-small;">参考:澤田雅弘《偽刻家Xの形影 : ―同手の偽刻北魏洛陽墓誌群―》,書学書道史学会《書学書道史研究》No.15第3-21頁,2005年。等</span><br />
<h3>
P226「娠」字第1行第1列<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgEr24NxN-D-qG5xfwqGDvEJXKuAVzQciCuMRNRodz5pfiME2YJmO4KjaLS05Y1yu_-JtA4CbvicJLro6plMMc1PHJLO70-_gUm6qZDiE2ypFfqcHMpuPQThDNCiV1UiQHEdS3PRQBf15OS/s1600/p226_6_3.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgEr24NxN-D-qG5xfwqGDvEJXKuAVzQciCuMRNRodz5pfiME2YJmO4KjaLS05Y1yu_-JtA4CbvicJLro6plMMc1PHJLO70-_gUm6qZDiE2ypFfqcHMpuPQThDNCiV1UiQHEdS3PRQBf15OS/s26/p226_6_3.jpg" /></a>“甲骨”</h3>
この字は婦名専字で、後代の「娠」とは無関係の別字である。<br />
<br />
<h3>
P226「娘」字第1行第1列<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhJEwkPpSnyzugJRGOAEs1d84XFcfR-meMbBj_T2tQ_7GcULeM6BBHOwgq2nB3X1YYxPwSwzLzqtAAgpTbwwP3NVH2Ol-0cK1t8WzZyYLW3z-C8G4L1bZxSYfFZO65zIXqDciO6wD3vXRu0/s1600/p226_7_3.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhJEwkPpSnyzugJRGOAEs1d84XFcfR-meMbBj_T2tQ_7GcULeM6BBHOwgq2nB3X1YYxPwSwzLzqtAAgpTbwwP3NVH2Ol-0cK1t8WzZyYLW3z-C8G4L1bZxSYfFZO65zIXqDciO6wD3vXRu0/s26/p226_7_3.jpg" /></a>“甲骨”</h3>
この字は婦名専字で、後代の「娘」とは無関係の別字である。<br />
<br />
<h3>
P228「婁」字第1行第1列<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiv4bkC32rsKMkldmAym3G7FccoDQFrsyrCJuHVtU655027Dx8noaeesLXPmVa8vEEL662_VXI9rCX963nkFl3ltKsYFPqQx6-ze_ZwF2g11GXwYajb47TzmqiE1nfZ-ZP05ne9xGl8iY5u/s1600/p228_9_3.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiv4bkC32rsKMkldmAym3G7FccoDQFrsyrCJuHVtU655027Dx8noaeesLXPmVa8vEEL662_VXI9rCX963nkFl3ltKsYFPqQx6-ze_ZwF2g11GXwYajb47TzmqiE1nfZ-ZP05ne9xGl8iY5u/s26/p228_9_3.jpg" /></a>“甲骨”</h3>
この字形(摹本)の出典は《合集》8175であるが、原拓は極めて不鮮明で、この字形には問題がある(先に述べたが「女」をこの形に作ることは稀である)。また模写が正確だったとしても、「婁」は「角」を声符として含む字であるから、「日」に従っている△を「婁」とすることはできない。<br />
<br />
<h3>
P228「婁」字第2行第2列<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj9f6iZXv9GvG9IjLS-5q5UXQ_3jioxx3LLxp1vf0CEwgs8BvWxbOx9Y0mJ9fA2D_HJRxjb4GwwgMGRRmeuEx2Amz1p3M8xGsqdZVCkf5wFm-NsjdzRM-ZPPSY5lwkCNoKWAURSKwYgpJIe/s1600/p228_10_4.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj9f6iZXv9GvG9IjLS-5q5UXQ_3jioxx3LLxp1vf0CEwgs8BvWxbOx9Y0mJ9fA2D_HJRxjb4GwwgMGRRmeuEx2Amz1p3M8xGsqdZVCkf5wFm-NsjdzRM-ZPPSY5lwkCNoKWAURSKwYgpJIe/s26/p228_10_4.jpg" /></a>“睡虎地秦簡”</h3>
『字体変遷字典』における「睡虎地秦簡」の字形の出典は全て張守中撰集《睡虎地秦簡文字編》(文物出版社,1994年)であるが、該書の摹写字形は稚拙で、ほとんどもとの書法を伝えていない。該書において△の出典は睡虎地《日書甲種・取妻出女》6背となっているが、原字<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEin4Os0DnrMLnlBPLILj-PJOA5loaNgpPYqxHPNCBsyU5i3Du_Xlk9I2s2yYn38uISl9tImJ2eWPewkbv0PSZFj26epRSkJspQIpJoIYm7O16KJg4OubFeyK3sLVY6xQ3Mzq35HmZVQeeNK/s1600/p228_10_4_1.jpg"><img border="0" data-original-height="52" data-original-width="52" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEin4Os0DnrMLnlBPLILj-PJOA5loaNgpPYqxHPNCBsyU5i3Du_Xlk9I2s2yYn38uISl9tImJ2eWPewkbv0PSZFj26epRSkJspQIpJoIYm7O16KJg4OubFeyK3sLVY6xQ3Mzq35HmZVQeeNK/s26/p228_10_4_1.jpg" /></a>の中央部に縦画は存在せず、摹写の誤りである。kirara0048http://www.blogger.com/profile/09252098960895947611noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-2321535118814704082.post-22286181417989437662017-07-28T09:49:00.002+09:002017-11-28T22:11:26.086+09:00字典「子」<h2>
「子」</h2>
<h3>
釋義</h3>
<h4>
甲骨文</h4>
殷墟甲骨文において「子」は非常によく見られる字であるが、「幼児」「子供」の用法はそこまで多くない。最も多いのは、「<span style="color: #9fc5e8;">子某</span>」のような人名の前(あるいは後)につく用法である。これが具体的に何を表しているのかは諸説紛紛であるが、何らかの地位・役職・称号であるという説が多い。<br />
<ol>
<li>名:こ。子女。息子あるいは娘。<br />
①<span style="color: #9fc5e8;">辛丑卜,㱿,貞:帚(婦)好㞢(有)<u>子</u>。二月。<br clear="all" />
辛丑卜,亘,貞。王占曰:好其㞢(有)<u>子</u>。[⿰丨卩](孚)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》94正;典賓</div>
<br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;">帚(婦)好毋其㞢(有)<u>子</u>。<br clear="all" />
帚(婦)好㞢(有)<u>子</u>。二月。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》13927;典賓</div>
<br clear="all" />
③<span style="color: #9fc5e8;">壬辰卜,㱿,貞:帚(婦)良[其]㞢(有)<u>子</u>。<br clear="all" />
貞:帚(婦)良[不]其<u>子</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》13936正;典賓</div>
</li>
<li>名:こ。幼い動物。動物の子供。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">叀𩣫眔[⿲馬立犬]<u>子</u>亡災。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》37514;黄一</div>
</li>
<li>名:称号の一種。人名の前や後につく。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">乙巳卜,[⿻大匚]:㞢(有)<u>子</u>宋*〼</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》19921;𠂤大</div>
<br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;">丁卯卜,爭,貞:令<u>子</u>效先于䀏。二月。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》3093;賓一</div>
<br clear="all" />
③<span style="color: #9fc5e8;">丙寅卜,兄,貞:□令<u>子</u>甗䇂。十月。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》23536;出一</div>
</li>
<li>動:やしなう。育てる。養育する。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">戊辰卜,爭,貞:勿[⿱至皀]帚(婦)[⿰女食]<u>子</u>子。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》2783;賓三</div>
</li>
</ol>
十二支の1番目には「子」とは別の文字が使われている。<br />
十二支の6番目として現れる字は字形が「子」に似ており後代には混用が見られるものの、初期の甲骨文では区別されている<a href="https://kirara0048.blogspot.jp/2017/07/blog-post_28.html#sft1" name="s1">[1]</a>。また、子組卜辞の主催者は「子」を自称しており、上記の「子某」と同じ意味と思われるが、字体は異なっている。<br />
<ol>
<li>名:み。十二支の6番目。(用例略)</li>
<li>名:非王卜辞の主催者。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">甲申卜,貞:<u>子</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》20857;婦女</div>
<br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;">己亥,<u>子</u>卜貞:我又(有)乎出?[⿰丨卩](孚)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》21583;子組</div>
<br clear="all" />
③<span style="color: #9fc5e8;">辛亥卜:<u>子</u>曰:余丙速?</span><div style="float: right; text-align: right;">
《花東》475;花子</div>
</li>
</ol>
<br />
<h4>
金文</h4>
周金文では「其子子孫孫萬年永寶用」の決まり文句が非常によく見られる。<br />
<ol>
<li>名:こ。子女。息子あるいは娘。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">則尚(常)安永宕乃<u>子</u>心,安永𧟟(襲)[⿹戈冬]身。</span><div style="float: right; text-align: right;">
[⿹戈冬]鼎,《銘圖》02489;周中</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">虢宣公<u>子</u>白乍(作)𬯚(尊)鼎。</span><div style="float: right; text-align: right;">
虢宣公子白鼎,《銘圖》02308;周晩</div>
<br clear="all" />③<span style="color: #9fc5e8;">余畢公之孫、郘(吕)白(伯)之<u>子</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
郘𮮝鐘,《銘圖》15570-15582;春晩</div>
</li>
<li>名:男子の尊称。一般に姓の後につけるが、齊国では前後につける。<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;">不录(禄)嗌<u>子</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
作册嗌卣,《銘圖》13340;周中</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">吴季<u>子</u>之子逞之兀(元)用鐱(劍)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
吴季子之子逞劍,《銘圖》17950;春晩</div>
<br clear="all" />③<span style="color: #9fc5e8;"><u>子</u>禾(和)<u>子</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
子禾子釜,《銘圖》18818;戰早</div>
</li>
<li>名:称号の一種。族名・人名の前後につく。<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;"><u>子</u>蝠。</span><div style="float: right; text-align: right;">
子蝠鼎,《銘圖》00470;商晩</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;"><u>子</u>媚。</span><div style="float: right; text-align: right;">
子媚簋,《銘圖》03650;商晩</div>
<br clear="all" />③<span style="color: #9fc5e8;"><u>子</u>雨。</span><div style="float: right; text-align: right;">
子雨觚,《銘圖》09316;商晩</div>
</li>
<li>名:族名。<br clear="all" />①<span style="color: #9fc5e8;"><u>子</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
子觚,《銘圖》08887-08894;商晩</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;"><u>子</u>父丁。</span><div style="float: right; text-align: right;">
子父丁爵,《銘圖》07818;商晩</div>
<br clear="all" />③<span style="color: #9fc5e8;"><u>子</u>父乙。</span><div style="float: right; text-align: right;">
子父乙鼎,《銘圖》00776;周早</div>
</li>
<li>名:姓。また、人名用字。(用例略)</li>
<li>名:み。十二支の6番目。=巳 (用例略)</li>
<li>動:いつくしむ。慈愛する。=慈<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">懿,父廼是<u>子(慈)</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
沈子也簋蓋,《銘圖》05384;周早</div>
</li>
<li>「子子孫孫」:子孫。あとの世代。「孫子」「子子孫」等とも。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">其萬年<u>子﹦孫﹦</u>其永寶用。</span><div style="float: right; text-align: right;">
郭伯捱簋,《銘圖》05203;周早</div>
<br clear="all" />②<span style="color: #9fc5e8;">其<u>子﹦孫﹦</u>萬年永寶用。</span><div style="float: right; text-align: right;">
庚贏卣,《銘圖》13337-13338;周中</div>
<br clear="all" />③<span style="color: #9fc5e8;">逨㽙(畯)臣天子<u>﹦孫﹦</u>永寶用亯(享)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
逨盤,《銘圖》14543;周晩</div>
</li>
<li>「子𠇷(姓)」:子孫。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">𬕝﹦(肅肅)義政,[⿰亻⿱王子](保)𫊣(吾)子𠇷(姓)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
𦅫鎛,《銘圖》15828;春中</div>
</li>
</ol>
なお、十二支の1番目には「子」とは別の文字が使われている。<br />
<br />
<h4>
楚簡</h4>
楚簡では人名用字での例が多い。また、十二支の1番目として用いられ、6番目には用いられない。<br />
<ol>
<li>名:こ。子女。息子あるいは娘。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">𢝫(喜)之<u>子</u>庚一夫,凥(處)郢里,司馬徒箸(書)之。</span><div style="float: right; text-align: right;">
包山《集箸》7</div>
<br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;">古(故)夫夫,婦婦,父父,<u>子子</u>,君君,臣臣,六者客(各)行其戠(職)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
郭店《六德》23</div>
<br clear="all" />
③<span style="color: #9fc5e8;">逆上汌(均)水,見盤庚之<u>子</u>,凥(處)于方山。</span><div style="float: right; text-align: right;">
清華壹《楚居》1</div>
</li>
<li>名:尊称。姓の後につける。(用例略)<br />また、官職名の前につける。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;"><u>子</u>司馬。</span><div style="float: right; text-align: right;">
包山《集箸言》145</div>
<br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;"><u>子</u>陵尹。</span><div style="float: right; text-align: right;">
包山《集箸》156</div>
<br clear="all" />
③<span style="color: #9fc5e8;"><u>子</u>左尹。</span><div style="float: right; text-align: right;">
包山《祭禱》224</div>
</li>
<li>名:孔子。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;"><u>子</u>曰:又(有)𬪇(國)者章好章亞(惡),以視民厚,則民青(情)不𥾐(忒)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
郭店《緇衣》2</div>
<br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;"><u>子</u>曰:又(有)國者章𡥆(好)章惡,以眂(視)民厚,則民情不弋(忒)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博一《緇衣》1</div>
</li>
<li>名:ね。十二支の1番目。(用例略)</li>
<li>名:いつくしみ。慈愛。=慈<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">羕(養)心於<u>子(慈)</u>俍(良),忠信日嗌(益)而不自智(知)也。</span><div style="float: right; text-align: right;">
郭店《尊德義》21</div>
<br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;"><u>子(慈)</u>生於眚(性),易生於<u>子(慈)</u>。</span><div style="float: right; text-align: right;">
郭店《語叢二》23</div>
</li>
<li>名:めす。雌牛。また、雌の家畜。=牸<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">大首之<u>子(牸)</u>䮑馬爲右[⿰馬𤰇]。</span><div style="float: right; text-align: right;">
曾侯乙《乘馬》147</div>
<br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;">司馬上<u>子(牸)</u>爲左驂。</span><div style="float: right; text-align: right;">
曾侯乙《乘馬》151</div>
<br clear="all" />
③<span style="color: #9fc5e8;">建巨之<u>子(牸)</u>爲右驂。</span><div style="float: right; text-align: right;">
曾侯乙《乘馬》172</div>
</li>
<li>「子女」:むすめ。美しい女性。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">母(毋)㤅(愛)貨資子女。</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博四《曹沫之陣》2</div>
</li>
<li>「子犯」「子餘」「子産」「子儀」など:人名。(用例略)<br />「子夏」「子羔」「子貢」「子羽」「子路」:人名。みな孔子の弟子。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;"><u>子[⿱日它](夏)</u>曰:“敢[⿱宀𦖞](問)可(何)胃(謂)五至?”</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博二《民之父母》2</div>
<br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;"><u>子羔</u>曰:“可(何)古(故)以𠭁(得)帝?”</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博二《子羔》1</div>
<br clear="all" />
③<span style="color: #9fc5e8;"><u>子贛(貢)</u>曰:“否。”</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博二《魯邦大旱》3</div>
<br clear="all" />④<span style="color: #9fc5e8;"><u>子羽</u>𦖞(問)於<u>子贛(貢)</u>曰:“中(仲)尼與𫊟(吾)子産䈞(孰)臤(賢)?”</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博五《君子爲禮》11</div>
<br clear="all" />⑤<span style="color: #9fc5e8;"><u>子𮞑(路)</u>𨓹(往)[⿸虎口](乎)子。</span><div style="float: right; text-align: right;">
上博五《弟子問》19</div>
</li>
</ol>
<br />
<h3>
釋形</h3>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhU7J-G-wNg_G1XRGH646uoKysNNTwy7uOF0QgbMw8sW2wCeNwqC5PkkJA7ORUczOQuum9PzaV9FG-M6SE5qCI7YCEMcS9B1ZtaLPNXYiyrTQEbpuh8kwC1j7muLRTNXTtVba_llEElygIE/s1600/170728_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="719" data-original-width="1600" height="143" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhU7J-G-wNg_G1XRGH646uoKysNNTwy7uOF0QgbMw8sW2wCeNwqC5PkkJA7ORUczOQuum9PzaV9FG-M6SE5qCI7YCEMcS9B1ZtaLPNXYiyrTQEbpuh8kwC1j7muLRTNXTtVba_llEElygIE/s320/170728_1.jpg" width="320" /></a></div>
大きく分けてABCDの四種の字体がある。うちBとCはかなり早くに区別が失われた。四種とも小さい子供の象形と考えられている。ただし、AとDが{子供・幼児}の意味に用いられた例はないことには注意しなければならない。<br />
【殷墟甲骨文】<br />
A:{十二支の第一位(ね)}に用いられる。A3が最も象形的な形で、A2やA1はそれを簡単にした形だと思われる。賓組や歷組ではA1の字体が受け継がれたが、後代の何組や黄組では複雑な字体に逆戻りしている。<br />
BC:𠂤組甲骨文では{十二支の第六位(み)}にBを、{子供・幼児}にCを用いており、「子」に従う字もCの形であった。しかし後に混用され、子組ではほぼ全てB、賓組ではほぼ全てC、歷組ではB・Cの両方を区別なく用いている。最終的に黄組ではBが主に用いられている。<br />
D:武丁期にみられる人名である。説文古文「㜽」と近形であることから、「子」の異体字とされている。ただし、この字は両周以降には見られないことから、説文古文「㜽」と直接の関係があるかどうかは慎重にならなければならない。<br />
【西周金文】<br />
A:甲骨文の字形よりさらに複雑な字体が用いられている。<br />
BC:周代には字形変化があまりないが、時代が下るにつれて若干両腕が上がってきたり、上部が丸みのある四角形から後の三角形に近づいてきている。<br />
【戦国文字】<br />
戰國文字は多く上部が三角形になっている。素早く書いたものには上部三角形の一辺と下部縦画を一画とした字形が見られる。<br />
晋系文字は腕を二画で書く特徴があり、清華叁《良臣》はこの特徴をよく受け継いでいる。また上博五《季庚子問於孔子》や、清華貳《繫年》の一部にもこの字体が見られる。<br />
秦系文字は両腕を曲げた形が多い。<br />
【秦漢】<br />
秦隷でほぼ現在と同形となっている。篆書の面影を残した腕を曲げた字体も少数見られるが、後代には廃れた。<br />
<br />
《康熙字典》では説文籀文を楷書化した字が多く収録されている。「𩐍」は誤って「自」の異体字とされているが、これも「子」の説文籀文を楷書化した字である<a href="https://kirara0048.blogspot.jp/2017/07/blog-post_28.html#sft2" name="s2">[2]</a>。また「𣕓」は誤って「子」の異体字とされているが、別字である。<br />
<br />
<h3>
釋詞</h3>
「子」声字は「子供」「小さい」「養育」義を共有する。<br />
<ul>
<li>字,《説文》十四篇下《子部》「<span style="color: #9fc5e8;">乳也。</span>」(310上),《集韻》平聲《之韻》津之切「<span style="color: #9fc5e8;">養也。</span>」(53)</li>
<li>孜,《廣韻》平聲《之韻》子之切「<span style="color: #9fc5e8;">力篤愛也。</span>」(63)</li>
<li>秄,《説文》七篇上《禾部》「<span style="color: #9fc5e8;">壅禾本。</span>」(145上)《繫傳》「<span style="color: #9fc5e8;">秄之言字也,養之也。</span>」(142上)</li>
</ul>
「茲」「絲」声字は音義とも近く、また通仮例も多く、同源である。<br />
<br />
<br />
<a name='more'></a><br />
<h3>
参考・関連文献</h3>
<h4>
文中出典</h4>
<a href="https://kirara0048.blogspot.jp/2017/07/blog-post_28.html#s1" name="sft1">[1]</a>张世超《𠂤组卜辞中几个问题引发的思考》,《古文字研究》第二十二辑第30-34頁,中华书局2000年。
<br />
<a href="https://kirara0048.blogspot.jp/2017/07/blog-post_28.html#s2" name="sft2">[2]</a>杨宝忠《疑难字续考》第340-341頁,中华书局2011年。<br />
<br />
<h4>
工具書</h4>
徐中舒主编《甲骨文字典》第1570-1573頁,四川辞书出版社1989年。<br />
劉興隆《新編甲骨文字典》第975-976頁,國际文化出版1993年。<br />
于省吾主編《甲骨文字詁林》第一册第528-539頁、第四册第3592-3593頁,中華書局1996年。<br />
崔恒升《简明甲骨文词典》(增订本)第59-69頁,安徽教育出版社2001年。<br />
马如森《殷墟甲骨文实用字典》第326頁,上海大学出版社2008年。<br />
趙誠《甲骨文簡明詞典――卜辭分類讀本》第43、69、263、367頁,中華書局2009年第2版。<br />
落合淳思《甲骨文辞典》第83頁,朋友書店2016年。<br />
<br />
方述鑫等《甲骨金文字典》第1165-1167頁,巴蜀书社1993年。<br />
張世超等《金文形義通解》第3444-3450頁,中文出版社1996年。<br />
王文耀《簡明金文詞典》第36-37頁,上海辭書出版社1998年。<br />
<br />
徐在國《上博楚簡文字聲系(一~八)》第385-414頁,安徽大學出版社2013年。<br />
<br />
何琳儀《戰國古文字典――戰國文字聲系》第88-89頁,中華書局1998年。<br />
黄德宽主编《古文字谱系疏证》第一册第209-212頁,商务印书馆2007年。<br />
李学勤主编《字源》下册第1278-1279頁,天津古籍出版社2012年。<br />
劉志基主編《中國漢字文物大系》第十四卷第480-486頁,大象出版社2013年。<br />
季旭昇《説文新證》第970-971頁,藝文印書館2014年。<br />
<br />
<h4>
文字編</h4>
李宗焜《甲骨文字編》上册第167-176頁,中華書局2012年。<br />
劉釗主編《新甲骨文編》(增訂本)第818-820頁,福建人民出版社2014年。<br />
<br />
董蓮池主編《新金文編》下册第2144-2153頁,作家出版社2011年。<br />
畢秀潔《商代金文全編》第二册第913-941、949頁、第三册第1780-1781頁,作家出版社2012年。<br />
<br />
吴良寶編纂《先秦貨幣文字編》 第230-231頁,福建人民出版社2006年。<br />
湯志彪《三晋文字編》第四册第2015-2021頁,作家出版社2013年。<br />
張振謙《齊魯文字編》第四册第1819-1836頁,学苑出版社2014年。<br />
高明、涂白奎《古陶字録》第65-66頁,上海古籍出版社2014年。<br />
<br />
饒宗頤《上博藏戰國楚竹書字匯》第353-361頁,安徽大學出版社2012年。<br />
李守奎等《包山楚墓文字全編》第528-530頁,上海古籍出版社2012年。<br />
李学勤主編《清華大學藏戰國竹簡(壹—叁)文字編》第344-346頁,中西書局2014年。<br />
<br />
佐野光一編《木簡字典》第204-207頁,雄山閣出版1985年。<br />
陳松長《馬王堆簡帛文字編》第593頁,文物出版社2001年。<br />
方勇《秦簡牘文字編》第156頁,福建人民出版社2012年。<br />
沈柏汘《〈北京大學藏西漢竹書・貳〉文字編》第793頁,彰化師範大學2014年碩士大學論文。<br />
朱曼宁《〈嶽麓書院藏秦簡(叄)〉文字編》第359-361頁,彰化師範大學2014年碩士大學論文。<br />
<br />
梅原清山編《北魏楷書字典》第175-177頁,二玄社2003年。<br />
梅原清山编《唐楷书字典》第217-219頁,天津人民美术出版社2004年。<br />
<br />
<h4>
論文</h4>
夏大兆《甲骨文字用研究》第481頁,安徽大学2014年博士大学论文。kirara0048http://www.blogger.com/profile/09252098960895947611noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2321535118814704082.post-11557117198115807952017-07-22T01:33:00.000+09:002017-08-06T01:15:30.926+09:00字典「甾」<h2>
「甾」</h2>
<h3>
釋義</h3>
<h4>
甲骨文</h4>
<div>
殷墟甲骨文における「甾」とされている字は黄組に数例見えるのみである。</div>
<ol>
<li>名:人名用字。<br clear="right" />
①<span style="color: #9fc5e8;">〼妥余一人□,余其比田<u>甾</u>正□□盂方〼</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合補》11242;黄二</div>
<br clear="right" />
②<span style="color: #9fc5e8;">〼,余其比發<u>甾</u>戔,亡又〼</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》36347;黄二</div>
<br clear="right" />
③<span style="color: #9fc5e8;">〼發<u>甾</u>戔亡〼</span><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》36348;黄二</div>
</li>
</ol>
<div>
<br /></div>
<h4>
金文</h4>
<div>
金文における「甾」とされている字は二例のみである。</div>
<ol>
<li>名:人名。<br />
①<span style="color: #9fc5e8;"><u>甾</u>乍(作)父己寶𬯚(尊)彝,南宫。</span><div style="float: right; text-align: right;">
甾觶,《銘圖》10646;周中</div>
</li>
<li>名:器の一種。=鼒<br />
①<span style="color: #9fc5e8;">子䧅□之孫〼行<u>甾</u>(鼒)。</span><div style="float: right; text-align: right;">
子䧅□之孫鼎,《銘圖》01744;春秋</div>
</li>
</ol>
<div>
<br /></div>
<h4>
秦簡</h4>
<div>
秦簡における「甾」とされている字は二例のみである。</div>
<ol>
<li>名:人名。<br />
①<span style="color: #9fc5e8;"><u>甾</u>等非故縱弗論殹,它如劾。</span><div style="float: right; text-align: right;">
里耶秦簡8-1107</div>
<br clear="right" />
②<span style="color: #9fc5e8;">今<u>甾</u>等當贖耐,是即敬等縱弗論殹。</span><div style="float: right; text-align: right;">
里耶秦簡8-1133</div>
</li>
</ol>
<div>
<br /></div>
<h3>
釋形</h3>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjS0gani2TUrbJzHPkyXyaUZM5NYjlmNQ1sH7CvRqhcVDINtUZ0kuFAbf8EYPUnuWwB-a7t42LPhFuNzGFoq8S5qXUiF4r4xEhXglvclbK9eWxq35MZ977RGR7QPS2hLLO0Kg92gr_1N6uj/s1600/170722_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="356" data-original-width="1021" height="111" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjS0gani2TUrbJzHPkyXyaUZM5NYjlmNQ1sH7CvRqhcVDINtUZ0kuFAbf8EYPUnuWwB-a7t42LPhFuNzGFoq8S5qXUiF4r4xEhXglvclbK9eWxq35MZ977RGR7QPS2hLLO0Kg92gr_1N6uj/s320/170722_1.jpg" width="320" /></a></div>
「甾」字の用例は少ない。字形は「其」に似ており、《六書故》卷二十九「<span style="color: #9fc5e8;">𠙹,</span><span style="color: #9fc5e8; font-size: small; font-weight: normal;">竹器也。</span>」とある通り竹製の器物の一種の象形と考えられる(季旭昇)。《説文》十二篇下《甾部》「<span style="color: #9fc5e8; font-size: small; font-weight: normal;">東楚名缶曰𠙹。</span>」(269上)や子䧅□之孫鼎における用法などは引伸義である。<br />
字書類では説文小篆を楷書化した「𠙹」の字体が主に用いられる。また《説文》では「菑」字の古文として「甾」が掲載されており、後代の字書類もこれに従っている。
<br />
<div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjnH1mnS823bponEz00EL8OzzL_HKCKWvcYnYf6bX6qUf_7y4UfztEan0_Ay-z9cZRvwpT64cvYWjkh_udpqpcSXN25QeKJvXGkfLS0unNjXUqxgyWkFrACSNEZyAshy4kmCCo4SSSBd-7y/s1600/170722_2.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="291" data-original-width="266" height="200" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjnH1mnS823bponEz00EL8OzzL_HKCKWvcYnYf6bX6qUf_7y4UfztEan0_Ay-z9cZRvwpT64cvYWjkh_udpqpcSXN25QeKJvXGkfLS0unNjXUqxgyWkFrACSNEZyAshy4kmCCo4SSSBd-7y/s200/170722_2.jpg" width="182" /></a></div>
古くはA・Bがその字形から「甾」かつ「西」であり、両字は同源分化字と考えられていた(李孝定<a href="http://kirara0048.blogspot.jp/2017/07/blog-post_22.html#sft1" name="s1">[1]</a>等)。ただし、形が似ていること以外にA・Bを同一視する根拠はない。また于省吾<a href="http://kirara0048.blogspot.jp/2017/07/blog-post_22.html#sft2" name="s2">[2]</a>はB・Cを「甾」としたが、陳剣<a href="http://kirara0048.blogspot.jp/2017/07/blog-post_22.html#sft3" name="s3">[3]</a>によってCは「由」であると修正された。蘇建洲<a href="http://kirara0048.blogspot.jp/2017/07/blog-post_22.html#sft4" name="s4">[4]</a>は「甾」に従う字との字形比較からBを「甾」とした。したがって現在はA=「西」、B=「甾」、C=「由」とするのが通説である。</div>
<div>
<br /></div>
<h3>
釋詞</h3>
<div>
<div>
「甾」声字は「黒色」「死」義を共有し、おそらく{災}と同源である。</div>
<ul>
<li>菑,《詩・大雅・皇矣》「<span style="color: #9fc5e8;">作之屏之,其菑其翳。</span>」 毛傳「<span style="color: #9fc5e8;">木立死曰菑。</span>」,《詩・小雅・采芑》「<span style="color: #9fc5e8;">薄言采芑,于彼新田,于此菑畝。</span>」孔穎達疏「<span style="color: #9fc5e8;">菑者,災也。</span>」</li>
<li>淄,《史記・夏本紀》「<span style="color: #9fc5e8;">堣夷既略,濰、淄其道。</span>」張守節正義引《括地志》「<span style="color: #9fc5e8;">俗傳云:禹理水功畢,土石黑,數里之中波若漆,故謂之淄水也。</span>」</li>
<li>椔,《爾雅・釋木》「<span style="color: #9fc5e8;">立死,椔。</span>」,《廣韻》平聲《之韻》側持切「<span style="color: #9fc5e8;">木立死。</span>」(62)</li>
<li>䅔,《玉篇》卷十五《禾部》「<span style="color: #9fc5e8;">禾死也。</span>」(290)</li>
<li>緇,《説文》十三篇《糸部》「<span style="color: #9fc5e8;">帛黑色也。</span>」(275上)</li>
<li>輜,《釋名・釋車》「<span style="color: #9fc5e8;">輜車,載輜重、臥息其中之車也。</span>」,《集韻》平聲《之韻》莊持切引《字林》「<span style="color: #9fc5e8;">載衣物車,前後皆蔽,若今庫車。</span>」(51)</li>
<li>鯔,《本草綱目・鱗之三》「<span style="color: #9fc5e8;">時珍曰:鯔,色緇黑,故名。</span>」</li>
</ul>
<div>
<br /></div>
</div>
<div>
<br /></div>
<a name='more'></a><div>
<br /></div>
<h3>
参考・関連文献</h3>
<h4>
文中出典</h4>
<div>
<a href="http://kirara0048.blogspot.jp/2017/07/blog-post_22.html#s1" name="sft1">[1]</a>李孝定編述《甲骨文字集釋》第十二卷第3507-3508、3840-3841頁,中央研究院歷史語言研究所1965年。<br />
<a href="http://kirara0048.blogspot.jp/2017/07/blog-post_22.html#s2" name="sft2">[2]</a>于省吾《釋甾》,《甲骨文字釋林》第69-71頁,中華書局1979年。<br />
<a href="http://kirara0048.blogspot.jp/2017/07/blog-post_22.html#s3" name="sft3">[3]</a>陳劍《釋“ꁁ”》,劉釗主編《出土文獻與古文字研究》第三輯第1-89頁,復旦大學出版社2010年。<br />
<a href="http://kirara0048.blogspot.jp/2017/07/blog-post_22.html#s4" name="sft4">[4]</a>蘇建洲《〈楚居〉簡9「⿱⿳卜日八土」字及相關諸字考釋》,《楚文字論集》第321-342頁,萬卷樓圖書股份有限公司2011年。<br />
<br /></div>
<h4>
工具書</h4>
<div style="font-weight: normal;">
徐中舒主编《甲骨文字典》第1395頁,四川辞书出版社1989年。<br />
马如森《殷墟甲骨文实用字典》第290頁,上海大学出版社2008年。<br />
落合淳思《甲骨文辞典》第318頁,朋友書店2016年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
<br /></div>
<div style="font-weight: normal;">
方述鑫等《甲骨金文字典》第985頁,巴蜀书社1993年。<br />
張世超等《金文形義通解》第3024頁,中文出版社1996年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
<br /></div>
<div style="font-weight: normal;">
何琳儀《戰國古文字典――戰國文字聲系》第93頁,中華書局1998年。<br />
黄德宽主编《古文字谱系疏证》第222頁,商务印书馆2007年。<br />
李学勤主编《字源》第1120頁,天津古籍出版社2012年。<br />
季旭昇《説文新證》第877頁,藝文印書館2014年。<br />
<br /></div>
<h4>
文字編</h4>
<div style="font-weight: normal;">
李宗焜《甲骨文字編》第382頁,中華書局2012年。<br />
劉釗主編《新甲骨文編》(增訂本)第736頁,福建人民出版社2014年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
<br /></div>
<div style="font-weight: normal;">
董蓮池主編《新金文編》第1768頁,作家出版社2011年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
<br /></div>
<div style="font-weight: normal;">
吴良寶編纂《先秦貨幣文字編》第189頁,福建人民出版社2006年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
<br /></div>
<div style="font-weight: normal;">
佐野光一編《木簡字典》第465頁,雄山閣出版1985年。<br />
陳松長編著《馬王堆簡帛文字編》第577頁,文物出版社2001年。</div>
kirara0048http://www.blogger.com/profile/09252098960895947611noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2321535118814704082.post-87110212471130207052017-07-16T14:42:00.000+09:002017-11-28T22:09:56.952+09:00字典「來」<h2>
「來」</h2>
<h3>
釋義</h3>
<h4>
甲骨文</h4>
<div>
「来る」の意味に用いられる。その対象は人だけでなく、敵国の攻撃・天候・災害など多岐にわたる。対象によって「~來」と「來~」の形がある。<br />
「來+時間詞」の形で「次にやってくるその時間」を表す用法がある。「来年」「来週」などと同用法である。殷墟甲骨文では「來+干支」の形が多い。</div>
<div>
<ol>
<li>動:くる。きたる。遠くから近くにやってくる。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
《花東》481;花二</div>
①才(在)𫦎(割)<u>來</u>自斝。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》1027正;賓一</div>
②己未卜,㱿,貞:缶其<u>來</u>見王。一月。<br /> 己未卜,㱿,貞:缶不其<u>來</u>見王。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》2763反;典賓</div>
③帚井<u>來</u>。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》36509;黄一</div>
④隹(惟)王<u>來</u>正(征)盂方白(伯)炎。</li>
<li>動:もたらす。貢納する。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》9200反;賓一</div>
①我<u>來</u>卅。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》152反;賓一</div>
②奠<u>來</u>十。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》945正;賓一</div>
③貞:古<u>來</u>犬。<br /> 古不其<u>來</u>犬。<br /> 古<u>來</u>馬。<br /> 不其<u>來</u>馬。</li>
<li>形:将来の。日時・時間を表す言葉をあとにおいて「次に来る~」を表す。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》6478;典賓</div>
①貞:<u>來</u>乙亥㞢(侑)于祖乙。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》12466正;典賓</div>
②貞:<u>來</u>乙酉其雨。<br /> 貞:<u>來</u>庚寅其雨。<br /> 貞:<u>來</u>庚寅不其雨。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
《村中南》403.2;無一</div>
③于<u>來</u>辛巳𫹉,受禾。</li>
<li>名:むぎ。小麦。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》914;賓一</div>
①辛亥卜,貞:[咸]穫<u>來</u>。</li>
<li>名:地名。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》20907;𠂤小</div>
①己未卜:今日不雨。才(在)<u>來</u>。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》19471;賓三</div>
②貞:从<u>來</u>至于皿。</li>
</ol>
</div>
<div>
<br /></div>
<h4>
金文</h4>
西周金文では多くの場合後ろに他の動詞をくっつけて用いられる。直訳すると「来て~する」「~しにくる」或いは「~してくる」となるが、実際は文中においてあまり意味をなさない。<br />
<ol>
<li>動:くる。きたる。遠くから近くにやってくる。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
录簋,《銘圖》05115;周中</div>
①白(伯)[⿰呇隹](雝)父<u>來</u>自㝬。<br />
動:きて~する。~しにくる。他の動詞をあとに続けて用いる。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
小臣艅尊,《銘圖》11785;商晩</div>
②隹(唯)王<u>來</u>正(征)人(夷)方。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
厚趠鼎,《銘圖》02352;周早</div>
③隹(唯)王<u>來</u>各(格)于西周年。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
史牆盤,《銘圖》14541;周中</div>
④𣁋(微)史剌(烈)且(祖),廼<u>來</u>見武王。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
五年琱生簋,《銘圖》05340;周晩</div>
⑤琱生又(有)事,召<u>來</u>合事。</li>
<li>形:将来の。日時・時間を表す言葉をあとにおいて「次に来る~」を表す。<br />「來歲」:来年。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
曶鼎,《銘圖》02515;周中</div>
①[若]<u>來歲</u>弗賞(償),則付卌秭。</li>
<li>名:人名用字。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
邾來隹鼎,《銘圖》02885;春早</div>
①鼄(邾)<u>來</u>隹乍(作)鼎。</li>
<li>「來歸」:帰ってくる。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
不𡢁簋,《銘圖》05387;周晩</div>
①余<u>來歸</u>獻禽(擒)。</li>
</ol>
<br />
<h4>
楚簡</h4>
<div style="text-align: start;">
九店楚簡《簿》では「檐」「⿰禾坐」「⿰禾癸」などともに、「⿱崔田」を数える量詞として用いられている。「⿱崔田」は「㽯(畦)」の異体字と考えられている。<br />
卜筮簡では前辞に「來歲」が用いられている。<br />
なお、楚簡では主に「⿱來止」「逨」の字体が用いられる。上博三《周易》では「⿰木⿱來止」「⿱萊止」も用いられているが、いずれも今本では「來」に作る。</div>
<ol>
<li>動:くる。きたる。遠くから近くにやってくる。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
郭店《語叢四》2</div>
①往言[⿰昜刂](傷)人,<u>[⿱來止](來)</u>言[⿰昜刂](傷)𠮯(己)。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
包山《集箸言》132反</div>
②[⿱衰刖]尹傑[⿰馬𡉣](馹)從郢以此等(志)<u>[⿱來止](來)</u>。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
上博三《周易・比》9</div>
③不寍(寧)方<u>逨(來)</u>,𨒥(後)夫凶。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
清華貳《繋年》第五章25</div>
④君<u>[⿱來止](來)</u>伐我〓(我,我)𨟻(將)求𫻲(救)於[⿰㣇阝](蔡),君[⿱女一](焉)敗之。</li>
<li>名:卦の一つ。「震」の別名。=釐<br /><div style="float: right; text-align: right;">
清華肆《筮法・四季吉凶・春》37</div>
①<u>[⿱來止](來)</u>巽大吉。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
清華肆《筮法・四季吉凶・夏》37</div>
②<u>[⿱來止](來)</u>巽少(小)吉。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
清華肆《筮法・四季吉凶・冬》38</div>
③<u>[⿱來止](來)</u>巽大凶。</li>
<li>名:詩の篇題。《詩經・周頌》に収められている。=賚<br /><div style="float: right; text-align: right;">
郭店《性自命出》25</div>
①雚(觀)<u>《[⿱來止](賚)》</u>、《武》,則齊女(如)也斯[⿱乍又](作)。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
郭店《性自命出》28</div>
②<u>《[⿱來止](賚)》</u>、《武》樂取,《卲(韶)》、《[⿹暊止](夏)》樂情。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
上博一《性情論》15</div>
③[⿱雚目](觀)<u>《[⿱來止](賚)》</u>、《武》,則[⿱齊心](齊)女(如)也斯[⿱乍又](作)。</li>
<li>名:地名用字。<br />州来国は春秋時代の小国。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
清華貳《繋年》第五章25</div>
①五(伍)雞𨒫(將)吴人以回(圍)州<u>[⿱來止](來)</u>。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
清華貳《繋年》第十五章82</div>
②吴縵(洩)用(庸)以𠂤(師)逆[⿰㣇阝](蔡)卲(昭)侯,居于州<u>[⿱來止](來)</u>。<br />棘津は黄河の渡しの一つ。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
郭店《窮達以時》4-5</div>
③郘(呂)𡔞(望)爲牂(臧)<u>[⿱來止](棘)</u>𣿕(津),戰(守)監門<u>[⿱來止](棘)</u>地。</li>
<li>量:「⿱崔田」に対して用いられる数量単位。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
九店《簿》1</div>
①[⿱崔田]二[⿰禾坐]又五<u>來</u>,敔[⿰禾毋]之五檐(擔)。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
九店《簿》3</div>
②[⿱崔田]五[⿰禾癸]又五<u>來</u>,敔[⿰禾毋]之十檐(擔)一檐(擔)。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
九店《簿》4</div>
③……方七,麇一,[⿱崔田]五[⿰禾癸]又六<u>來</u>,[⿱崔田]四……</li>
<li>「來各(格)」:やってくる。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
清華壹《耆夜》8</div>
①不(丕)㬎(顯)<u>逨(來)各(格)</u>[⿱金心](歆)氒(厥)𬪭(禋)明(盟)。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
清華叁《説命中》2</div>
②<u>來各(格)</u>女(汝)敚(説),聖(聽)戒朕言,[⿰氵軫](慎)之于乃心。</li>
<li>「來歸」:帰ってくる。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
九店《日書・告武夷》44</div>
①囟(思)某<u>逨(來)䢜(歸)</u>飤(食)故□。</li>
<li>「來𫻴(歲)」:来年。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
天星觀《卜筮祭禱》9-1</div>
①從十月以至<u>[⿱來止](來)𫻴(歲)</u>之十月。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
葛陵《卜筮祭禱》甲三117、120</div>
②[⿱夜示](𬒵)之月以至<u>[⿱來止](來)𫻴(歲)</u>之[⿹暊虫](夏)[⿱夜示](𬒵)。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
葛陵《卜筮祭禱》乙一19</div>
③自[⿹暊虫](夏)[⿱夜示](𬒵)之月以至<u>[⿱來止](來)𫻴(歲)</u>[⿹暊虫](夏)[⿱夜示](𬒵)。</li>
</ol>
<br />
<h3>
釋形</h3>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgwKqGl-i9Kv330J9P_WyrgeXP_mGvLzigb1G2KOXAsJnQA_t5bKGsS_es-1xidWDPDToaVCK_v753uxmIybDLt90O65MnybzlIyvcrgGwjAcerZU1a9qZ3DF-QgQ6nBFcUlkWlWviTo46w/s1600/170716_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="521" data-original-width="1600" height="104" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgwKqGl-i9Kv330J9P_WyrgeXP_mGvLzigb1G2KOXAsJnQA_t5bKGsS_es-1xidWDPDToaVCK_v753uxmIybDLt90O65MnybzlIyvcrgGwjAcerZU1a9qZ3DF-QgQ6nBFcUlkWlWviTo46w/s320/170716_1.jpg" width="320" /></a></div>
麦の象形で、「麥」の初文。しかし麦を意味する用例は少なく、ほとんどが到来の意味に用いられている。<br />
賓組甲骨文では上部の短横画を省略した形を用いる。無名組では中部の画を反転させた形が見られる。黄組には縦画の上部を曲げた形が見られる。戦国楚簡の文字は縦画下部に短横画を加えたものが多い。<br />
戦国時代の燕・晋・楚国では意符として「止」「彳」「辵」を加えた字体が見られる。北魏には「走」を加えた字体も見られる。<br />
後漢以降「來」より「来」の字体が用いられたが、開成石經では「來」の字体が用いられ、そのまま「來」が康熙字典体となっている。<br />
<br />
<h3>
釋詞</h3>
{麦}が本義で、{到来}は仮借義とするのが一般的であるが、麦が外来植物であることからの引伸義とする説もある。<br />
<br />
<br />
<br />
<a name='more'></a><br />
<h3>
参考・関連文献</h3>
<h4>
工具書</h4>
<h4>
<div style="font-weight: normal;">
徐中舒主编《甲骨文字典》第616頁,四川辞书出版社1989年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
劉興隆《新編甲骨文字典》第325頁,國际文化出版1993年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
于省吾主編《甲骨文字詁林》第1451頁,中華書局1996年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
崔恒升《简明甲骨文词典》(增订本)第336頁,安徽教育出版社2001年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
马如森《殷墟甲骨文实用字典》第134頁,上海大学出版社2008年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
趙誠《甲骨文簡明詞典――卜辭分類讀本》第268、345頁,中華書局2009年第2版。</div>
<div style="font-weight: normal;">
落合淳思《甲骨文辞典》第318頁,朋友書店2016年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
<br /></div>
<div style="font-weight: normal;">
方述鑫等《甲骨金文字典》第410頁,巴蜀书社1993年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
張世超等《金文形義通解》第1401頁,中文出版社1996年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
<br /></div>
<div style="font-weight: normal;">
徐在國《上博楚簡文字聲系(一~八)》第374頁,安徽大學出版社2013年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
<br /></div>
<div style="font-weight: normal;">
何琳儀《戰國古文字典――戰國文字聲系》第79頁,中華書局1998年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
黄德宽主编《古文字谱系疏证》第187頁,商务印书馆2007年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
李学勤主编《字源》第481頁,天津古籍出版社2012年。</div>
<div>
<div style="font-weight: normal;">
劉志基主編《中國漢字文物大系》第五卷第634頁,大象出版社2013年。</div>
<span style="font-weight: normal;">季旭昇《説文新證》第464頁,藝文印書館2014年。</span></div>
</h4>
<h4>
文字編</h4>
<h4>
<div>
<div style="font-weight: normal;">
李宗焜《甲骨文字編》第528頁,中華書局2012年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
劉釗主編《新甲骨文編》(增訂本)第346頁,福建人民出版社2014年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
<br /></div>
<div style="font-weight: normal;">
董蓮池主編《新金文編》第707頁,作家出版社2011年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
畢秀潔《商代金文全編》第334頁,作家出版社2012年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
<br /></div>
<div>
<div>
<div style="font-weight: normal;">
方勇《秦簡牘文字編》第156頁,福建人民出版社2012年。</div>
<span style="font-weight: normal;">湯志彪《三晋文字編》第793頁,作家出版社2013年。</span></div>
<span style="font-weight: normal;">張振謙《齊魯文字編》第772頁,学苑出版社2014年。</span><br />
<span style="font-weight: normal;">高明、涂白奎《古陶字録》第212頁,上海古籍出版社2014年。</span></div>
<div style="font-weight: normal;">
<br /></div>
<div>
<div style="font-weight: normal;">
饒宗頤《上博藏戰國楚竹書字匯》第137頁,安徽大學出版社2012年。</div>
<span style="font-weight: normal;">李守奎等《包山楚墓文字全編》第206頁,上海古籍出版社2012年。</span></div>
<div style="font-weight: normal;">
李学勤主編《清華大學藏戰國竹簡(壹—叁)文字編》第150頁,中西書局2014年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
<br /></div>
<div style="font-weight: normal;">
<span style="font-weight: normal;">佐野光一編《木簡字典》第53頁,雄山閣出版1985年。</span></div>
<div style="font-weight: normal;">
<span style="font-weight: normal;">梅原清山編《北魏楷書字典》第50頁,二玄社2003年。</span></div>
</div>
</h4>
<h4>
論文</h4>
<h4>
<div style="font-weight: normal;">
李樟花《甲骨文运动动词“来、往”研究》,西南大学2014年硕士大学论文。</div>
<div>
<div style="font-weight: normal;">
夏大兆《甲骨文字用研究》第548頁,安徽大学2014年博士大学论文。</div>
<span style="font-weight: normal;">沈柏汘《〈北京大學藏西漢竹書・貳〉文字編》第317頁,彰化師範大學2014年碩士大學論文。</span></div>
</h4>
kirara0048http://www.blogger.com/profile/09252098960895947611noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2321535118814704082.post-88843974121739777172017-07-02T08:48:00.002+09:002017-08-06T01:13:21.979+09:00字典「里」<h2>
「里」</h2>
<h3>
釋義</h3>
<h4>
金文</h4>
西周金文では周王朝の治めるある範囲の土地を指し、管理者は「里君」と呼ばれた。<br />
<ol>
<li>名:国有の一定範囲の土地。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
召圜器,《銘圖》19255;周早</div>
①休王自㝅事(使)賞畢土方五十<u>里</u>。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
九年衛鼎,《銘圖》02496;周中</div>
①廼(乃)舍(捨)裘衛林𡥨<u>里</u>。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
大簋蓋,《銘圖》05345;周晩</div>
②余既易(錫)大乃<u>里</u>。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
大簋蓋,《銘圖》05345;周晩</div>
③豖㠯(以)𬑪(睽)[⿰舟頁](履)大易(錫)<u>里</u>。<br />また齊国では「○○里」を地名として用いる。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
成陽辛城里戈,《銘圖》16929-16930;春晩</div>
④成𪤝(陽)辛城里鈛(戈)。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
平陽高馬里戈,《銘圖》16931;春晩</div>
④平𪤝(陽)高馬里鈛(戈)。</li>
<li>名:人名あるいは地名用字。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
今永里倉鼎,《銘圖》01346;戰晩</div>
①今永<u>里</u>倉。</li>
<li>名:うら。衣服の裏地。=裏<br /><div style="float: right; text-align: right;">
伯振鼎,《銘圖》02480;周中</div>
①冟(冪)𧙀<u>里(裏)</u>幽。</li>
<li>量:長さの単位。一里は三百歩。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
中山王鼎,《銘圖》02517;戰中</div>
①方𬣏(數)百里,[⿰柬刂](列)城𬣏(數)十。</li>
<li>「里君」:里の統治・管理者。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
夨令方彝,《銘圖》13548;周早</div>
①眔卿𬀈(事)寮、眔者(諸)尹、眔<u>里君</u>、眔百工、眔者(諸)𥎦(侯)。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
史頌簋,《銘圖》05259-05267;周晩</div>
②[⿰氵⿴囗𬑔](姻)友、<u>里君</u>、百生(姓)。</li>
<li>「里人」:「里君」と同義。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
𬹜簋,《銘圖》05242;周晩</div>
①命女(汝)𤔲(司)成周<u>里人</u>眔者(諸)𥎦(侯)、大亞,𡀚(訊)訟罰。</li>
</ol>
<br />
<h4>
楚簡</h4>
<div style="text-align: start;">
包山簡や新蔡葛陵簡では行政区での用法が、郭店簡では「理」としての用法が多く見られる。</div>
<ol>
<li>名:行政区域の単位。「○○里」で地名を表す用法もある。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
包山《疋獄》92</div>
①𨛡(宛)[⿱蔯土](陳)午之<u>里</u>人藍訟登(鄧)[⿱命貝](令)尹之<u>里</u>人苛[⿰畀⿱黽甘]。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
上博六《天子建州》甲1</div>
②夫〓(大夫)建之㠯(以)<u>里</u>。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
上博六《天子建州》乙1</div>
③夫〓(大夫)建之㠯(以)<u>里</u>。</li>
<li>名:ことわり。道理。=理<br /><div style="float: right; text-align: right;">
郭店《成之聞之》31</div>
①天[⿱夂止](降)大[⿱尚示](常),以里(理)人侖(倫)。</li>
<li>名:姓。里克は晋の将軍。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
清華貳《繫年》第六章32</div>
①亓(其)夫〓(大夫)<u>里</u>之克乃殺奚𬁼(齊),而立亓(其)弟悼子,<u>里</u>之克或(又)殺悼子。</li>
<li>動:おさめる。理する。整える。ただす。=理<br /><div style="float: right; text-align: right;">
郭店《性自命出》17</div>
①<u>里(理)</u>亓(其)青(情)而出内(入)之。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
上博一《性情論》10</div>
②<u>里(理)</u>亓(其)情而出内(入)之。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
郭店《語叢一》32</div>
③善<u>里(理)</u>而句(後)樂生。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
郭店《語叢一》54</div>
④臤(賢)者能<u>里(理)</u>之。</li>
<li>量:長さの単位。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
上博二《容成氏》7</div>
①於是虖(乎)方百<u>里</u>之𫲹(中)。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
上博四《柬大王泊旱》13</div>
②方若肰(然)<u>里</u>。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
上博七《凡物流形》甲15</div>
③坐而思之,每(謀)於千<u>里</u>。</li>
<li>「里公」:里の統治・管理を行う官吏。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
包山《受幾》22</div>
①䢵(鄖)司馬之州加公李瑞、<u>里公</u>[⿰隓阝](隋)[⿱目又](得)受[⿱几日](幾)。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
包山《所屬》162</div>
②[⿰亙阝](期)思公之州<u>里公</u>[⿸虍㕣](虐)。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
包山《集箸言》122</div>
③<u>里公</u>邞眚(省)、士尹紬[⿱𠦉診](慎)[⿱反止](返)孑。</li>
</ol>
<br />
<h3>
釋形</h3>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgDiuqCyUYKyWWvqbm8lU2nUAuxP-n8Wxfs7NI4D3U_S_-y3qgd8PG1Dn5TQr1nKmrjIS7wH_OQ-swuKR3YnRC79v_lzxfZ5ChWavx8SIWsaLYewOsgPk9CHlSJQYOvMIlPmwvyDSX_P4cm/s1600/170702_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="365" data-original-width="1096" height="106" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgDiuqCyUYKyWWvqbm8lU2nUAuxP-n8Wxfs7NI4D3U_S_-y3qgd8PG1Dn5TQr1nKmrjIS7wH_OQ-swuKR3YnRC79v_lzxfZ5ChWavx8SIWsaLYewOsgPk9CHlSJQYOvMIlPmwvyDSX_P4cm/s320/170702_1.jpg" width="320" /></a></div>
「田」と「土」に従う。人の住む場所を表す。その字形は先秦からほとんど変わっていない。<br />
<br />
<h3>
釋詞</h3>
「里」声字は「内側」「内にしまう」「隠す」義を共有する。<br />
<br />
<ul>
<li>裏,《説文》八篇上《衣部》「<span class="fieldValue">衣内也。</span>」(168上)</li>
<li>貍,《説文》九篇下《豸部》「<span class="fieldValue">伏獸。</span>」(196上)</li>
<li>埋、薶,《廣韻》平聲《皆韻》莫皆切「瘞也,藏也。」(95)</li>
</ul>
<br />
また水底に生息する魚を「鯉」と称する。人をより集めたのが「里」である。<br />
「里」の居住の義から「理」のおさめるの義が派生した。<br />
<br />
裏の縫い目・里の道・鯉の鱗紋などから「みち」が原義であるとする説もある。<br />
<br />
<br />
<a name='more'></a><br />
<br />
<h3>
参考・関連文献</h3>
<h4>
工具書</h4>
<h4>
<div style="font-weight: normal;">
方述鑫等《甲骨金文字典》第1058頁,巴蜀书社1993年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
張世超等《金文形義通解》第3189頁,中文出版社1996年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
<br /></div>
<div style="font-weight: normal;">
徐在國《上博楚簡文字聲系(一~八)》第380頁,安徽大學出版社2013年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
<br /></div>
<div style="font-weight: normal;">
何琳儀《戰國古文字典――戰國文字聲系》第83頁,中華書局1998年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
黄德宽主编《古文字谱系疏证》第196頁,商务印书馆2007年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
李学勤主编《字源》第417頁,天津古籍出版社2012年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
劉志基主編《中國漢字文物大系》第十三卷第502頁,大象出版社2013年。</div>
</h4>
<h4>
文字編</h4>
<h4>
<div style="font-weight: normal;">
<div style="font-weight: normal;">
董蓮池主編《新金文編》第1884頁,作家出版社2011年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
<br /></div>
<div style="font-weight: normal;">
<div style="font-weight: normal;">
方勇《秦簡牘文字編》第383頁,福建人民出版社2012年。</div>
<span style="font-weight: normal;">湯志彪《三晋文字編》第1833頁,作家出版社2013年。</span><br />
<span style="font-weight: normal;">張振謙《齊魯文字編》第1667頁,学苑出版社2014年。</span><br />
<span style="font-weight: normal;">高明、涂白奎《古陶字録》第219頁,上海古籍出版社2014年。</span></div>
<div style="font-weight: normal;">
<br /></div>
<div style="font-weight: normal;">
饒宗頤《上博藏戰國楚竹書字匯》第737頁,安徽大學出版社2012年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
李学勤主編《清華大學藏戰國竹簡(壹—叁)文字編》第328頁,中西書局2014年。</div>
<div style="font-weight: normal;">
<br /></div>
<div style="font-weight: normal;">
<span style="font-weight: normal;">佐野光一編《木簡字典》第710頁,雄山閣出版1985年。</span></div>
<div style="font-weight: normal;">
<span style="font-weight: normal;">梅原清山編《北魏楷書字典》第626頁,二玄社2003年。</span></div>
</div>
</h4>
<h4>
論文</h4>
<h4>
<div style="font-weight: normal;">
沈长云、李秀亮《西周时期“里”的性质》,《历史研究》2011年4期第4-14頁。</div>
</h4>
kirara0048http://www.blogger.com/profile/09252098960895947611noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2321535118814704082.post-155286552214460282017-06-28T10:42:00.001+09:002018-12-16T19:24:10.454+09:00字典「迺(廼)」<h2>
「迺(廼)」</h2>
<h3>
釋義</h3>
<h4>
甲骨文</h4>
前後をつなぐ副詞として用いられる。<br />
<ol>
<li>副:すなわち。そして。そこで。=乃<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">庚辰卜,王:祝父辛羊豕,<u>迺</u>𫹉父〼</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
《合集》19921;𠂤小</div><br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;">于壬王<u>迺</u>田,亡𢦔(災)。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
《合集》28609;無一</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>名:地名。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">〼步于<u>迺</u>。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
《合集》8270;賓一</div><br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;">王㞷(往)于<u>迺</u>。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
《合集》33159;歷一</div>
</li>
</ol>
<br />
<h4>
金文</h4>
前後を接続する副詞(あるいは接続詞)として用いられる。前後の句同士は因果関係や、単純な時間の前後、仮定と結果など多岐にわたる。<br />
<ol>
<li>副:すなわち。そして。そこで。<br />接:すなわち。そして。そこで。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">才(在)𦮘(艿),白(伯)懋父<u>廼</u>罰得、𫷢、古三百寽(鋝)。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
師旂鼎,《銘圖》02462;周中</div><br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;">正廼𡀚(訊)厲曰:“女(汝)賈田不(否)?”厲<u>廼</u>許,曰:“余審賈田五田。”</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
五祀衛鼎,《銘圖》02497;周中</div><br clear="all" />
③<span style="color: #9fc5e8;">用夨[⿰戈業](業)散邑,<u>廼</u>即散用田。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
散氏盤,《銘圖》14542;周晩</div>
</li>
</ol>
<br />
<h4>
楚簡</h4>
接続用法のほか固有名詞としても用いられている。
<ol>
<li>副:すなわち。そして。また。さらに。=乃<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">又(有)孚不終,乃𤔔<u>廼</u>(乃)啐(萃)。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
上博一《周易・革》29</div><br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;">改(巳)日<u>廼</u>(乃)孚,元羕(享)貞,利貞,𠰔(悔)亡。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
上博一《周易・革》47</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>副:すなわち。そして。そこで。続いて。=乃<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;"><u>廼</u>[⿱少子]〓(小子)發取周廷杍(梓)梪(樹)于氒(厥)𨳿(間)。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
清華壹《程寤》1</div><br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;"><u>廼</u>方(旁)救(求)巽(選)睪(擇)元武聖夫,𦟤(羞)于王所。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
清華壹《皇門》3</div><br clear="all" />
③<span style="color: #9fc5e8;">王<u>廼</u>[⿰亻𧧈] (訊)敚(説)曰:“帝殹(繄)爾以畀[⿱余口](余),殹(抑)非?”</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
清華叁《説命上》3</div><br clear="all" />
④<span style="color: #9fc5e8;">才(在)[⿹暊又](夏)之𣂟(哲)王,嚴[⿰礻寅]畏皇天上帝之命。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
清華伍《厚父》3</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>「又廼」:古国名。=有娀<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">禼(契)之母,又(有)廼(娀)是(氏)之女也。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
上博二《子羔》10</div>
</li>
</ol>
<br />
<h3>
釋形</h3>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhigdiSniV_mhbv3E6OFj30I603cdw2b23dGKyZhfUGPH0vku9dVLNsP0Jg9J_CZxmLeDNx1DJPESZD1CMzW1CfxuNk3FgUSERlI_Ipxut6rPWntRSOOQcD6cKHgtAY9U-KJnDLaKrXiPfP/s1600/170628_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="921" data-original-width="1096" height="268" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhigdiSniV_mhbv3E6OFj30I603cdw2b23dGKyZhfUGPH0vku9dVLNsP0Jg9J_CZxmLeDNx1DJPESZD1CMzW1CfxuNk3FgUSERlI_Ipxut6rPWntRSOOQcD6cKHgtAY9U-KJnDLaKrXiPfP/s320/170628_1.jpg" width="320" /></a></div>
甲骨文は「西」あるいは「鹵」と凵形あるいは「口」に従い、多くの字体が見られる。「西」は声符である可能性が高いが、「西」が「鹵」に変化したのか、「鹵」が「西」に変形音化したのかは不明。仮借の用法しかなく、造字本義は定かではない。上部は塩粒で下部は皿(高鴻縉)、上部は容器で下部は敷物(朱方圃)、といった説が代表的ではあるがいずれも根拠に乏しい。<br />
周晩期に「卣」と同化して上部に横画が追加された。下部の凵形の部品は戦国時代には𠃊形となり、後漢代に草書の「辶」と同形化し、楷書で「辶」あるいは「廴」に変化した。<br />
説文古文の「𠨅」は先秦に用例がなく、誤りと思われる。<br />
<br />
<h3>
釋詞</h3>
上述のように、接続用法は仮借と思われ、本義は不明である。<br />
<br />
<br />
<a name='more'></a><br />
<h3>
参考・関連文献</h3>
<h4>
工具書</h4>
徐中舒主编《甲骨文字典》第501頁,四川辞书出版社1989年。<br />
劉興隆《新編甲骨文字典》第273頁,國际文化出版1993年。<br />
于省吾主編《甲骨文字詁林》第1037頁,中華書局1996年。<br />
崔恒升《简明甲骨文词典》(增订本)第335頁,安徽教育出版社2001年。<br />
马如森《殷墟甲骨文实用字典》第114頁,上海大学出版社2008年。<br />
趙誠《甲骨文簡明詞典――卜辭分類讀本》第293頁,中華書局2009年第2版。<br />
落合淳思《甲骨文辞典》第445頁,朋友書店2016年。<br />
方述鑫等《甲骨金文字典》第350頁,巴蜀书社1993年。<br />
張世超等《金文形義通解》第1121頁,中文出版社1996年。<br />
徐在國《上博楚簡文字聲系(一~八)》第373頁,安徽大學出版社2013年。<br />
何琳儀《戰國古文字典――戰國文字聲系》第78頁,中華書局1998年。<br />
黄德宽主编《古文字谱系疏证》第184頁,商务印书馆2007年。<br />
李学勤主编《字源》第417頁,天津古籍出版社2012年。<br />
劉志基主編《中國漢字文物大系》第五卷第172頁,大象出版社2013年。<br />
<h4>
文字編</h4>
李宗焜《甲骨文字編》第384頁,中華書局2012年。<br />
劉釗主編《新甲骨文編》(增訂本)第290頁,福建人民出版社2014年。<br />
董蓮池主編《新金文編》第549頁,作家出版社2011年。<br />
畢秀潔《商代金文全編》第308頁,作家出版社2012年。<br />
方勇《秦簡牘文字編》第136頁,福建人民出版社2012年。<br />
饒宗頤《上博藏戰國楚竹書字匯》第108頁,安徽大學出版社2012年。<br />
李学勤主編《清華大學藏戰國竹簡(壹—叁)文字編》第131頁,中西書局2014年。<br />
佐野光一編《木簡字典》第710頁,雄山閣出版1985年。<br />
梅原清山編《北魏楷書字典》第626頁,二玄社2003年。<br />
<h4>
論文</h4>
武振玉《两周金文词类研究(虚词篇)》第44、213、232頁,吉林大学2006年博士大学论文。<br />
夏大兆《甲骨文字用研究》第523頁,安徽大学2014年博士大学论文。<br />
<br />kirara0048http://www.blogger.com/profile/09252098960895947611noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2321535118814704082.post-60261994968584271082017-06-28T10:27:00.001+09:002018-12-16T19:15:30.749+09:00字典「乃」<h2>
「乃」</h2>
<h3>
釋義</h3>
<h4>
甲骨文</h4>
二人称代詞として用いられるが、主語や目的語にはならず、連体修飾(領格・属格)として用いられる。また「迺」と同様に接続詞的な副詞として前後の句をつなぐ用法もある。<br />
<ol>
<li>代:なんじの。あなたの。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">戊戌卜,㱿,貞。王曰:𥎦豹逸,余不爾其合,㠯<u>乃</u>史(使)歸。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
《合集》3297正;典賓</div><br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;">庚辰卜:于卜<u>乃</u>土。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
《合集》34189;歷組</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>副:すなわち。そして。そこで。=迺<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">[辛]亥貞:王令○㠯子方,<u>乃</u>奠于并。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
《合集》32833;歷二</div><br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;">翌日庚其𣏮,<u>乃</u>雩,𠨘至來庚亡大雨。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
《合集》31199;無一</div>
</li>
</ol>
<br />
<h4>
金文</h4>
甲骨文同様に連体修飾の二人称代詞として用いられる。西周中晩期には「乃」を主語として用いる例や、指示代詞としての用法が数例見られる。<br />
接続用法では「迺」と同一視されることが多いが、その語法には若干の違いがある。<br />
<ol>
<li>代:なんじの。あなたの。祖先を修飾する用法が多い。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">𬲏(載)先王既令(命)<u>乃</u>𫨶(祖)考事。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
師虎簋,《銘圖》05371;周中</div><br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;">㠯(以)<u>乃</u>𠂤(師)右比毛父。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
班簋,《銘圖》05401;周中</div><br clear="all" />
③<span style="color: #9fc5e8;">勿灋(廢)朕命,母(毋)㒸(墜)<u>乃</u>政。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
逆鐘,《銘圖》15193;周晩</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>代:なんじ。あなた。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;"><u>乃</u>任縣白(伯)室。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
縣妀簋,《銘圖》05314;周中</div><br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;"><u>乃</u>毌政事,母(毋)敢不尹人不中不井(型)。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
牧簋,《銘圖》05403;周中</div><br clear="all" />
③<span style="color: #9fc5e8;"><u>乃</u>可(苛)湛(勘)。女(汝)敢㠯(以)乃師訟。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
𠑇匜,《銘圖》15004;周中</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>代:この。その。「申就乃命」の用法が多い。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">今余隹(唯)𤕌(申)𫢁(就)<u>乃</u>命。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
牧簋,《銘圖》05403;周中</div><br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;">𩁹<u>乃</u>𡀚(訊)庶右粦(鄰),母(毋)敢不明不中不井(型)。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
牧簋,《銘圖》05403;周中</div><br clear="all" />
③<span style="color: #9fc5e8;">求<u>乃</u>人,乃弗得,女(汝)匡罰大。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
曶鼎,《銘圖》02515;周中</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>副:すなわち。そして。そこで。<br clear="all" />
接:すなわち。そして。そこで。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">履付裘衛林𡥨里,則<u>乃</u>成夆(封)亖(四)夆(封)。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
九年衛鼎,《銘圖》02496;周中</div><br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;">噩(鄂)𥎦(侯)馭方內(納)壺于王,<u>乃</u>祼之。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
鄂侯馭方鼎,《銘圖》02464;周晩</div><br clear="all" />
③<span style="color: #9fc5e8;">用昭乃穆穆不(丕)顯龍(寵)光,<u>乃</u>用𣄨(祈)匃多福。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
遟父鐘,《銘圖》15297;周晩</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>副:すなわち。そうしてはじめて。そこでやっと。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">[必]會王符,<u>乃</u>敢行之。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
新郪虎符,《銘圖》19176;戰晩</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>接:もし。仮に~ならば。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">令眔(暨)奮,<u>乃</u>克至,余𠀠(其)舍(捨)女(汝)臣十家。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
令鼎,《銘圖》02451;周早</div><br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;">求乃人,<u>乃</u>弗得,女(汝)匡罰大。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
曶鼎,《銘圖》02515;周中</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>人名用字。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;"><u>乃</u>𪺡子乍(作)氒(厥)文考寶𬯚(尊)彝。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
乃𪺡子鼎,《銘圖》02044;周早</div><br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;">𫨸(矧)辛白(伯)蔑<u>乃</u>子克𤯍(懋)。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
乃子克鼎,《銘圖》02322;周早</div>
</li>
</ol>
<br />
<h4>
楚簡</h4>
<br />
<ol>
<li>代:なんじの。あなたの。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">《康[⿱言廾](誥)》員(云):“敬明<u>乃</u>罰。”</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
郭店《緇衣》29</div><br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;">《康[⿱言廾](誥)》員(云):“敬明<u>乃</u>罰。”</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
上博一《緇衣》15</div><br clear="all" />
③<span style="color: #9fc5e8;">愻(遜)惜(措)<u>乃</u>心,𦘔(盡)𡧛(付)畀余一人。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
清華壹《祭公之顧命》8</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>代:なんじ。あなた。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">休才(哉),<u>乃</u>𨟻(將)多昏(問)因由,乃不[⿺辶⿱止㚔](失)厇(度)。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
上博三《彭祖》1</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>副:すなわち。まさに。~である。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">攸(修)之身,丌(其)惪(德)<u>乃</u>貞。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
郭店《老子乙》16</div><br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;">攸(修)之向(鄉),其惪(德)<u>乃</u>長。攸(修)之邦,其惪(德)<u>乃</u>奉(豐)。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
郭店《老子乙》17</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>副:すなわち。そして。そこで。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">咎(皋)𡍒(陶)既已受命,<u>乃</u>𠓥(辨)侌(陰)昜(陽)之[⿱既火](氣)。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
上博二《容成氏》29</div><br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;">參(三)[⿰土丯](郤)既亡,公家<u>乃</u>溺(弱),鑾(欒)箸(書)弋(弒)[⿰⿻木𦥑攵](厲)公。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
上博五《姑成家父》10</div><br clear="all" />
③<span style="color: #9fc5e8;">立丗〓(三十)又九年,戎<u>乃</u>大敗周𠂤(師)于千[⿱母田](畝)。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
清華貳《繋年》第一章4</div><br clear="all" />
④<span style="color: #9fc5e8;">欲亓(其)子奚𬁼(齊)之爲君也,<u>乃</u>[⿰言⿱虫虫](讒)大(太)子龍(共)君而殺之。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
清華貳《繋年》第六章31</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>副:すなわち。すでに。過去や完了を表す。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">[⿱允𪢾](舜)<u>乃</u>老,視不明,聖(聽)不[⿰耳兇](聰)。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
上博二《容成氏》17</div>
</li>
</ol>
<br />
<h3>
釋形</h3>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhigdiSniV_mhbv3E6OFj30I603cdw2b23dGKyZhfUGPH0vku9dVLNsP0Jg9J_CZxmLeDNx1DJPESZD1CMzW1CfxuNk3FgUSERlI_Ipxut6rPWntRSOOQcD6cKHgtAY9U-KJnDLaKrXiPfP/s1600/170628_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="921" data-original-width="1096" height="268" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhigdiSniV_mhbv3E6OFj30I603cdw2b23dGKyZhfUGPH0vku9dVLNsP0Jg9J_CZxmLeDNx1DJPESZD1CMzW1CfxuNk3FgUSERlI_Ipxut6rPWntRSOOQcD6cKHgtAY9U-KJnDLaKrXiPfP/s320/170628_1.jpg" width="320" /></a></div>
極めて単純な形で、字義も仮借と考えられるため、解釈は難しい。形は「弓」にも似ている。<br />
「繩」の初文で縄の象形(朱芳圃、何琳儀)、「奶」の初文で女性の乳の象形(郭沬若、徐中舒)の二説が代表的であるが、いずれも根拠に乏しい。ここでは、物を引く形で「扔」の初文ではないか、という可能性も提示しておく。<br />
説文籀文の「𠄕」は先秦に用例がなく、誤りと考えられる。<br />
<br />
<h3>
釋詞</h3>
「乃」のほか二人称代詞に用いられる「女(汝)」「爾」「而」などはいずれも近音で同源詞と思われる。<br />
<br />
<br />
<a name='more'></a><br />
<h3>
参考・関連文献</h3>
<h4>
工具書</h4>
徐中舒主编《甲骨文字典》第500頁,四川辞书出版社1989年。<br />
劉興隆《新編甲骨文字典》第273頁,國际文化出版1993年。<br />
于省吾主編《甲骨文字詁林》第2630頁,中華書局1996年。<br />
崔恒升《简明甲骨文词典》(增订本)第15頁,安徽教育出版社2001年。<br />
马如森《殷墟甲骨文实用字典》第114頁,上海大学出版社2008年。<br />
趙誠《甲骨文簡明詞典――卜辭分類讀本》第293、307頁,中華書局2009年第2版。<br />
落合淳思《甲骨文辞典》第345頁,朋友書店2016年。<br />
方述鑫等《甲骨金文字典》第349頁,巴蜀书社1993年。<br />
張世超等《金文形義通解》第1117頁,中文出版社1996年。<br />
徐在國《上博楚簡文字聲系(一~八)》第365頁,安徽大學出版社2013年。<br />
何琳儀《戰國古文字典――戰國文字聲系》第77頁,中華書局1998年。<br />
黄德宽主编《古文字谱系疏证》第181頁,商务印书馆2007年。<br />
李学勤主编《字源》第417頁,天津古籍出版社2012年。<br />
劉志基主編《中國漢字文物大系》第五卷第168頁,大象出版社2013年。<br />
季旭昇《説文新證》第389頁,藝文印書館2014年。<br />
<h4>
文字編</h4>
李宗焜《甲骨文字編》第1005頁,中華書局2012年。<br />
劉釗主編《新甲骨文編》(增訂本)第290頁,福建人民出版社2014年。<br />
董蓮池主編《新金文編》第546頁,作家出版社2011年。<br />
畢秀潔《商代金文全編》第308頁,作家出版社2012年。<br />
方勇《秦簡牘文字編》第136頁,福建人民出版社2012年。<br />
張振謙《齊魯文字編》第633頁,学苑出版社2014年。<br />
高明、涂白奎《古陶字録》第5頁,上海古籍出版社2014年。<br />
饒宗頤《上博藏戰國楚竹書字匯》第54頁,安徽大學出版社2012年。<br />
李学勤主編《清華大學藏戰國竹簡(壹—叁)文字編》第129頁,中西書局2014年。<br />
佐野光一編《木簡字典》第45頁,雄山閣出版1985年。<br />
梅原清山編《北魏楷書字典》第16頁,二玄社2003年。<br />
<h4>
論文</h4>
武振玉《两周金文词类研究(虚词篇)》第41、80、215、231頁,吉林大学2006年博士大学论文。<br />
夏大兆《甲骨文字用研究》第639頁,安徽大学2014年博士大学论文。<br />
沈柏汘《〈北京大學藏西漢竹書・貳〉文字編》第278頁,彰化師範大學2014年碩士大學論文。<br />kirara0048http://www.blogger.com/profile/09252098960895947611noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2321535118814704082.post-76095464228128908052017-06-15T17:55:00.002+09:002017-11-28T22:07:02.292+09:00字典「㠯(以)」<h2>
「㠯」</h2>
<h3>
釋義</h3>
<h4>
甲骨文</h4>
<div>
殷代における「㠯(以)」字の用法は広いが、おおむね現在と同様の意味である。</div>
<div>
<ol>
<li>動:もちいる。 ひきいる。<br />前:もって。~によって。~をひきいて。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》31977;歷二</div>
①辛亥,貞: [⿱匕鬯]<u>㠯(以)</u>衆灷,受又(佑)。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》35356;黄二</div>
②乙丑卜,貞:王其又升于文武帝祼,其<u>㠯(以)</u>羌,其五人正,王受又〓(有佑)。</li>
<li>動:もたらす。もってくる。献上する。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》33191;歷二</div>
①癸亥,貞:厃方<u>㠯(以)</u>牛,其登于來甲申。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》93正;賓一</div>
②己丑卜,㱿,貞:即<u>以</u>芻,其五百隹,六。</li>
<li>動:祭祀名。 </li>
<li><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》32848;歷二</div>
①辛巳,貞:<u>㠯(以)</u>伊示。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》32543;歷二</div>
②庚寅,貞:王米于囧<u>㠯(以)</u>祖乙。</li>
<li>接:および。並びに。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》21562;子組</div>
①庚辰,令彖隹來豕<u>㠯(以)</u>龜二,若令。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
《合集》33278;歷二</div>
②辛酉,貞:王令○<u>㠯(以)</u>子方奠于并。</li>
</ol>
</div>
<div>
<br /></div>
<h4>
金文</h4>
金文における「㠯(以)」字の用法はとても広く、分類の難しい用例もある。<br />
<ol>
<li>動:ひきいる。引き連れる。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
小子[⿱夆囧]卣,《銘圖》13326;商晩</div>
①子令小子<span style="text-align: right;">[⿱夆囧]</span>先<u>㠯(以)</u>人于堇。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
小臣𬣆簋,《銘圖》05269-05270;周早</div>
②白(伯)懋父<u>㠯(以)</u>殷八𠂤(師)征東尸(夷)。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
師訇簋,《銘圖》05402;周晩</div>
③率<u>㠯(以)</u>乃友干(捍)䓊(禦)王身。</li>
<li>前:もって。~で。~によって。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
鼓䍙簋,《銘圖》04988;周早</div>
①王令東宮追<u>㠯(以)</u>六𠂤(師)之年。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
衛姒鬲,《銘圖》02802;周晩</div>
②衛㚶(姒)乍(作)鬲,<u>㠯(以)</u>從永征。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
曾伯漆簠,《銘圖》05980;春早</div>
③余用自乍(作)[⿺辶旅](旅)𠤳(簠), <u>㠯(以)</u>征<u>㠯(以)</u>行,用盛稻粱。</li>
<li>前:もって。~によって。~にもとづいて。「是以」<br /><div style="float: right; text-align: right;">
虢季子白盤,《銘圖》14538;周晩</div>
①折首五百,執訊五十,是<u>㠯(以)</u>先行。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
中山王鼎,《銘圖》02517;戰中</div>
②氏(是)<u>㠯(以)</u>賜之氒(厥)命。</li>
<li>前:もって。~をひきいて。ともに。=與<br /><div style="float: right; text-align: right;">
麥尊,《銘圖》11820;周早</div>
①王<u>㠯(以)</u>𥎦(侯)内(入)于𡨦(寢)。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
虢仲盨蓋,《銘圖》05623;周晩</div>
②虢中(仲)<u>㠯(以)</u>王南征,伐南淮尸(夷)。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
食仲走父盨,《銘圖》05616;周晩</div>
③走父<u>㠯(以)</u>其子〓孫〓寶用。</li>
<li>前:もって。~を。~に対して。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
師旂鼎,《銘圖》02462;周中</div>
①吏(使)氒(厥)友引<u>㠯(以)</u>告于白(伯)懋父。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
曶鼎,《銘圖》02515;周中</div>
②<u>㠯(以)</u>匡季告東宮。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
𠑇匜,《銘圖》15004;周中</div>
③乃師或<u>㠯(以)</u>女(汝)告。</li>
<li>接:もって。そして。それで。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
善夫山鼎,《銘圖》02490;周晩</div>
①受册,佩<u>㠯(以)</u>出。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
晋侯蘇鐘,《銘圖》15307-15308;周晩</div>
②𩵦(蘇)𢱭(拜)𩒨(稽)首,受駒<u>㠯(以)</u>出。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
中山王鼎,《銘圖》02517;戰中</div>
③含(今)𫊣(吾)老賈,親率曑(三)軍之眾,<u>㠯(以)</u>征不宜(義)之邦。</li>
<li>接:および。並びに。=與<br /><div style="float: right; text-align: right;">
夨令尊,《銘圖》11821;周早</div>
①爽𬢚(左)右于乃寮<u>㠯(以)</u>乃友事。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
大克鼎,《銘圖》02513;周中</div>
②田于[⿰⿱田山夋](峻),<u>㠯(以)</u>氒(厥)臣妾。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
大簋蓋,《銘圖》05345;周晩</div>
③余弗敢𫿣(吝), 豖<u>㠯(以)</u>𬑪(睽)[⿰舟頁](履)大易(錫)里。</li>
<li>助:場所や時間の範囲を示す。のみ。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
散氏盤,《銘圖》14542;周晩</div>
①眉(堳)自𬉄(瀗)涉<u>㠯(以)</u>南,至于大沽(湖)。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
新郪虎符,《銘圖》19176;戰晩</div>
②用兵五十人<u>㠯(以)</u>上,[必]會王符。</li>
</ol>
<br />
<h4>
楚簡</h4>
<div style="text-align: start;">
<span style="text-align: right;">用例が多く、用法も広い。代表的なものを示す。</span></div>
<ol>
<li>前:もって。~で。~によって。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
包山《集箸言》144</div>
①小人信<u>㠯(以)</u>刀自㦹(傷)。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
郭店《老子甲》3</div>
②其才(在)民上也,<u>㠯(以)</u>言下之。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
清華貳《繋年》第十一章59</div>
③<u>㠯(以)</u>女子與兵車百𨌤(乘)。</li>
<li>前:もって。~によって。から。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
包山《疋獄》99</div>
①<u>㠯(以)</u>亓(其)反(叛)官,自䜴(屬)於新大[⿸厂⿰飠攵](廐)之古(故)。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
上博七《鄭子家喪》甲本6</div>
②<u>㠯(以)</u>子家之古(故)。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
清華貳《繋年》第十八章103</div>
③至今齊人<u>㠯(以)</u>不服于晉。</li>
<li>前:もって。~のときに。時間を表す。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
包山《疋獄》90</div>
①<u>㠯(以)</u>甘𠤳(固)之𫻴(歲)。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
包山《集箸言》132</div>
②<u>㠯(以)</u>宋客盛公[⿰畀臱](邊)之𫻴(歲)[⿰⿱井田刃](荆)𫵖(夷)之月癸巳之日。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
包山《集箸言》145反</div>
③<u>㠯(以)</u>八月甲戌之日。</li>
<li>前:もって。~をひきいて。ともに。=與<br /><div style="float: right; text-align: right;">
包山《集箸》2</div>
①魯昜(陽)公<u>㠯(以)</u>楚帀(師)𨒥(後)𩫨(城)奠(鄭)之𫻴(歲)。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
上博四《昭王毀室》5</div>
②卒<u>㠯(以)</u>夫〓(大夫)㱃〓(飲酒)於坪澫。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
清華貳《繋年》第十九章106</div>
③吴縵(洩)用(庸)<u>㠯(以)</u>帀(師)逆[⿰㣇阝](蔡)卲(昭)侯。</li>
<li>前:もって。~を。~に対して。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
包山《集箸》159</div>
①罼(畢)紳命<u>㠯(以)</u>[⿰𪰊頁](夏)[⿺辶各](路)史、[⿺辶舟]史爲告於少帀(師)。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
上博二《容成氏》10</div>
②堯<u>㠯(以)</u>天下襄(讓)於臤(賢)者。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
清華貳《繋年》第六章35</div>
③秦穆公<u>㠯(以)</u>亓(其)子妻之。</li>
<li>接:もって。そして。それで。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
包山《受幾》22</div>
①不諓(察)[⿱陳土](陳)宔(主)[⿰角隼](顀)之[⿰昜刂](傷)之古(故)<u>㠯(以)</u>告。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
上博六《莊王既成》1</div>
②<u>㠯(以)</u>昏酖(沈)尹子桱。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
清華貳《繋年》第十六章90</div>
③厲公亦見𧜓(禍)<u>㠯(以)</u>死,亡𨒥(後)。</li>
<li>接:もって。~ので。~のために。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
包山《疋獄》93</div>
①𨛡(宛)人𨊠(範)紳訟𨊠(範)駁,<u>㠯(以)</u>亓(其)敓亓(其)𨒥(後)。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
清華壹《金縢》12</div>
②今皇天[⿺辶童](動)畏(威),<u>㠯(以)</u>章公惪(德)。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
清華貳《繋年》第十三章63</div>
③楚人被[⿱加車](駕)<u>㠯(以)</u>追之。</li>
<li>助:場所や時間の範囲を示す。のみ。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
上博二《容成氏》27</div>
①㙑(禹)乃從灘(漢)<u>㠯(以)</u>南爲名浴(谷)五百。<br /><div style="float: right; text-align: right;">
上博六《競公瘧》10</div>
②自古(姑)、𧈡(尤)<u>㠯(以)</u>西,翏(聊)、𡥨(攝)<u>㠯(以)東</u>。</li>
</ol>
<br />
<h3>
釋形</h3>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEipzx8UPFqGGYodJDSJDHXFLIeT6u4S_trjnAW7Q6skKWb6qxWLNmm61ucjsDu2v_FTmxH7zTtT9p7NS8m_3xfj3k25yEq9KSfTl-7NXOXyetGTQaZedBL-l8Hnv6Qsy86L2WXf05YFhB7q/s1600/170615_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="591" data-original-width="1176" height="160" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEipzx8UPFqGGYodJDSJDHXFLIeT6u4S_trjnAW7Q6skKWb6qxWLNmm61ucjsDu2v_FTmxH7zTtT9p7NS8m_3xfj3k25yEq9KSfTl-7NXOXyetGTQaZedBL-l8Hnv6Qsy86L2WXf05YFhB7q/s320/170615_1.jpg" width="320" /></a></div>
人が物を持っている形。「携える」「持ってくる」の意味を表している。<br />
殷村南派や周代には右部を省略した略体が用いられ、これが楷書の「㠯」の起源となっている。戦国時代秦国では略体に再び「人」を加えた字体が作られ、これが楷書の「以」の起源となっている。<br />
<br />
古くは甲骨文の繁体について「氏(致)」「氐」字と釈す説が主流であった。また「㠯」の起源となった字体は「耜」の初文で農具の象形と考えられていた(徐中舒)。しかし、《合集》277と《合集》32023の対比などにより、「氏」「氐」と考えられていた字体と「㠯」とが繁簡関係にある同一字種であると指摘され、上記の旧説が否定された(島邦男、王貴民、林澐、裘錫圭等)。<br />
<br />
<h3>
釋詞</h3>
「㠯」声字は「台」声字や「矣」声字などを含み非常に数が多い。「能」声字を同源とする説もある。<br />
<br />
<br />
<a name='more'></a><br />
<br />
<h3>
参考・関連文献</h3>
<h4>
工具書</h4>
徐中舒主编《甲骨文字典》第1592頁,四川辞书出版社1989年。<br />
劉興隆《新編甲骨文字典》第848、989頁,國际文化出版1993年。<br />
于省吾主編《甲骨文字詁林》第44頁,中華書局1996年。<br />
崔恒升《简明甲骨文词典》(增订本)第128、162頁,安徽教育出版社2001年。<br />
马如森《殷墟甲骨文实用字典》第281、330頁,上海大学出版社2008年。<br />
趙誠《甲骨文簡明詞典――卜辭分類讀本》第299、300、305、317、321、363頁,中華書局2009年第2版。<br />
落合淳思《甲骨文辞典》第8頁,朋友書店2016年。<br />
<br />
方述鑫等《甲骨金文字典》第1178頁,巴蜀书社1993年。<br />
張世超等《金文形義通解》第3476頁,中文出版社1996年。<br />
<br />
徐在國《上博楚簡文字聲系(一~八)》第247頁,安徽大學出版社2013年。<br />
<br />
何琳儀《戰國古文字典――戰國文字聲系》第55頁,中華書局1998年。<br />
黄德宽主编《古文字谱系疏证》第122頁,商务印书馆2007年。<br />
李学勤主编《字源》第1285頁,天津古籍出版社2012年。<br />
劉志基主編《中國漢字文物大系》第十四卷第545頁,大象出版社2013年。<br />
季旭昇《説文新證》第979頁,藝文印書館2014年。<br />
<br />
<h4>
文字編</h4>
<div>
李宗焜《甲骨文字編》第19頁,中華書局2012年。<br />
劉釗主編《新甲骨文編》(增訂本)第830頁,福建人民出版社2014年。<br />
<br />
董蓮池主編《新金文編》第2185頁,作家出版社2011年。<br />
畢秀潔《商代金文全編》第950頁,作家出版社2012年。<br />
<br />
方勇《秦簡牘文字編》第419頁,福建人民出版社2012年。<br />
湯志彪《三晋文字編》第2029頁,作家出版社2013年。<br />
張振謙《齊魯文字編》第1854頁,学苑出版社2014年。<br />
高明、涂白奎《古陶字録》第16頁,上海古籍出版社2014年。<br />
<br />
饒宗頤《上博藏戰國楚竹書字匯》第119頁,安徽大學出版社2012年。<br />
李守奎等《包山楚墓文字全編》第538頁,上海古籍出版社2012年。<br />
<br />
佐野光一編《木簡字典》第45頁,雄山閣出版1985年。<br />
梅原清山編《北魏楷書字典》第40頁,二玄社2003年。<br />
<br /></div>
<h4>
論文</h4>
武振玉《两周金文词类研究(虚词篇)》第163、164、169、175、184、186、195、221頁,吉林大学2006年博士大学论文。<br />
張萍《漢語“以”字研究》,南京大学2011年博士大学论文。<br />
夏大兆《甲骨文字用研究》第428頁,安徽大学2014年博士大学论文。<br />
沈柏汘《〈北京大學藏西漢竹書・貳〉文字編》第753頁,彰化師範大學2014年碩士大學論文。<br />
<br />
武振玉《金文“以”字用法初探》,《北方论丛》2005年3期第6-8頁。<br />
裘錫圭《甲骨文字考釋(續)・説“以”》,《裘錫圭學術文集・甲骨文卷》第179頁,復旦大學出版社2012年。kirara0048http://www.blogger.com/profile/09252098960895947611noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2321535118814704082.post-11656978654970273462017-06-03T11:08:00.004+09:002018-12-16T19:01:58.457+09:00字典「𦣞(𦣝)」<h2>
「𦣞」</h2>
<h3>
釋義</h3>
<h4>
金文</h4>
用例は少なく、固有名詞にしか用いられていない。<br />
<ol>
<li>名:人名。族名。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;"><u>𦣞</u>。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
𦣞觚,《銘圖》09037;商晩</div><br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;">鑄子弔(叔)黑<u>𦣞</u>肈乍(作)寶盨。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
鑄子叔黑𦣞盨,《銘圖》05607-05608;春早</div>
</li>
<div style="clear: both;">
</div>
<li>名:姓。=姬<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">魯白(伯)愈父乍(作)鼄(邾)<u>𦣞(姬)</u>仁𦨶(媵)𬐿(沬)盤。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
魯伯愈父盤,《銘圖》14448;周晩</div><br clear="all" />
②<span style="color: #9fc5e8;">黄子乍(作)黄甫(夫)人孟<u>𦣞(姬)</u>器則。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
黄子鬲,《銘圖》02844;春早</div>
</li>
</ol>
<br />
<h4>
楚簡</h4>
用例は「頤」が《周易》に用いられているのみ。
<ol>
<li>名:卦の一つ。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">䷚<u>頤</u>:貞吉。觀<u>頤</u>,自求口實。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
上博三《周易・頤》24</div>
</li>
</ol>
<br />
<h4>
秦簡</h4>
用例は「頤」が《日書・黄鐘》に用いられているのみ。<br />
<ol>
<li>名:あご。おとがい。下あご。<br clear="all" />
①<span style="color: #9fc5e8;">兑(鋭)顔,兑(鋭)<u>頤</u>,赤黑,免(俛)僂,善病心、腸。</span>
<div style="float: right; text-align: right;">
放馬灘《日書》乙種《黄鐘》206</div>
</li>
</ol>
<br />
<h3>
釋形</h3>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgCJGdNlSUODQqMx8cals1xc2y2rpS4-QS9RoJR1r3BtenOWrOz08m30mz9HdK6s19fhqhI9l-c8EC51Qe6UQ9tqJNI-_U-2l5PjFL4I8W5YeAvjlE9LSBOWI7dL3BFetex7R0mqblnIp3Q/s1600/170603_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="666" data-original-width="1086" height="196" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgCJGdNlSUODQqMx8cals1xc2y2rpS4-QS9RoJR1r3BtenOWrOz08m30mz9HdK6s19fhqhI9l-c8EC51Qe6UQ9tqJNI-_U-2l5PjFL4I8W5YeAvjlE9LSBOWI7dL3BFetex7R0mqblnIp3Q/s320/170603_1.jpg" width="320" /></a></div>
郭沫若は「頤」の初文で顎の象形、于省吾は「䇫」の初文で梳き櫛の象形、白川静は乳房の象形としている中で、于省吾の説がほぼ定説となっている(近年、蔣玉斌《甲骨文待登録字“𦣞”“巸”釋説》が発表されたが未見、下顎と歯の象形としているようである)。<br />
殷墟甲骨文に「𦣞」の用例はないが、これを偏旁として含む「姬」字が見られる。後代の出土文字資料も同様に「𦣞」の用例は少ない一方で「姬」は多く見られる。<br />
《説文》では「頤」が「𦣞」の異体字とされているため、習慣的に「𦣞」「頤」を同一字種として扱うことがある。「頤」は隷書楷書ではさまざまな字形が見られる。「顊」は《康煕字典》では「頤」とは別字種として扱われている。<br />
<br />
<h3>
釋詞</h3>
「巸」声字と「喜」声字は音義とも近く、同源と考えられる。<br />
<br />
<ul>
<li>《説文》五篇上《喜部》「<span style="color: #9fc5e8;">喜,樂也。</span>」(96下)</li>
<li>《方言》卷十「<span style="color: #9fc5e8;">紛怡,喜也。湘潭之間曰紛怡,或曰巸巳。</span>」</li>
<li>《尚書・堯典》「<span style="color: #9fc5e8;">庶績咸熙。</span>」、《文選・劇秦美新》「<span style="color: #9fc5e8;">庶績咸喜。</span>」</li>
<li>《説文》十二篇下《女部》「<span style="color: #9fc5e8;">媐,說樂也。</span>」(262下)</li>
<li>《玉篇》卷二十一《火部》「<span style="color: #9fc5e8;">熹,熱也,烝也,炙也,熾也。亦作“熈、暿”。</span>」(390)</li>
</ul>
<br />
kirara0048http://www.blogger.com/profile/09252098960895947611noreply@blogger.com0